اصل جواز تصرف در طبیعت
ابوالحسن حسنی
مربی خبرگان بدون مدرک. قم. ایران.
چکیده
عده‌ای از تصرف در طبیعت منع می‌کنند و برآنند که بشر اجازۀ تصرف در طبیعت را ندارد، مگر در حدودی که برای جواز یا ضرورت آن دلیلی کافی ارائه شود. این مقاله درپی اثبات این نکته است که اصل اولی جواز تصرف است و مخالف تصرف باید دلیل لازم برای مخالفت را در هر موردی که می‌خواهد مانع شود، ارائه دهد. این مقاله با روش فقاهتی تلاش کرده است که این اصل را به اثبات برساند. مفهوم این اصل این است که جواز تصرف دلیلی لازم ندارد، بلکه مخالفت با تصرف جواز لازم دارد. اگر تصرف در طبیعت، در حد خرد باشد، قبل از فحص از دلیل صارفه می‌توان این اصل را در مقام عمل اخذ کرد و اگر دلیلی بود، بر عهدۀ مخالف است که آن را عرضه کند. اما درصورت تصرف کلان در طبیعت، به‌طوری که عقلا را از عوارض تصرف نگران کند، این اصل در مقام عمل قابل اخذ نیست، مگر بعد از فحص و یأس از وجود دلیل صارفه و قرینۀ مخالف، مانند اسراف، ضرر و تضعیف امنیت در وجوه مختلف آن.
کلیدواژه‌ها:
تصرف، اصل اولی، اصالت جواز تصرف.
کتابنامه
ابن سیده، علی بن اسماعیل. ۱۴۲۱ق. المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دارالکتب العلمیه. چاپ اول.
ابن عاشور، محمدبن طاهر. بی‌تا. التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسه التاریخ. چاپ اول.
ابن منظور، محمدبن مکرم. ۱۴۱۴ق. لسان العرب. بیروت: دار صادر. چاپ سوم.
امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۷۶٫ جواهر الاصول. تقریر مرتضوی لنگرودی. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره. چاپ اول.
ــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۲۳ق. تهذیب الأصول. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). چاپ اول.
ــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۴٫ شرح چهل حدیث. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
برقی، احمدبن محمدبن خالد. ۱۳۷۱ق. المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیه. چاپ دوم.
تبریزی، میرزا موسی. ۱۳۶۹ق. أوثق الوسائل فی شرح الرسائل. قم: کتبی نجفی. چاپ اول.
حسینی سیستانی، علی. ۱۴۱۴ق. الرافد فی علم الأصول. قم: مکتب آیهالله العظمی السید السیستانی. چاپ اول.
حکیم، محمد تقی بن محمد سعید. ۱۴۱۸ق. الأصول العامه فی الفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل بیت (علیهم‌السلام). چاپ دوم.
خامنه‌ای، سید علی. ۱۳۸۰٫ «بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی». https://farsi.khamenei.ir/speech?nt=2&year=1380
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۵٫ «دیدار با مسئولان اقتصادی و دست‌اندرکاران اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی». https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3377
خراسانی، محمدکاظم. ۱۴۳۰ق. کفایه الأصول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. چاپ ششم.
شبر، سید عبدالله. ۱۴۰۴ق. الأصول الأصلیه و القواعد الشرعیه. قم: کتاب‌فروشی مفید. چاپ اول.
ــــــــــــــــــ. ۱۴۱۲ق. تفسیر القرآن الکریم. بیروت: دار البلاغه للطباعه و النشر. چاپ اول.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. ۱۴۱۶ق. تمهید القواعد. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن علی. ۱۴۱۳ق. من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ دوم.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. ۱۴۰۷ق. تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الإسلامیه. چاپ چهارم.
طاهرزاده، اصغر. بی‌تا. فرهنگ مدرنیته و توهم. ۲۱/۰۸/۱۳۹۵٫ http://ghadeer.org/Book/2614/393000.
طباطبایى، سید محمدحسین. ۱۳۷۱٫ المیزان فى تفسیر القرآن. قم: اسماعیلیان. چاپ دوم.
ــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۷ق. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم. چاپ پنجم.
عراقی، آقاضیاءالدین. ۱۳۷۰ق. بدائع الافکار فی الأصول. نجف اشرف: المطبعه العلمیه. چاپ اول.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. ۱۴۱۰ق. کتاب العین. قم: نشر هجرت. چاپ دوم.
قرائتی، محسن. ۱۳۸۵٫ تفسیر نور. جلد ۸٫ تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن
قمی مشهدی، محمدرضا. ۱۴۲۳ق. تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. جلد ۹٫ قم: دار الغدیر.
کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق. ۱۴۰۷ق. الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیه. چاپ چهارم.
گنابادی، سلطان محمد. ۱۴۰۸ ق. تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات. چاپ دوم.
مصطفوى، حسن. بی‌تا. التحقیق فى کلمات القرآن الکریم. بیروت ـ قاهره ـ لندن،: دار الکتب العلمیه ـ مرکز نشر آثار علامه مصطفوی. چاپ سوم.
مغنیه، محمد جواد. ۱۹۷۵م. علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید. بیروت: دار العلم للملایین. چاپ اول.
مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۷۰٫ القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الإمام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام). چاپ سوم.
ــــــــــــــــــــــ. ۲۷/۰۶/۱۳۹۵٫ «سخنرانی در جمع تعدادی از دانشمندان درخصوص محصولات دستکاری‌شدۀ ژنتیکی». ۲۱/۰۸/۱۳۹۵٫ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/06/27/1183719/.
مکارم شیرازی، ناصر، و همکاران. ۱۳۷۴٫ تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه. چاپ اول.
موسوی قزوینی، سید ابراهیم. ۱۲۷۱ق. ضوابط الأصول. چاپ سنگی.
نراقی، محمد مهدی بن ابیذر. ۱۴۲۲ق. جامعه الأصول. قم: مؤتمر المولی مهدی النراقی. چاپ اول.
ولایی، عیسی. ۱۳۸۷٫ فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول. تهران: نشر نی. چاپ ششم.
