طراحی مدل ارزیابی عملکرد از منظر اسلام براساس مدل ارزیابی عملکرد انسان و جامعۀ بشری در قرآن
امید کوچکی
کارشناس ارشد مدیریت کارآفرینی دانشگاه شاهد. تهران. ایران.
omid.koochaki@gmail.com
حامد رضایی
دکترای مدیریت استراتژیک دانشگاه امام حسین (ع). تهران. ایران.
h.rezaei2010@yahoo.com
چکیده
در این پژوهش به منظور دستیابی به مفاهیم قرآنی مرتبط با ارزیابی عملکرد، کلیدواژه‌های این موضوع در ادبیات مدیریت عملکرد با بررسی ۳۷۹ مقالۀ فارسی مرتبط با موضوع، که پس از تصفیه به ۴۸ عدد رسید، استخراج شده است و بعد از آن با استفاده از نظر خبرگان قرآنی، لیست کلیدواژه‌های قرآنی مربوط تهیه شده است. با استفاده از کلیدواژه‌های قرآنی، آیات مرتبط با موضوع شناسایی و تفسیر هر آیه با استفاده از پیام‌ها و نکات در تفسیر نور فهرست شد. گزاره‌های این فهرست توسط خبرگان موضوع مدیریت عملکرد، در قالب ادبیات این موضوع تعبیر و دسته‌بندی شد و لیستی شامل «گزاره‌های تعبیری» حاصل شد. تحلیل گزاره‌های تعبیری موصوف از یک منظر کلی نشان داد که در قرآن کریم مجموعه‌ای از ضروریات، قواعد و استانداردها به تفصیل جهت طراحی یک سیستم ارزیابی عملکرد ارائه شده است. از نگاهی جزئی‌تر هم این تحلیل نشان داد که این ضروریات، قواعد و استانداردها چه هستند و درواقع، یک سیستم ارزیابی عملکرد از منظر قرآن کریم چگونه است؟ این مقاله، ضروریات و قواعد مذکور را در شش موضوع کلی شامل ضرورت وجود سیستم ارزیابی عملکرد در سازمان با توجه به نگاه قرآن، قواعد مربوط به ساختار کلی ارزیابی عملکرد از نگاه قرآن، قواعد مربوط به طراحی پاداش و مجازات از نگاه قرآن، لزوم و ابزارهای ایجاد درک مشترک، اتمام حجت و جلب همکاری پرسنل، قواعد مربوط به شاخص‌های کلیدی عملکرد و قواعد مربوط به کارنامۀ ارزیابی با بحث مفصل درخصوص جزئیات ارائه می‌کند.
کلیدواژه‌ها:
ارزیابی عملکرد، ارزیابی عملکرد اسلامی، مدیریت عملکرد، ارزیابی عملکرد سازمانی.
کتابنامه
قرآن کریم.
آقایی، اصغر؛ امیری مقدم، محسن. ۱۳۹۴٫ «ارزیابی عملکرد معاونت آماد و پشتیبانی ناجا با بهره‌گیری از مدل اندازه‌گیری کسب و کار کانجی». توسعۀ مدیریت منابع انسانی و پشتیبانی. شمارۀ ۳۷٫
احمدوند، علی محمد؛ تربتی، امیر؛ پوررضا، ناصر. ۱۳۹۱٫ «طراحی الگوی مفهومی مدیریت عملکرد و تدوین راهبرد با بهره‌گیری از BSC و EFQM». پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی. شمارۀ ۱۱٫
اسفندیاری مقدم، علی رضا؛ زارعی، عیسی؛ فامیل روحانی، سید علی اکبر. ۱۳۹۰٫ «ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران براساس الگوی تعالی سازمانی ای. اف. کیو. ام.». گنجینۀ اسناد. شمارۀ ۸۱٫
افجه، سید علی اکبر؛ محمودزاده، سید مجتبی. ۱۳۹۰٫ «الگوی اثرگذاری سرمایۀ اجتماعی بر عملکرد سازمان: شرکت‌های تابع گروه صنعتی ایران خودرو». پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی. شمارۀ ۲٫
الوانی، سید مهدی؛ میرسپاسی، ناصر؛ مجیبی، تورج. ۱۳۸۴٫ «توسعۀ مدل امتیازات متوازن در بخش دولتی». پژوهشگر. شمارۀ ۵٫
الوانی، سید مهدی؛ مجیبی، تورج؛ طبری، مجتبی. ۱۳۸۴٫ «الگوی جامع ارزیابی عملکرد سازمان‌های دولتی». مطالعات علوم اجتماعی ایران (دانشگاه آزاد واحد خلخال). شمارۀ ۷٫
اولیاء، محمد صالح. ۱۳۸۵٫ «طراحی مبانی نظام ارزیابی عملکرد سازمان‌های فرهنگی». مهندسی فرهنگی. شمارۀ ۶٫
باقری، مهدی؛ دانش، آیدا. ۱۳۹۵٫ «ارزیابی عملکرد سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور با رویکرد کارت امتیازی متوازن پایدار». مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری. شمارۀ ۲٫
بنی فاطمی کاشی، سید محمد رضا. ۱۳۸۶٫ «ارزیابی عملکرد». حسابدار. شمارۀ ۱۸۵٫
