سید رحمان مرتضوی

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان

seyedrahman@gmail.com

چکیده

وجهی از فضل تقدم فارابی به‌عنوان «مؤسس» فلسفۀ اسلامی، در سامان‌بخشیدن به چهارچوب روش‌شناسانه‌ای است که موقعیت فلسفه را به‌عنوان دانشی نافع و موافق شرع تثبیت می‌کرد. این روش‌شناسی در نخستین گام می‌بایست با زدودن زنگار تناقض‌گویی میان آغازگران فلسفۀ یونانی، بنیان‌های نظری خویش را تحکیم و پس ‌از آن نسبت معین و مثبتی با شریعت برقرار سازد؛ زیرا علمی با مبانی متزلزل، نمی‌توانست زیر سایۀ شریعتی که همه‌چیز در نسبت با آن معنا پیدا می‌کرد، امید بقایی داشته باشد. فارابی برای تثبیت پایه‌های دانش نوپایی همچون فلسفه در عالم اسلام و نشان‌دادن سازگاری آن با تفکر اسلامی، روش‌شناسی مشخصی در نگارش و خوانش متون فلسفی پیشنهاد می‌کند که مبنای آن «رمز» است؛ بدین‌ترتیب ما با یک «متافیزیک رمزی» سروکار داریم که علاوه بر وظیفۀ صیانت از فلسفه در سامان تفکر اسلامی، راه را برای شیوۀ خاص متافیزیک‌پردازی ابن‌سینا و پیروانش هموار می‌سازد.

در این گفتار تلاش خواهد شد تا پس از ارائۀ شرحی از ابعاد این روش‌شناسی، دلالت‌های آن برای بسط تفکر فلسفی اسلامی نشان داده شود.

کلیدواژه‌ها:

فارابی، روش‌شناسی، رمز، فلسفه.

کتابنامه

ابن ابی اصیبعه. ۱۴۴۵ ق. عیون الأنباء فی طبقات الأطباء. تصحیح نزار رضا. بیروت: دارالمکتبه الرضا.

ابن ‌باجه. ۲۰۱۲٫ تدبیرالمتوحد. قاهره: دار رؤیه للنشر و التوزیع.

ابن سینا. ۱۳۷۵٫ الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.

ــــــــ . ۱۳۸۲٫ الأضحویه فی المعاد. تهران: شمس تبریزى.

ابن ندیم. ۱۳۵۰٫ الفهرست. به کوشش رضا تجدد. تهران: بی نا.

بدوی، عبدالرحمن. ۱۹۷۸٫ ارسطو عندالعرب. کویت: وکاله المطبوعات.‏

ـــــــــــــــــــ . ۱۹۸۰. التراث‌ الیونانی‌. کویت: بی‌نا.‌

ـــــــــــــــــــ . ۱۹۹۷٫ افلاطون فى الاسلام. ‏بیروت: دارالاندلس.‏‌

‌دانش‌پژوه، محمدتقی. ۱۳۶۷٫ «اندیشۀ کشورداری نزد فارابی». فرهنگ. کتاب دوم و سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

داوری اردکانی، رضا. ۱۳۵۴٫ فارابی مؤسس فلسفۀ اسلامی. تهران: انتشارات انجمن شاهنشاهی فلسفۀ ایران.

شهرستانی، عبدالکریم. ۱۹۵۶٫ الملل و النحل. به کوشش محمدبن فتح الله بدران. قاهره: بی‌نا.

غزالى، ابوحامد محمد. ۱۹۴۵٫ إحیاء علوم الدین. ۱۶ جلد. بیروت: دارالکتاب العربى.

ـــــــــــــــــــــــ . ۱۳۷۳٫ کیمیای سعادت. تصحیح احمد آرام. تهران: گنجینه.

ـــــــــــــــــــــــ . ۱۳۷۴٫ میزان‌الاعمال. صحیح سلیمان دینا. ترجمۀ اکبر کسمائی. تهران: سروش.

فاخوری، حنا؛ خلیل جر. ۱۳۸۳٫ تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمۀ عبدالحمید آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

فارابى، ابونصر. ۱۴۰۴ ق. الألفاظ المستعمله فی المنطق. تهران: الزهراء.

ـــــــــــــــ . ۱۹۸۵. الجمع‌ بین‌ رأیی الحکیمین. تصحیح البیرنصری نادر. بیروت: دارالمشرق‌.

ـــــــــــــــ . ۱۳۶۰٫ احصاءالعلوم. ترجمۀ حسین خدیو جم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

‏ـــــــــــــــ . ۱۳۶۴٫ فصوص الحکم. تصحیح محمّدحسن آل یاسین. قم: بیدار.

فروغی، محمدعلی. ۱۳۴۴٫ سیر حکمت در اروپا. تهران: زوار.

قفطی، علی. ۱۹۰۳٫ تاریخ الحکماء. به کوشش یولیوس لیپرت. بی جا: لایپزیک.

کربن، هانری. ۱۳۹۲٫ اسلام ایرانی، چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی.  ج ۱٫ ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.

ـــــــــــــ .  ۱۳۹۳٫ تخیل خلاق در عرفان ابن‌عربی. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: جامی.

مرتضوی، سید رحمان، رمز پردازی در روش شناسی فلسفی ابن سینا، ۱۳۹۷، مجله حکمت سینوی، سال۲۲، شماره ۶۰٫

مولوی، جلال‌الدین محمد. ۱۳۹۶٫ فیه مافیه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: انتشارات آگاه.

Adamson, Peter. 2002. Arabic Plotinus. London: Bloomsbury Academic.

Baum, Wilhelm; W. Winkler, Dietmar. 2003. The Church of the East A Concise. London & New York: Routledge

Fakhry, Majid. 1983. A history of Islamic philosophy. New York: Columbia university press.

___________ . ۲۰۰۲٫ Al-Farabi, Founder of Islamic Neoplatonism His Life. Works, London: Oneworld.

Gutas, Dimitri. 1988. Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ‘Abbasaid Society. 2nd-4th-5th-10th C.). London and New York: Routledge.

___________. ۱۹۹۹٫ Fārābī and Greek Philosophy. In: Iranica encyclopedia. Vol. IX, Fasc. 2. p. 219-223.

Hourani, Albert. 1991. A history of Arab people. New York: Warner books.

Netton, Ian Richard. 1992. Al-Farabi and his school. London & New York: Routledge.