طراحی مدل و ارائۀ ابزار ارزیابی فرهنگ سازمانی با استفاده از آموزه‌های قرآن کریم
امید کوچکی
کارشناس ارشد کارآفرینی سازمانی دانشگاه شاهد. تهران. ایران.
حامد رضایی
دکترای مدیریت استراتژیک دانشگاه امام حسین (ع). تهران. ایران.
h.rezaei2010@yahoo.com
چکیده
در این پژوهش با تشبیه سازمان به جامعۀ بشری، استراتژی به دین و اهداف سازمانی به سعادت جامعۀ بشری، مفاهیم قرآنی با استفاده از واژگان کلیدی ادبیات ارزیابی عملکرد و تبدیل آن‌ها به کلیدواژه‌های قرآنی ازنظر ارزیابی عملکرد بررسی شده و با استفاده از تفسیر نور «گزاره‌های تعبیری» استخراج شده‌اند. تحلیل گزاره‌های تعبیری مرتبط با موضوع فرهنگ سازمان، منتج به مدلی از فرهنگ سازمان شده است که چون اساس آن برگرفته از مفاهیم قرآنی است، مدل قرآنی فرهنگ سازمانی نام گرفته است. این مدل فرهنگ سازمان را به سه حوزۀ فضای فرهنگی سازمان، نقش مدیران در فرهنگ سازمان و هم‌افزایی فرهنگی سازمان و جامعه تقسیم می‌کند.
در ادامه براساس مفاهیم مطرح در مدل، پرسش‌نامه‌ای طراحی شده است که گزاره‌های مطرح‌شده در آن تمام مفاهیم مذکور را پوشش می‌دهد. این پرسش‌نامه به لحاظ روایی به تأیید خبرگان رسیده است و برای بررسی پایایی، در دریافت نظرات نمونه‌ای ۱۵۰ نفر از کارکنان یکی از شرکت‌های بزرگ معدنی کشور به‌کار گرفته شده است که با محاسبۀ آلفای کرونباخ ۸۷/۰ پایایی آن نیز تأیید شده است. همچنین، با به‌کارگیری نظر خبرگان، جدولی برای امتیازدهی به فرهنگ سازمانی براساس پرسش‌نامۀ مذکور و مقایسۀ آن با مدل قرآنی معرفی‌شده در مقاله توسعه داده شده است.
بنابراین، پژوهش حاضر دو خروجی کلیدی داشته است: اول، مدل قرآنی فرهنگ سازمانی و دوم، ابزاری برای ارزیابی میزان تطابق فرهنگ سازمان‌ها با مدل مذکور.
کلیدواژه‌ها:
فرهنگ سازمانی، ارزیابی فرهنگ سازمانی، مدل فرهنگ سازمانی قرآنی، مدل فرهنگ سازمانی.
کتابنامه
قرآن کریم.
آقایی، اصغر؛ امیری مقدم، محسن. ۱۳۹۴٫ «ارزیابی عملکرد معاونت آماد و پشتیبانی ناجا با بهره‌گیری از مدل اندازه‌گیری کسب و کار کانجی». توسعۀ مدیریت منابع انسانی و پشتیبانی. شمارۀ ۳۷٫
احمدوند، علی محمد؛ تربتی، امیر؛ پوررضا، ناصر. ۱۳۹۱٫ «طراحی الگوی مفهومی مدیریت عملکرد و تدوین راهبرد با بهره‌گیری از BSC و EFQM». پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی. شمارۀ ۱۱٫
اسفندیاری مقدم، علی رضا؛ زارعی، عیسی؛ فامیل روحانی، سید علی اکبر. ۱۳۹۰٫ «ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران براساس الگوی تعالی سازمانی ای. اف. کیو. ام.». گنجینۀ اسناد. شمارۀ ۸۱٫
افجه، سید علی اکبر. محمودزاده، سید مجتبی. ۱۳۹۰٫ «الگوی اثرگذاری سرمایۀ اجتماعی بر عملکرد سازمان: شرکت‌های تابع گروه صنعتی ایران خودرو». پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی. شمارۀ ۲٫
الوانی، سید مهدی. ۱۳۸۷٫ مدیریت عمومی. تهران: نشر نی. چاپ سی‌و‌دوم.
