محمد عشایری منفرد

استادیار جامعه‌المصطفی و عضو انجمن فقه و حقوق حوزۀ علمیۀ قم. قم. ایران.

m.ashaiery@gmail.com

چکیده

در برخی مسائل دانش فقه دو حق وجود دارد که مکلف قادر به ادای هر دو حق نیست؛ این مسائل را می‌توان تحت عنوان واحدی به نام تزاحم حقوق گرد آورد. تزاحم حقوق و مرجحات آن ‌به‌صورت مستقل در دانش اصول بررسی نشده است و در دانش فقه هم تنها داده‌های از‌هم‌گسسته و نامتمرکزی در برخی فروع فقهی یافت می‌شود. فقدان نظریۀ مستقلی در باب مرجحات باب تزاحم حقوق، فقیهان را وادار کرده است که برای برون‌رفت از تزاحم حقوق از همان قانون اهم و مهم، که در دانش اصول برای برون‌رفت از تزاحم احکام توصیه شده است، استفاده کنند. مشکلی که در اینجا وجود دارد این است که قانون اهم و مهم بر مبانی خاصی استوار است که با توجه به آن مبانی، کاربرد آن در تزاحم حقوق با موانعی مواجه می‌شود. اینکه مبانی قانون اهم و مهم چیست و در هریک از گونه‌های تزاحم حقوق برای استفاده از آن چه مشکلاتی وجود دارد، مسئله‌ای است که این تحقیق به آن پرداخته و سعی کرده است با استفاده از روش‌های فقهی و اصول ‌فقهی و با تکیه بر منابع دانش فقه و اصول‌ فقه به این نتیجه برسد که در تزاحم حقوق مالی امکان اجرای قانون اهم و مهم وجود ندارد، اما در تزاحم حقوق غیرمالی امکان استفاده از آن وجود دارد.

کلیدواژه‌ها:

اهم و مهم، تزاحم احکام، تزاحم حقوق، حق، حکم، حق مالی، حق غیرمالی.

کتابنامه

آملی، محمد تقی. ۱۳۸۰ق. مصباح الهدى فی شرح العروه الوثقى. تهران: مؤلف. چاپ اول.

آملی، میرزا هاشم. ۱۴۰۵ق. تقریرات الأصول. تقریر ضیاء‌الدین نجفی. تهران: مؤسسه انتشارات فراهانی. چاپ اول.

ابن‌فارس، ابوالحسین. ۱۴۰۴ق. معجم مقاییس اللغه. تصحیح هارون عبدالسلام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.

الاسترآبادی، علی. ۱۴۰۹ق. تأویل الآیات الظاهره فی فضائل العتره الطاهره. تصحیح حسین استاد ولی. قم: مؤسسه النشر الإسلامی. چاپ اول.

اصبهانی، شمس‌الدین. ۱۴۲۴ق. بیان المختصر (شرح مختصر ابن حاجب). قاهره: دارالسلام. چاپ اول.

اصفهانی، محمد حسین. ۱۴۱۸ق. حاشیه کتاب المکاسب. تصحیح عباس محمد آل سباع. قم: انوارالهدی. چاپ اول.

اصفهانی، سید ابوالحسن؛ امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۴۲۲ق. وسیله‌النجاه (مع حواشی الامام الخمینی). قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ اول.

امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۴۲۹ق. البیع. تقریر محمد حسن قدیری. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ اول.

ــــــــــــــــــــــــــ. بی‌تا. تحریر الوسیله. قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم. چاپ اول.

انصاری، الشیخ مرتضی. ۱۴۱۵ق.‌الف. القضاء و الشهادات. قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌. چاپ اول.

ــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۵ق.‌ب. المکاسب. قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری. چاپ اول.

بجنوردی، حسن. ۱۴۱۹ق. القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی. چاپ اول.

بحرالعلوم، محمدبن محمد تقی. ۱۴۰۳٫ بلغه الفقیه. تهران: منشورات مکتبه الصادق. چاپ چهارم.

حائری، السید کاظم. ۱۴۰۸ق. مباحث‏ الأصول. قم:مکتب الإعلام الاسلامی. چاپ اول.

ـــــــــــــــــــ. ۱۴۱۵٫ القضاء فی الفقه الاسلامی. قم: مجمع اندیشۀ اسلامی. چاپ اول.

حکیم، السید محسن. ۱۳۷۴ش. مستمسک العروه الوثقی. قم: دارالتفسیر. چاپ اول.

حکیم، سید محمد تقی. ۱۴۱۸ق. اصول الفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل بیت (ع). چاپ دوم.

حلی، فخرالمحققین. ۱۳۸۷ش. ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: اسماعیلیان. چاپ اول.

حلی، جعفر بن حسن. ۱۴۱۲ق. نکت النهایه. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.

خراسانی، ملا محمد کاظم. ۱۴۰۶ق. حاشیه المکاسب. تصحیح مهدی شمس‌الدین. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.

خوانساری، سید احمد. ۱۴۰۵ق. جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان. چاپ دوم.

خویی، سید ابوالقاسم. ۱۳۶۴٫ المستند فی شرح العروه الوثقی الاجاره. تقریر مرتضی بروجردی. قم: لطفی.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۲ق. مصباح الفقاهه (المکاسب). تقریر محمدعلی توحیدی. بیروت: دار الهادی. چاپ اول.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۷ق. الهدایه فی اصول الفقه. تقریر حسن صافی. قم: مؤسسۀ صاحب الامر. چاپ اول.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۸ق. موسوعه الامام الخویی. قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی. چاپ اول.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۹ق. دراساتٌ فی علم الاصول. تقریر علی هاشمی شاهرودی. قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى. چاپ اول.‏

سبحانی جعفر. ۱۴۲۴ق. الزکاه فی الشریعه الغراء. قم: مؤسسه امام صادق (علیه السلام). چاپ اول.

سبزواری، ملاعبدالاعلی. ۱۴۱۳ق. مهذب الأحکام. قم: مؤسسه المنار.

شبیری زنجانی، سید موسی. ۱۴۱۹ق. النکاح. قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.

صدوق، محمدبن علی بن بابویه. ۱۴۱۳ق. من ‏لا یحضره ‏الفقیه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. چاپ دوم.

طباطبایی یزدی، سید کاظم. ۱۴۰۹ق. العروه الوثقى. بیروت: مؤسسه الاعلمی. چاپ دوم.

ــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۰ ق. حاشیه المکاسب للیزدی. قم: مؤسسه اسماعیلیان. چاپ اول.

طباطبایی المجاهد، سید محمد. ۱۴۹۶ق. مفاتیح الاصول. قم: مؤسسه آل البیت. چاپ اول.

طوسی محمدبن الحسن. ۱۴۰۷ق. تهذیب الاحکام. تصحیح حسن موسوی خرسان. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ چهارم.

عاملی، شیخ حر. ۱۴۰۹ق.‌ وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع). چاپ اول.

عاملی، شیخ شمس‌الدین محمد (شهید اول). بی‌تا. القواعد و الفوائد. قم: کتابفروشی مفید. چاپ اول.

عراقی، آقا ضیاء‌الدین. ۱۴۱۴ق. شرح تبصره المتعلمین. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.

علیدوست، ابوالقاسم. ۱۳۸۸ش. فقه و مصلحت. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. چاپ اول.

کلینی، محمدبن یعقوب. ۱۴۰۷ق. الکافی. تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الاسلامیه. چاپ چهارم.

نائینی، میرزا محمد حسین. ۱۳۷۳ق. منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تقریر موسی خوانساری. تهران: المکتبه المحمدیه. چاپ اول.