سید صادق حقیقت

استاد تمام رشتۀ علوم سیاسی دانشگاه مفید. قم. ایران.

ss.haghighat@gmail.com

 چکیده

نظریۀ همروی در چهار سطح قابلیت طرح دارد. در سطح معرفت‌‌شناختی، مدعا این است که عقل، نقل، تجربه، شهود و تاریخ با هم تضاد ندارند در نهایت یک هدف را دنبال می‌‌کنند. در سطح دوم، یعنی همروی روش‌‌شناختی، این نظریه بین روش‌‌های متن‌‌گرایانه و زمینه‌‌گرایانه، ادلۀ متنی و فرامتنی و روش‌‌های کمی و کیفی و تفهمی پل می‌‌زند و به «راه سوم» اعتقاد دارد. در حوزۀ اندیشۀ سیاسی اسلام، همروی فلسفۀ سیاسی و فقه سیاسی قابلیت طرح دارد. پیشینۀ نسبت‌‌سنجی فلسفۀ سیاسی و فقه سیاسی به فارابی می‌‌رسد. در سطح آخر، همروی سنت و تجدد مطرح می‌‌شود، که به‌نوبۀ‌خود مستلزم احیای سنت و نقد تراث دینی (در سطح اسلام دو) و دیدگاه نقادانه به مدرنیته است. مسئلۀ محوری در این مقاله، بررسی نسبت نظریۀ همروی با نواندیشی دینی است. نواندیشی دینی، برخلاف روشنفکری دینی، سکولار نیست و فقه سیاسی را (در محدوده‌‌ای خاص) معتبر می‌‌داند. نظریۀ همروی ذیل گفتمان نواندیشی دینی قرار می‌‌گیرد؛ چراکه قرائتی مردم‌‌سالار از دین به‌دست می‌‌دهد و درعین‌حال، فقه سیاسی و اجتماعی را معتبر می‌‌داند و از سکولاریسم فاصله می‌‌گیرد.

کلیدواژه‌ها:

نظریۀ همروی، معرفت‌‌شناسی، روش‌‌شناسی، متن‌‌گرایی، زمینه‌‌گرایی، فلسفۀ سیاسی، فقه سیاسی، سنت و تجدد، نواندیشی دینی.

کتابنامه

نهج‌البلاغه. ۱۳۸۹٫ قم: پارسایان. ترجمه محمد دشتی.

ابن‌رشد. ۱۳۸۸ ق. فصل المقال. مصر: مکتبه التجاریه.

ــــــــ‌. ۲۰۰۹٫ تلخیص السیاسه لافلاطون. بیروت: دار الفرقد.

اسلامی، سید حسن. ۱۳۹۰٫ رؤیای خلوص. قم: بوستان کتاب.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۳٫ «آخوند خراسانی و بحث همبستگی عقل و شرع». در: جمعی از محققان. مجموعه آثار همایش نکوداشت آخوند خراسانی. قم: علم.

الاصفهانى، محمدحسین. ۱۳۷۴٫‌ نهایۀ الدرایه فی شرح الکفایۀ.‌ قم:‌ مؤسسه سید الشهداء.

ــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۷۵٫ «حسن و قبح عقلى و قاعدۀ ملازمه». ترجمه و تعلیق از صادق لاریجانى. مجلۀ حکومت اسلامى. زمستان. شمارۀ ۲٫

امام خمینی، سید روح‌‌الله. ۱۳۵۷٫ ولایت‌‌فقیه و حکومت اسلامی. تهران: امیرکبیر.

برمن، مارشال. ۱۳۸۹٫ تجربۀ مدرنیته. ترجمه مراد فرهادپور. تهران: طرح نو.

حائری یزدی، مهدی. ۱۳۷۸٫ «کاوش‌‌هایى در خرد سیاسى». روزنامۀ صبح امروز. ۲۷ مرداد.