الوانی، سید مهدی؛ مجیبی، تورج؛ طبری، مجتبی. ۱۳۸۴٫ «الگوی جامع ارزیابی عملکرد سازمان‌های دولتی». مطالعات علوم اجتماعی ایران (دانشگاه آزاد واحد خلخال). شمارۀ ۷٫
الوانی، سید مهدی؛ میرسپاسی، ناصر؛ مجیبی، تورج. ۱۳۸۴٫ «توسعۀ مدل امتیازات متوازن در بخش دولتی». پژوهشگر. شمارۀ ۵٫
اولیاء، محمد صالح. ۱۳۸۵. «طراحی مبانی نظام ارزیابی عملکرد سازمان‌های فرهنگی». مهندسی فرهنگی. شمارۀ ۶٫
باقری، مهدی؛ دانش، آیدا. ۱۳۹۵٫ «ارزیابی عملکرد سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور با رویکرد کارت امتیازی متوازن پایدار». مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری. شمارۀ ۲.
بنی‌فاطمی کاشی، سید محمد رضا. ۱۳۸۶٫ «ارزیابی عملکرد». حسابدار. شمارۀ ۱۸۵٫
بوستانی، حمیدرضا؛ بانشی، عبادالله؛ شاکری، احمد. ۱۳۹۶٫ «اولویت‌بندی مؤلفه‌های فرهنگ سازمانی از منظر نهج‌البلاغه در دانشگاه اسلامی». دوفصلنامه مدیریت در دانشگاه اسلامی. سال ششم. شمارۀ ۱٫ صص ۷۸ـ۶۱٫
بهادری، بابک؛ بهرامزاده، حسین علی. ۱۳۹۴٫ «چالش‌های نگرش‌های نو در مدیریت استراتژیک منابع انسانی؛ مرور تطبیقی مدل‌های سیستم مدیریت عملکرد منابع انسانی و ارزیابی عملکرد سازمان». پژوهشنامۀ تربیتی. شمارۀ ۴۲٫
بیک‌زاد، جعفر؛ علی‌زاده، جبرائیل. ۱۳۸۸ .«ارزیابی عملکرد سازمان با استفاده از مدل تعالی سازمانی». کار و جامعه. شمارۀ ۱۱۲٫
تولایی، محمد؛ رجبی مسرور، حسن؛ زاهدیان پیشخانی، غلامرضا. ۱۳۹۵٫ «ارائۀ الگوی مفهومی مدیریت عملکرد سازمانی در سازمان‌های دفاعی». مدیریت و پژوهش‌های دفاعی. شمارۀ ۸۳٫
جزنی، نسرین؛ محمدی، محمد علی؛ طیبی رهنی، علی. ۱۳۹۱٫ «ارائۀ روش تأمین بودجه و شاخص‌های ارزیابی عملکرد سازمان برای پاداش بهره‌وری جهت رسیدن به بهبود عملکرد، مورد مطالعه: کارکنان شرکت نیرو محرکه». پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی. شمارۀ ۷٫
حاجیان، امیر؛ احمدوند، علی محمد؛ موحدی، مسعود. ۱۳۹۲٫ «مدل ارزیابی عملکرد سازمان‌های تحقیقات غیرصنعتی». پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی. شمارۀ ۱۴٫
حجازی، رضوان؛ جوادی، شهره؛ یزدانی طبایی، سارا سادات. ۱۳۹۲٫ «مقایسۀ روش‌های ارزیابی سازمان: کارت امتیازی متوازن و مدل تعالی EFQM». پژوهش حسابداری. شمارۀ ۹٫
