رضا نظریان[۱]

[۱]. کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی کرج. ایران.

چکیده

خانواده واحدی اجتماعی است که بر‌اساس ازدواج پدید می‌آید. در یک تقسیم‌بندی عام، بر‌حسب اینکه خانواده چه نوع واحد اجتماعی است، سه رویکرد متفاوت طبیعی، توافقی و رئالیستی به‌وجود آمده است. خانواده اسلامی دارای مختصاتی است که بیش‌از‌همه در رویکرد رئالیستی قابل فهم است. رئالیسم دیدگاهی است که عالم مستقل از ما را می‌پذیرد و قائل است که می‌توانیم به این عالم معرفت پیدا کنیم؛ بنابراین، تعریف، خانواده عالمی مستقل است و نسبت خاصی با معرفت ما دارد. پیدایش و استمرار خانواده در رویکرد رئالیسم، نه صرفاً به‌عنوان یک قرارداد در نظر گرفته می‌شود (توافقی) و نه صرفاً به یک عامل زیست‌شناختی مانند غریزه جنسی تقلیل داده می‌شود (طبیعی). رویکرد رئالیسم، هر دوی این عوامل را در نظر می‌گیرد؛ علاوه‌بر پذیرش هر دو بعد طبیعی و قراردادی، رئالیسم تنها به همین اکتفا نکرده بلکه معتقد است خانواده یک نظام است که دارای مجموعه روابط مستقلی است و افراد هنگام تشکیل خانواده باید بدانند که وارد نظامی می‌شوند که دارای قوانین مخصوص به خود است. شایان ذکر است که در رویکرد رئالیسم، هر سه سطح طبیعی، توافقی و نظام، ذیل اصل عام «فطرت» به هم پیوند می‌خورند. با این توضیحات می‌توان گفت این تحقیق امکانات یک نوع خاص از فلسفه «رویکرد رئالیستی» را برای توضیح خانواده اسلامی (قرآنی) به‌کار گرفته است. بدین منظور، آرای دو نماینده رویکرد «فلسفی» رئالیسم، ‌علامه طباطبایی و استاد مطهری در سه بخش هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی بازخوانی شده است و در مرحله بعد تناسب مختصات خانواده اسلامی (قرآنی) با این رویکرد نشان داده شده است. نتیجه‌ای که از مقاله حاصل می‌آید، شناسایی مختصات خانواده اسلامی در یک رویکرد منسجم است تا از‌طریق آن هویت خاص این خانواده معرّفی شود.

کلیدواژه‌ها: خانواده اسلامی، رئالیسم، فطرت.

کتابنامه

قرآن کریم.

آبوت، پاملا. ۱۳۸۰٫ جامعه‌شناسی زنان. ترجمه منیژه نجم عراقی. تهران. نشر نی.

بستان، حسین. ۱۳۷۹٫ جایگاه خانواده از دیدگاه اسلام و فمینیسم. همایش اسلام و فمینیسم. دانشگاه فردوسی مشهد.

ـــــــــــــ. ۱۳۸۸٫ اسلام و جامعه‌شناسی خانواده. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

ـــــــــــــ. ۱۳۸۸ الف. نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام با نگاهی به علوم اجتماعی. قم. دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.

ـــــــــــــ. ۱۳۹۰٫ گامی به‌سوی علم دینی (۲). قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

بهنام، جمشید. ۱۳۸۳٫ تحولات خانواده. ترجمه محمد جعفر پوینده. تهران. نشر ماهی.

پارسانیا، حمید. ۱۳۸۵٫ «روش رئالیستی و حکمت صدرایی». مقدمه کتاب روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی. تهران. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

حکمت‌نیا، محمود و همکاران. ۱۳۸۶٫ فلسفه حقوق خانواده (۳ جلد). تهران. روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان.

حکمت نیا، محمود. ۱۳۹۰٫ حقوق زن و خانواده. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

زاهد زاهدانی، سید‌‌‌سعید. ۱۳۶۹٫ «رابطه فرد و جامعه: مقایسه دو دیدگاه». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره پنجم. شماره دوم.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۰٫ مبانی روش تفکر اجتماعی در اسلام. شیراز. مؤسسه انتشارات بهینه.

زیبایی نژاد، محمد رضا. ۱۳۸۸٫ تفاوت‌های هویت و نقش‌های جنسیتی. قم. دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.

ساروخانی، باقر. ۱۳۷۰٫ مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده. تهران. سروش.

سالاری فر، محمد رضا. ۱۳۸۵٫ خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی. تهران. انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

صادقی فسائی، سهیلا؛ ناصری راد، محسن. تابستان۱۳۹۰٫ «عناصر بنیادین پژوهش کیفی در علوم اجتماعی: هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و روش». مجله مطالعات اجتماعی ایران. دوره پنجم. شماره ۲٫

طباطبایی، محمد‌حسین. ۱۳۳۹٫ قرآن و قانون تنازع بقا و انتخاب اصلح. قم. انتشارات اهل بیت.

ــــــــــــــــــــــ.۱۳۵۹٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم. جلد اول، دوم، سوم. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

ــــــــــــــــــــــ.۱۳۶۱٫ تفسیر‌المیزان. ترجمه صالحی کرمانی. قم. ج۷٫ انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۹٫ انسان از آغاز تا انجام. تهران. انتشارات الزهرا.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۴٫ جلد اول. ترجمه خلاصه تفسیر‌المیزان. گردآورنده کمال مصطفی شاکر. ترجمه فاطمه مشایخ. تهران. انتشارات اسلام.

ـــــــــــــــــــ. ۱۳۸۶٫ اسلام و انسان معاصر. قم. دفتر انتشارات اسلامی.

ـــــــــــــــــــ. بی‌تا. اصول فلسفه و روش رئالیسم. جلد دوم. قم. صدرا.

علاسوند، فریبا. ۱۳۸۶٫ زنان در موازنه حق و تکلیف. تهران. کتاب نیستان.

ــــــــــــــ. ۱۳۹۰٫ زن در اسلام. قم. دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.

قائمی نیا، علیرضا. ۱۳۸۲٫ «دو نوع رئالیسم: خام و انتقادی». مجله ذهن. شمارۀ ۱۴٫

مطهری، مرتضی. ۱۳۸۸٫ نظام حقوق زن در اسلام. تهران. انتشارات صدرا.

ـــــــــــــــ. ۱۳۵۹٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. جلد اول، دوم، سوم. قم. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ـــــــــــــــ. بی‌تا. جامعه و تاریخ. تهران. انتشارات صدرا.