حقیقت، سید صادق. ۱۳۷۳٫ «درآمدى بر اقتصاد دولت اسلامى». کیهان اندیشه. مهر و آبان. شمارۀ ۵۶٫

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۴٫ «استنباط و زمان و مکان». اجتهاد و زمان و مکان (مجموعه مقالات). جلد ۲٫ قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۶٫ مسئولیت‌های فراملی در سیاست خارجی دولت اسلامی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۱٫ توزیع قدرت در اندیشۀ سیاسی شیعه. تهران: هستی‌نما.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۴٫ «مبانی نظری حقوق بشر: نسبت‌سنجی ادلۀ برون‌متنی و ادلۀ درون‌متنی». مبانی نظری حقوق بشر. قم: دانشگاه مفید.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۱الف. «دین و حقوق بشر نحیف و فربه». مجلۀ حقوق بشر. پاییز و زمستان. شمارۀ ۱۴٫

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۱ب. «فقه سیاسی و نظریۀ دولت». فصلنامۀ علمی‌ـ‌پژوهشی شیعه‌شناسی. تابستان. شمارۀ ۳۸٫

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۲٫ «همروی فلسفۀ سیاسی و فقه سیاسی». آینۀ پژوهش. آذر و اسفند. شمارۀ ۱۴۴ـ۱۴۳٫

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۵٫ سیاست اندیشی در حوزه اندیشه سیاسی اسلام. تهران: کویر.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۶٫ همروی فلسفۀ سیاسی و فقه سیاسی. تهران: هرمس.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۸٫ روش‌‌شناسی علوم سیاسی. قم: دانشگاه مفید. ویراست چهارم.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۹٫ بررسی و نقد متون سیاسی. تهران: کویر.

حکیمی، محمدرضا؛ حکیمی، محمد؛ حکیمی، علی. ۱۳۶۷٫ الحیاه. جلد ۶٫ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

خراسانى، محمد کاظم. ۱۴۰۷ ق. فوائد الاصول. تصحیح سید مهدی شمس الدین. تهران: وزارت فرهنگ و اسلامی.

ــــــــــــــــــــــــ‌. زمستان ۱۳۷۶ و بهار ۱۳۷۷٫ «حسن و قبح عقلى». ترجمه و تعلیق از صادق لاریجانى. مجلۀ نقد و نظر. شمارۀ ۱۴ـ۱۳٫

راولز، جان. ۱۳۸۳٫ عدالت به‌مثابه انصاف. ترجمۀ عرفان ثابتی. تهران: ققنوس.

رفیعی، حسین. ۱۳۸۹٫ «طالقانی و سوسیال دموکراسی دینی». نسیم بیداری. آبان. شمارۀ ۱۰٫

زرگری‌‌نژاد، غلامحسین (به کوشش). ۱۳۷۴٫ رسائل مشروطیت: هیجده رساله و لایحه دربارۀ مشروطیت. تهران: کویر.

سایر، آندرو. ۱۳۸۵٫ روش در علوم اجتماعی؛ رویکردی رئالیستی. ترجمۀ عماد افروغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

الشیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم (ملاصدرا). ۱۹۸۱٫ الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. جلد ۹٫ بیروت: دار احیاء التراث.

الصدر، سید محمد باقر. ۱۴۰۰ق. اقتصادنا. بیروت: دارالتعارف.

ـــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۰٫ دروس فی علم الاصول. الحلقه الاولی. قم: پژوهشگاه صدر.

طالقانی، محمود. ۱۳۴۴٫ اسلام و مالکیت. تهران: شرکت سهامی انتشار. چاپ چهارم.

طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۹۷۳٫ المیزان. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.

ـــــــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۸۸٫ روابط اجتماعی در اسلام. ترجمۀ محمدجواد حجتی کرمانی. تهران: اطلاعات.

عبده، محمد. ۱۳۵۱ق. رساله التوحید. مصر: مطبعه المنار.

علی‌دوست، ابوالقاسم. ۱۳۸۲٫ فقه و عقل. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.