حسن‌زاده، الهه؛ نشاط، نرگس. ۱۳۹۱٫ «استفاده از دو رویکرد تلفیقی در سنجش سرآمدی عملکرد سازمانی مطالعۀ موردی: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران». مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. شمارۀ ۸۹٫
حسین‌پور، رضا؛ آراسته، حمید رضا. ۱۳۸۹٫ «بررسی و انتخاب الگوی پایۀ ارزیابی عملکرد مراکز پژوهشی دفاعی». پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. شمارۀ ۵۷٫
حقیقی کفاش، مهدی؛ صادقی، فؤاد. ۱۳۸۷٫ «ارزیابی عملکرد شرکت بهره‌برداری مترو تهران با مدل کارت ارزیابی متوازن». مطالعات مدیریت بهبود و تحول. شمارۀ ۵۸٫
دانایی‌فرد، حسن؛ حضوری، محمدجواد؛ خداداد حسینی، سید حمید؛ آذر، عادل؛ فروغی، مهشید. ۱۳۸۷٫ «طراحی نظام‌نامۀ عملکرد سازمانی نیروی انتظامی». دانش انتظامی. شمارۀ ۴۰٫
دانشفرد، کرم الله؛ وحدانی، کاوه؛ آغاز، عسل. ۱۳۸۹٫ «بررسی نقش پیاده‌سازی کارت امتیاز متوازن در بهبودعملکرد سازمان». رهبری و مدیریت آموزشی. شمارۀ ۱۲٫
رضایی، محسن؛ ابن الرسول، اصغر.۱۳۸۳٫ «کاربرد کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی عملکرد». مدیریت فردا. شمارۀ ۵٫
رضائیان، علی؛ حاج کریمی، عباسعلی؛ آذر، عادل؛ دهقانان، حامد. ۱۳۹۰٫ «طراحی مدل مفهومی سنجش متوازن عملکرد در رسانۀ ملی؛ مورد مطالعه: شبکۀ خبر سیما». پژوهش‌های ارتباطی. شمارۀ ۶۵٫
ریاحی، بهروز. ۱۳۸۳. «ارزیابی عملکرد سازمان برمبنای مدل تعالی سازمانی». تحول اداری. شمارۀ ۴۷٫
زارعی، وجیهه. ۱۳۹۵٫ «یک مطالعۀ تئوریکی: اصول و مبانی ارزیابی عملکرد». مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی. شمارۀ ۱٫
زنجیردار، مجید؛ طالبی فراهانی، زرین؛ موسوی بصری، سید مسلم؛ لونی، ندا. ۱۳۸۹٫ «مقایسۀ سیستم‌های سنجش عملکرد و تحلیلی بر کارت امتیازی متوازن به‌عنوان سیستم نوین سنجش عملکرد». بررسی‌های بازرگانی. دورۀ جدید.
شفیعی نیک آبادی، محسن؛ سلیمی، امیر. ۱۳۹۴٫ «استفاده از تحلیل پوششی داده‌های شبکه‌ای فازی جهت بررسی تأثیر فرهنگ سازمانی بر عملکرد غیرمالی با میانجی‌گری نقش استفاده و بهره‌برداری از دانش». مدیریت بهره‌وری. شمارۀ ۳۴٫
شمس لیالستانی، میرفیض فلاح؛ راجی، معصومه. خواجه‌پور، محمود. ۱۳۹۲. «ارزیابی عملکرد سازمان با رویکرد ترکیبی AHP، BSC و TOPSIS». مدیریت صنعتی (دانشگاه تهران). شمارۀ ۱۰٫
شورورزی، محمد رضا؛ مرادی، محسن؛ قمیان، محمد مهدی. ۱۳۹۰٫ «کارت ارزیابی متوازن و اندازه‌گیری عملکرد سازمان‌های بخش عمومی». پژوهش‌های تجربی حسابداری. شمارۀ ۱.
