یاسر ملکی

دکترای علوم قرآن و حدیث. دانشگاه میبد. یزد. ایران

Yaser.maleki.ac@gmail.com

چکیده

علوم انسانی متعالی نظامی از گزاره‌های تبیینی هماهنگ و هدفمند دربارۀ انسان و امور مرتبط با اوست که براساس فلسفه‌ای متعالی تولید می‌شوند. آنچه این علوم را از علوم انسانی سکولار متمایز می‌کند تکیه بر بنیان‌های فلسفی متفاوتی است که صورت‌بندی خاصی به ساختمان این علوم می‌بخشد. مطمئن‌ترین راهی که ما را به کشف این بنیان‌ها رهنمون می‌سازد رجوع دقیق به منظومۀ فکری حکما و اندیشمندان مسلمان و تأمل در آراء انسان‌شناسانۀ آنان است. نگارنده در این مقاله می‌کوشد بر محور اندیشه‌های بلند یکی از عارفان پرآوازۀ فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، یعنی جناب مولانا، رموز تعالی انسان را استنباط و نحوۀ انعکاس آنها در محتوای علوم انسانی را تحلیل کند. روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی است و اطلاعات مورد نیاز با مطالعه و کاوش در آثار مولانا، به‌‌ویژه مثنوی معنوی، گردآوری و تجزیه‌وتحلیل شده است. ابتدا دربارۀ معنای تفصیلی سه مفهوم (علم، تعالی و انسان) و سپس قواعد تعالی بر محور آموزه‌های مولانا، بحث شده است. مؤلفه‌های احصا شده در این بخش شامل طلب معنا، بینش جامع، رجوع به خود، بنیان محکم، ساختار متین، ادبیات اثربخش، و عقلِ ایمانی است. در ادامه، براساس این قواعد تعالی، مختصات علوم انسانی تعالی‌بخش، که با قواعد یادشده همسویی دارد، به این شرح استنباط و استخراج شده است: جذاب و شوق‌انگیز،محوریت «من انسانی»، محتوای یکپارچه، ساختار متین، ادبیات اثربخش و مولود عقل و وحی.

کلیدواژه‌ها:

مولانا، تعالی، علوم انسانی متعالی.

کتابنامه

ابی‌یعقوب، احمد. ۱۳۷۱٫ تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ ششم.

بکار، عثمان. ۱۳۷۳٫ «وحدت علم و معرفت معنوی در اسلام». ترجمۀ فاطمه ولیانی. نامۀ فرهنگ. شمارۀ ۱۳٫

جعفری، محمدتقی. ۱۳۷۷٫ پیام خرد. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار علامه جعفری.

ــــــــــــــــــــ . ۱۳۸۶٫ شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار علامه جعفری.

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۷٫ منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی. قم: مؤسسۀ اسراء. چاپ سوم.

داوری اردکانی، رضا. ۱۳۸۶٫ دربارۀ علم. تهران: هرمس.

زمانی، کریم. ۱۳۸۱٫ شرح جامع مثنوی معنوی. دورۀ شش‌جلدی. تهران: اطلاعات. چاپ ششم.

ــــــــــــ . ۱۳۸۲٫ میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی. تهران: نشر نی.

ــــــــــــ . ۱۳۹۳٫ شرح جامع فیه‌ما‌فیه. تهران: معین. چاپ چهارم.

شریفی، احمدحسین. ۱۳۹۳٫ مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.

شولتس، دوآن. ۱۳۸۸٫ روانشناسی کمال. ترجمۀ گیتی خوشدل. تهران: پیکان. چاپ شانزدهم.

شوماخر، ای. آف. ۱۳۷۲٫ کوچک زیباست. ترجمۀ علی رامین. تهران: سروش. چاپ دوم.

کاتسینگر، جیمز. آس. ۱۳۸۸٫ تفرج در باغ حکمت: تأملاتی بر تعالیم معنوی شووان. ترجمۀ سیدمحمدحسین صالحی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

کرکگور، سورن. ۱۳۸۱٫ «انفسی بودن حقیقت است». ترجمۀ مصطفی ملکیان. سیری در سپهر جان: مقالات و مقولاتی در معنویت. تهران: نشر نگاه معاصر.

کمپانی زارع، مهدی. ۱۳۹۶٫ تعالیم شمس. تهران: نشر نگاه معاصر. چاپ دوم.

علم‌الهدی، جمیله. ۱۳۷۵٫ «بررسی اندیشۀ تعالی نزد مولانا و یاسپرس». نامۀ فرهنگ. شمارۀ ۲۳٫

فرانکل، ویکتور. ۱۳۹۷٫ انسان در جست‌وجوی معنا. ترجمۀ نهضت صالحیان و مهین میلانی. تهران: درسا. چاپ چهل و چهارم.

فروم، اریک. ۱۳۷۹٫ به نام زندگی. ترجمۀ اکبر تبریزی. تهران: فیروزه. چاپ چهارم.

محبتی، مهدی. ۱۳۸۸٫ دانش و دانشمند در ادبیات اسلامی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

نصر، سیدحسین. ۱۳۸۲٫ آموزه‌های صوفیان. ترجمۀ حسین حیدری و محمدهادی امینی. تهران: قصیده‌سرا.

ـــــــــــــــــ . ۱۳۸۵٫ اسلام و تنگناهای انسان متجدد. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی. چاپ دوم.

ـــــــــــــــــ . ۱۳۸۸٫ گلشن حقیقت. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.

نیکلسون، رینولد الین. ۱۳۷۴٫ شرح مثنوی معنوی. دوره شش جلدی. ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.