الفارابی، ابونصر محمد. ۱۹۳۱٫ احصاء العلوم. مقدمۀ عثمان محمد امین. مصر: مطبعه السعاده.

ــــــــــــــــــــــــ‌.‌ ۱۹۶۸٫ کتاب المله. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق.

کوهن، جاناتان. ۱۳۷۸٫ «معقولیت». ترجمه سعید ناجی. مجله ارغنون. پاییز. شمارۀ ۱۵٫

مطهری، مرتضی. ۱۴۰۳ ق. بررسى اجمالى مبانى اقتصاد اسلامى. تهران: حکمت.

ــــــــــــــــــ‌ ۱۳۸۷٫ پیرامون انقلاب اسلامی. قم: صدرا.

ملکیان، مصطفى. ۱۳۷۹٫ «داده‌‌هاى وحیانى و یافته‌‌هاى انسانى». مجله کیان. اردیبهشت. شمارۀ ۵۱٫

ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۲ـ۱۳۸۰٫ ایمان و تعقل (جزوه). دروس فلسفۀ دین دورۀ دکتری کلام. مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم.

ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ «فلسفۀ اسلامی؛ پویایی و پایایی». نقد و نظر. پاییز و زمستان. شماره ۵۱ و ۵۲٫

المنتظری، حسینعلی. ۱۳۷۹٫ مبانی فقهی حکومت اسلامی. ترجمه محمود صلواتی. تهران: سرایی.

ــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۸۲٫ دیدگاه‌ها. قم: دفتر آیت الله منتظری.

ــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۸۷٫ حکومت دینی و حقوق انسان. قم: ارغوان دانش.

مهاجرنیا، محسن. ۱۳۷۷٫ «فقه و رهبرى در اندیشۀ سیاسى فارابى». فصلنامۀ علوم سیاسى. شمارۀ ۱٫ تابستان.

میرباقری، سید مهدی. ۱۳۹۵٫ «بررسی نظریات تحلیل نسبت‌به تمدن غرب»، (تاریخ دریافت: ۳/۷/۹۹). http://mirbaqeri.ir/articles/%D8%A7%D9%86%.

میرموسوی، سید علی. ۱۳/۵/۱۳۸۷٫ «راه ناهموار: اعتبار و قلمرو فقه در سیاست‌ورزی». مجلۀ شهروند امروز.

ـــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۸۹. «اعتبار و قلمرو فقه سیاسی». منصور میراحمدی و دیگران. درس‌گفتارهایی در فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

نایینی، محمد حسین. ۱۳۷۸٫ تنبیه الامه و تنزیه المله. تهران: شرکت سهامی انتشار.

واعظی، احمد. ۱۳۹۵٫ درآمدی بر فلسفۀ سیاسی اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی.

Audi, Robert.1999. The Cambridge Dictionary of Philosophy. U.K: Cambridge Univ.

Eisenstadt, Shmuel N. (ed). 2002. Multiple Modernities. US: Transaction Publishers.

James, William. 1912. “The Thing and Its Relations“. Chapter 3, in: Essays in Radical Empiricism. New York. Longman Green and Co.

MacIntyre, Alasdair. 1981. After Virtue. London: Gerald Duckworth & Co.

ــــــــــــــــــــــــــ‌. ۲۰۱۷٫ “Common Goods, Frequent Evils“: https://www.youtube.com/watch?v=9nx0kvb5u04

Porta, Donatella Della (and Keating, Michael). 2008. Approaches and Methodologies in the Social Sciences. Cambridge University Press.

Rosenthal, Erwin I.J. 1962. Political Thought in Medieval Islam. U.K, Cambridge University press.

Simpson, John (and Weiner, Edmund) (Editors), 2005 Oxford Advanced Learner’s Dictionary. Oxford University Press.

Tashakkori, Abbas (and Creswell, John W.). Jan. 2007. “Editorial: The New Era of Mixed Methods“. Journal of Mixed Methods Research.