صفری، سعید؛ آذر، عادل.۱۳۸۳٫ «ارزیابی عملکرد سازمان براساس شاخص‌های جوایز کیفیت رویکرد DEA». دانشور رفتار. شمارۀ ۸٫
صفری، حسین؛ ابراهیمی، عباس؛ جمالی، علی. ۱۳۸۹٫ «به‌کارگیری مدل کارت امتیازی متوازن برمبنای تکنیک TOPSIS جهت تحلیل عملکرد شرکت‌های واگذارشده توسط بانک صنعت و معدن». دانشور رفتار. شمارۀ ۴۴٫
طالقانی، غلامرضا؛ قنبرزاده، نوروز؛ محمدزاده، ابرعلی. ۱۳۹۱٫ «بررسی وضعیت و پیش‌بینی منظرهای عملکرد سازمانی براساس مدل کارت امتیازی متوازن ازطریق مؤلفه‌های سرمایۀ فکری (مطالعۀ موردی دانشگاه ارومیه)». مدیریت فردا. شمارۀ ۳۳٫
طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۳۸۶٫ شیعه در اسلام. قم: انتشارات بوستان کتاب.
طیبی ابوالحسنی، سید امیر حسین؛ کوشا، حمیدرضا. ۱۳۹۵٫ «ارزیابی عملکرد با به‌کارگیری ترکیب مدل تحلیل پوششی داده‌ها و TOPSIS؛ مورد مطالعه: گروه مشاوران جوان شهرداری مشهد». مدیریت فرهنگ سازمانی. شمارۀ ۳٫
عزتی، میترا؛ صالحی، منصوره. ۱۳۹۳٫ «ارائۀ الگوی مفهومی مفروضات بنیادین فرهنگ سازمانی اسلامی». علوم تربیتی از دیدگاه اسلام. پاییز و زمستان. شمارۀ ۳٫ صص ۱۵۴ـ۱۳۱٫
عطاران، جواد؛ الوانی، سید مهدی؛ امیری، علی نقی؛ شوشتری، مرضیه. ۱۳۹۶٫ «تبیین مؤلفه‌های فرهنگ سازمانی اسلامی در پرتو اصول عقاید برگرفته از آیات قرآن کریم». دوفصلنامه مدیریت در دانشگاه اسلامی. سال ششم. شمارۀ ۱٫ صص ۲۸ـ۳٫
علوی، سید ابوالقاسم؛ جمشیدیان، مهدی؛ مشرف جوادی، اصغر. ۱۳۸۳٫ «الگوریتم رتبه‌بندی عملکرد سازمانی دستگاه‌های اداری‌ـ‌اجرایی». دانش مدیریت. شمارۀ ۶۴٫
فرجام، سعید؛ شیرانی، محمود. ۱۳۹۶٫ «بررسی تأثیر گرایش به کارآفرینی بر عملکرد سازمانی». مطالعات مدیریت و کارآفرینی. شمارۀ ۲/۲٫
فقهی فرهمند، ناصر.۱۳۸۷٫ «مدل مدیریت ارتقای عملکرد سازمان». مدیریت بهره‌وری. شمارۀ ۴٫
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۱٫ «مدیریت عملکرد سازمان‌های اجتماعی». مطالعات جامعه‌شناسی. شمارۀ ۱۷٫
قرائتی، محسن. ۱۳۷۴٫ تقسیر نور. قم: مؤسسۀ در راه حق. چاپ اول.