بهادری، بابک؛ بهرامزاده، حسین علی. ۱۳۹۴٫ «چالش‌های نگرش‌های نو در مدیریت استراتژیک منابع انسانی؛ مرور تطبیقی مدل‌های سیستم مدیریت عملکرد منابع انسانی و ارزیابی عملکرد سازمان». پژوهشنامۀ تربیتی. شمارۀ ۴۲٫
بیک‌زاد، جعفر؛ علی‌زاده، جبرائیل. ۱۳۸۸٫ «ارزیابی عملکرد سازمان با استفاده از مدل تعالی سازمانی». کار و جامعه. شمارۀ ۱۱۲٫
ترک‌زاده،جعفر؛ انصاری، سمیه. ۱۳۹۴٫ «تدوین و اعتباریابی چهارچوبی برای ارزیابی شایستگی‌های مدیران دانشگاهی با توجه به آموزه‌های اسلامی». فصلنامۀ مدیریت. سال چهارم. شمارۀ ۱٫
تولایی، محمد؛ رجبی مسرور، حسن؛ زاهدیان پیشخانی، غلامرضا. ۱۳۹۵٫ «ارائۀ الگوی مفهومی مدیریت عملکرد سازمانی در سازمان‌های دفاعی». مدیریت و پژوهش‌های دفاعی. شمارۀ ۸۳.
جزنی، نسرین؛ محمدی، محمد علی؛ طیبی رهنی، علی. ۱۳۹۱٫ «ارائۀ روش تأمین بودجه و شاخص‌های ارزیابی عملکرد سازمان برای پاداش بهره‌وری جهت رسیدن به بهبود عملکرد؛ مورد مطالعه: کارکنان شرکت نیرو محرکه». پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی. شمارۀ ۷٫
حاجیان، امیر؛ احمدوند، علی محمد؛ موحدی، مسعود. ۱۳۹۲٫ «مدل ارزیابی عملکرد سازمان‌های تحقیقات غیرصنعتی». پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی. شمارۀ ۱۴٫
حجازی، رضوان؛ جوادی، شهره؛ یزدانی طبایی، سارا سادات. ۱۳۹۲٫ «مقایسۀ روش‌های ارزیابی سازمان: کارت امتیازی متوازن و مدل تعالی EFQM». پژوهش حسابداری. شمارۀ ۹.
حسن‌زاده، الهه؛ نشاط، نرگس. ۱۳۹۱٫ «استفاده از دو رویکرد تلفیقی در سنجش سرآمدی عملکرد سازمانی؛ مطالعۀ موردی: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران». مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. شمارۀ ۸۹٫
حسین‌پور، رضا؛ آراسته، حمید رضا. ۱۳۸۹٫ «بررسی و انتخاب الگوی پایۀ ارزیابی عملکرد مراکز پژوهشی دفاعی». پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. شمارۀ ۵۷٫
حقیقی کفاش، مهدی؛ صادقی، فؤاد. ۱۳۸۷٫ «ارزیابی عملکرد شرکت بهره‌برداری مترو تهران با مدل کارت ارزیابی متوازن». مطالعات مدیریت بهبود و تحول. شمارۀ ۵۸٫
خسروی، محمود. ۱۳۷۸٫ «ملاک‌های انتخاب و انتصاب نیروی انسانی در مدیریت اسلامی با تأکید بر نهج‌البلاغه». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ معارف اسلامی و مدیریت. تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
دانایی‌فرد، حسن؛ حضوری، محمدجواد؛ خداداد حسینی، سید حمید؛ آذر، عادل؛ فروغی، مهشید. ۱۳۸۷٫ «طراحی نظام‌نامۀ عملکرد سازمانی نیروی انتظامی». دانش انتظامی. شمارۀ ۴۰٫
دانشفرد، کرم‌الله؛ وحدانی، کاوه؛ آغاز، عسل. ۱۳۸۹٫ «بررسی نقش پیاده‌سازی کارت امتیاز متوازن در بهبود عملکرد سازمان». رهبری و مدیریت آموزشی. شمارۀ ۱۲٫
رضایی، محسن؛ ابن الرسول، اصغر. ۱۳۸۳٫ «کاربرد کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی عملکرد». مدیریت فردا. شمارۀ ۵٫
رضائیان، علی؛ حاج کریمی، عباسعلی؛ آذر، عادل؛ دهقانان، حامد. ۱۳۹۰٫ «طراحی مدل مفهومی سنجش متوازن عملکرد در رسانۀ ملی؛ مورد مطالعه: شبکۀ خبر سیما». پژوهش‌های ارتباطی. شمارۀ ۶۵٫
رضائیان، علی؛ گنجعلی، اسدالله. ۱۳۹۰٫ مدیریت عملکرد. تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
ریاحی، بهروز.۱۳۸۳. «ارزیابی عملکرد سازمان برمبنای مدل تعالی سازمانی». تحول اداری. شمارۀ ۴۷٫
زارعی، وجیهه. ۱۳۹۵٫ «یک مطالعۀ تئوریکی: اصول و مبانی ارزیابی عملکرد». مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی. شمارۀ ۱٫
زنجیردار، مجید؛ طالبی فراهانی، زرین؛ موسوی بصری، سید مسلم؛ لونی، ندا. ۱۳۸۹٫ «مقایسۀ سیستم‌های سنجش عملکرد و تحلیلی بر کارت امتیازی متوازن به‌عنوان سیستم نوین سنجش عملکرد». بررسی‌های بازرگانی. دورۀ جدید.
