چهارچوبی برای تحلیل تأثیر مناسک دینی بر کاهش آسیب‌های اجتماعی (مطالعۀ موردی نماز و ناهنجاری جنسی)
غلام‌حیدر کوشا
دانش‌آموختۀ جامعه المصطفی ،دانشجوی دکتری فلسفۀ علوم اجتماعی، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). قم. ایران.
چکیده
در این مقاله کوشش شده است تأثیر مناسک مذهبی، با محوریت نماز، بر آسیب‌های اجتماعی، با محوریت ناهنجاری جنسی، بررسی شود. با صورت‌بندی و تحلیل محتوای گزاره‌های دینی در سه مقولۀ متغیر مستقل، نماز؛ متغیر وابسته، ناهنجاری جنسی؛ و نسبت آن‌دو، این جمع‌بندی به‌دست آمده است که مناسک مذهبی در سه سطحِ زمینه، علت و پیامد با آسیب‌های اجتماعی درگیر می‌شوند. نماز، با همراه شدن مکمل‌های کارکردی چند، تأثیر خود بر اصلاح جامعه از آسیب‌های اجتماعی را تضمین می‌کند. چهارچوب نهایی استخراج شده در سایر مقوله‌های فرهنگی و دیگر آسیب‌ها نیز قابل به‌کار بردن است. برای دخالت امر دینی در تبیین مسائل اجتماعی ناگزیر باید مفاهیم دینی را تحلیل محتوا و سطح تأثیرگذاری آن را استنباط و نتایج به‌دست آمده را، به‌صورت انضمامی، وارد برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی کرد.
کلیدواژه‌ها:
مناسک مذهبی، آسیب‌های اجتماعی، ناهنجاری جنسی، نماز، آسیب‌شناسی اجتماعی.
کتابنامه
قرآن کریم
نهج‌البلاغه. گرد‌آورنده سید محمد رضی. ۱۴۱۴ق. قم: هجرت. چاپ اول.
آرون، ریمون. ۱۳۸۶٫ مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ هشتم.
ایوانز، تی. دیوید. ۱۳۷۹٫ «بررسی مجدد رابطه دین و جرم». ترجمۀ علی سلیمی. فصلنامه روش شناسی علوم انسانی. شمارۀ ۲۳٫ تابستان.
برقی، احمد بن محمد. ۱۳۷۱٫ المحاسن. ج ۱٫ تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ دوم.
بستان نجفی، حسین. خانواده با نگاه به منابع اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ اول.
پالس، دانیل. ۱۳۸۲٫ هفت نظریه در باب دین. ترجمۀ محمدعزیز بختیاری. قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی. چاپ اول.
تمیمى آمُدى، عبدالواحد بن محمد. ۱۳۶۶٫ تصنیف غررالحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۷۳٫ رازهای نماز. ترجمۀ علی زمانی قمشه‌ای. قم: اسراء. چاپ اول.
حرعاملی، محمد. ۱۴۰۹ق. وسائل الشیعه. ج ۳، ۴، ۷ و ۲۰٫ قم: مؤسسۀ آل البیت. چاپ اول.
حسینی، علی اصغر.۱۳۷۱٫ جرم شناسی و جرم‌یابی سرقت. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
حلی، ابن فهد.۱۴۰۷ق. عده الداعی و نجاح الساعی. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ اول.
دورکیم، امیل. ۱۳۶۹٫ درباره تقسیم کار اجتماعی. ترجمۀ باقر پرهام. بابل: کتابسرای بابل. چاپ اول.
ـــــــــــــ. ۱۳۷۸٫ خودکشی. ترجمۀ نادر سالارزاده. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. چاپ اول.
دیلمی، حسن. ۱۴۱۲ق. إرشاد القلوب إلى الصواب. ج ۱ . قم: شریف رضی. چاپ اول.
ساجدی، ابوالفضل و کوشا، غلام‌حیدر. ۱۳۹۷٫ آثار نماز. تهران: ستاد اقامۀ نماز. چاپ چهارم.
ـــــــــــــ. ۱۳۹۴٫ روش‌های تربیت اجتماعی در خانواده. قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی. چاپ اول.
ـــــــــــــ. ۱۳۹۵٫ نماز و آسیب‌های اجتماعی. تهران: ستاد اقامۀ نماز. چاپ اول.
ستوده، هدایت الله. ۱۳۸۵٫ آسیب‌شناسی اجتماعی. تهران: آوای نور. چاپ شانزدهم.