قلی قورچیان، نادر؛ جعفری، پریوش؛ رهگذر، حسن. ۱۳۸۸٫ «طراحی الگوی ارزیابی عملکرد واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی براساس شاخص‌های تعالی سازمان با استفاده از رویۀ تحلیل پوششی داده‌ها». رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. شمارۀ ۵٫
کاظمی، حمید؛ باقری، فرنوش؛ نصری نصرآبادی، شهره. ۱۳۹۵٫ «ارزیابی عملکرد مراکز تحقیقاتی با استفاده از رویکرد مدل تعالی سازمانی؛ مطالعۀ موردی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور». سیاست علم و فنّاوری. شمارۀ ۳۲٫
گیوریان، حسن. دیندار فرکوش، فیروز. ۱۳۹۰٫ «تبیین الگویی چند معیاره برای ارزیابی شرکت‌های دولتی ایران». مدیریت بهره‌وری. شمارۀ ۱۶٫
لگوریاچانگ. ۱۳۷۹٫ «معرفی روش ۳۶۰ درجه برای ارزشیابی عملکرد سازمان‌های خدماتی». ترجمۀ جلال الدین زارع اشکذری. مصباح. شمارۀ ۳۶٫
محسنی شریف، محسن؛ مرادزاده فرد، مهدی. ۱۳۸۶٫ «کارت ارزیابی متوازن ابزاری نیرومند در جهت اجرای راهبرد». حسابدار. شمارۀ ۱۸۷٫
ملکی آوارسین، صادق؛ رنجبری، علیرضا. ۱۳۸۷٫ «ارزیابی عملکرد سازمان آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی برمبنای مدل تعالی سازمانی در سال ۱۳۸۶». آموزش و ارزشیابی. شمارۀ ۴.
مؤتمنی، علی رضا؛ فتاحی، وحید؛ کریمی، سید محمد. ۱۳۹۱٫ «ارزیابی عملکرد شعب یک شرکت بیمه با استفاده از رویکرد تلفیقی کارت امتیازی متوازن و تکنیک‌های MADM فازی». پژوهشنامۀ بیمه. شمارۀ ۱۰۷٫
موسوی، محمد. ۱۳۹۵٫ «طراحی الگوی ارزیابی عملکرد سازمان‌های تابعۀ مدیریت شهری با استفاده از توسعۀ کارت امتیازی متوازن (مورد مطالعه: شهرداری مشهد)». مدیریت سازمان‌های دولتی. شمارۀ ۱۴٫
مؤمنی، منصور؛ خدایی، سمیه؛ بشیری، مجتبی. ۱۳۸۸٫ «ارزیابی عملکرد سازمان تأمین اجتماعی با استفاده از مدل ترکیبی BSC و FDEA». مدیریت صنعتی(دانشگاه تهران). شمارۀ ۳٫
میرفخرالدینی، حیدر؛ پیمان‌فر، محمد حسن؛ خطیبی عقدا، عبدالنبی؛ علیمحمدی، حسین. ۱۳۹۲٫ «ارزیابی عملکرد سازمان‌های ورزشی با استفاده از مدل منسجم BSC – TOPSIS مطالعه موردی: اداره کل تربیت بدنی استان یزد». مدیریت ورزشی. شمارۀ ۱۶٫
نوری، ایرج؛ موسوی بصری، مسلم؛ موجودی، امین. ۱۳۸۸٫ «نقش کارت امتیازی متوازن در سیستم سنجش عملکرد شرکت‌های کوچک و متوسط». میثاق مدیران. شمارۀ ۴۲٫
Alharabi, M. 2013. “Impact of Organizational Culture on Employee Performance“. International Review Of Management And Business Reasearch. PP 168-175.
Cameron, K. S., & Quinn, R. E. 1999. Diagnosing and changing organizational culture: based on the competing values framework: Addison-Wesley Publishing.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۲۰۰۶٫ Diagnosing and changing organizational culture: Based on the competing values framework Josey Bass, San Francisco.
Cook R.A. & J.C. Lafferty. 1987. Organizational Culture Inventory. Plymouth, MI: Human Synergistics.
Denison, D. 1990. Corporate Culture: Organizational Effectiveness. New York. John Wiley & Sons.
Denison, DR, Haaland, S, Goelzer, P 2003 Corporate culture and organizational effectiveness: Is Asia different from the rest of the world? Organizational Dynamics 33(1): ۹۸–۱۰۹٫
Handy, C. 1991. Gods of Management: The Changing Work of Organization. New York Oxford University Press.
Quinn, R. and Rohrbaugh, J. 1983 A Spatial Model of Effectiveness Criteria: Toward a Competing Values Approach to Organizational Analysis. Management Science, 29, 363-377.