سلیمی، علی و داوری، محمد. ۱۳۸۷٫ جامعه‌شناسی کجروی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ چهارم.
ـــــــــــــ. ۱۳۹۵٫ نماز و سازوکارهای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی. تهران: ستاد اقامۀ نماز. چاپ اول.
شعیری، محمد بن محمد. بی‌تا. جامع الأخبار. نجف: مطبعه حیدریه. چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن علی. ۱۳۹۸ق. التوحید. تحقیق: هاشم حسینی. قم: جامعه مدرسین. چاپ اول.
ـــــــــــــ. ۱۴۰۰ق. أمالی الصدوق. بیروت: اعلمی. پنجم.
ـــــــــــــ. ۱۴۱۳ق. من لایحضره الفقیه. ج ۱ و ۳ . تحقیق: علی اکبر غفاری‌فر. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
ـــــــــــــ. ۱۳۷۸٫ عیون اخبار الرضا علیه‌السلام. ج ۲٫ تهران: جهان. چاپ اول
ـــــــــــــ. ۱۳۸۵٫ علل الشرائع. ج ۲٫ قم: داوری. چاپ اول.
شیخ طبرسی، حسن بن فضل. ۱۳۶۰٫ مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن. تهران: فراهانى. چاپ اول.
شیخ طبرسى، فضل بن‌حسن. ۱۳۷۷٫ جوامع الجامع. ج۱٫ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـــــــــــــ. ۱۳۷۰٫ مکارم الاخلاق. قم: شریف رضی. چاپ چهارم.
شیخ طوسی. ۱۳۷۸٫ المبسوط فی فقه الامامیه. تحقیق: محمدباقر بهبودی. تهران: المکتبه المرتضویه.
ـــــــــــــ. ۱۴۰۷ق. تهذیب الأحکام. ج ۲٫ تهران: دار الکتب الاسلامیه. چاپ چهارم.
ـــــــــــــ. ۱۴۱۴ق. الامالی. قم: دارالثقافه.
شیخ مفید. ۱۴۱۳ق. الامالی. قم: کنگرۀ شیخ مفید. چاپ اول.
شیردل، ملیحه. ۱۳۸۵٫ عوامل گرایش زنان و مردان متأهل به روابط نامشروع جنسی. مجله رفاه اجتماعی، پاییز ۱۳۸۵ – شماره ۲۲، ص۱۳۳-۱۴۸٫
قرشی، سید على اکبر. ۱۳۷۱٫ قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
کلینى، محمد بن یعقوب. ۱۴۰۷ق. الکافی. ج ۲، ۳، ۵ و ۶٫ تحقیق على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
کوزر، لوئیس آلفرد. ۱۳۸۵٫ زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی. چاپ دوازدهم.
کوشا، غلام‌حیدر. ۱۳۸۹٫ «پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن».فصلنامۀ معرفت فرهنگی اجتماعی. سال اول. شمارۀ دوم. بهار. صص ۵۶-۳۳٫
کوفی، ابن اشعث محمد ابن محمد. بی‌تا. الجعفریات. تهران: مکتبه النینوی الحدیثه. چاپ اول.
مجلسى، محمد باقر. ۱۴۰۳ق. بحار الأنوار. ج ۱۰، ۸۱ و ۸۳٫ بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ دوم.
محمدی ری‌شهری، محمد. ۱۳۹۳٫ شناخت‌نامه نماز. قم: مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحدیث. چاپ دوم.
مزلو، ابراهام هارلد.۱۳۷۲٫ انگیزش و شخصیت: ترجمه: احمد رضوانی. مشهد: آستان قدس رضوی.
مغربی، ابن حیون نعمان بن محمد، ۱۳۸۵٫ دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام ، چاپ: دوم.
نوری، حسین بن محمدتقی. ۱۴۰۸ق. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. ج ۳، ۴ و ۵٫ قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
همیلتون، ملکم. ۱۳۸۷٫ جامعه‌شناسی دین. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث. چاپ اول.
واخ، یواخیم. ۱۳۹۰٫ جامعه‌شناسی دین. ترجمۀ جمشید آزادگان. تهران: سمت. چاپ چهارم.
وبر، ماکس. ۱۳۷۱٫ اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری. ترجمۀ عبدالمعبود انصاری. تهران: سمت. چاپ اول.
ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى. ۱۴۱۰ق. مجموعه ورام، قم: مکتبه فقیه. چاپ اول.
Geertz, Cliford. 1973. The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books.