سید نقوی، میرعلی؛ فرهادی، علی. ۱۳۹۵٫ «ارزیابی عملکرد سازمانی از منظر نهج‌البلاغه». پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه. شمارۀ ۱۵٫ صص ۳۹ـ۲۱٫
شفیعی نیک‌آبادی، محسن؛ سلیمی، امیر. ۱۳۹۴٫ «استفاده از تحلیل پوششی داده‌های شبکه‌ای فازی جهت بررسی تأثیر فرهنگ سازمانی بر عملکرد غیرمالی با میانجی‌گری نقش استفاده و بهره‌برداری از دانش». مدیریت بهره‌وری. شمارۀ ۳۴٫
شمس لیالستانی، میرفیض فلاح؛ راجی، معصومه؛ خواجه‌پور، محمود. ۱۳۹۲٫ «ارزیابی عملکرد سازمان با رویکرد ترکیبی AHP، BSC و TOPSIS». مدیریت صنعتی (دانشگاه تهران). شمارۀ ۱۰٫
شورورزی، محمد رضا؛ مرادی، محسن؛ قمیان، محمد مهدی. ۱۳۹۰٫ «کارت ارزیابی متوازن و اندازه‌گیری عملکرد سازمان‌های بخش عمومی». مجلۀ پژوهش‌های تجربی حسابداری. شمارۀ ۱٫
صفری، حسین؛ ابراهیمی، عباس؛ جمالی، علی. ۱۳۸۹٫ «به‌کارگیری مدل کارت امتیازی متوازن برمبنای تکنیک TOPSIS جهت تحلیل عملکرد شرکت‌های واگذارشده توسط بانک صنعت و معدن». دانشور رفتار. شمارۀ ۴۴٫
صفری، سعید؛ آذر، عادل. ۱۳۸۳٫ «ارزیابی عملکرد سازمان براساس شاخص‌های جوایز کیفیت رویکرد DEA». دانشور رفتار. شمارۀ ۸٫
طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۳۷۸٫ تفسیر المیزان. ترجمۀ محمد باقر موسوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طالقانی، غلامرضا؛ قنبرزاده، نوروز؛ محمدزاده، ابرعلی. ۱۳۹۱٫ «بررسی وضعیت و پیش‌بینی منظرهای عملکرد سازمانی براساس مدل کارت امتیازی متوازن ازطریق مؤلفه‌های سرمایۀ فکری (مطالعۀ موردی دانشگاه ارومیه)». مدیریت فردا. شمارۀ ۳۳٫
طیبی ابوالحسنی، سید امیر حسین؛ کوشا، حمید رضا. ۱۳۹۵٫ «ارزیابی عملکرد با به‌کارگیری ترکیب مدل تحلیل پوششی داده‌ها و TOPSIS؛ مورد مطالعه: گروه مشاوران جوان شهرداری مشهد». مدیریت فرهنگ سازمانی. شمارۀ ۳٫
عادلی، علیرضا. ۱۳۸۴٫ «ارزیابی عملکرد نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایرا ن در برقراری نظم و امنیت شهرستان بم». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت بحران. دانشگاه علوم انتظامی.
علوی، سید ابوالقاسم؛ جمشیدیان، مهدی؛ مشرف جوادی، اصغر. ۱۳۸۳٫ «الگوریتم رتبه‌بندی عملکرد سازمانی دستگاه‌های اداری ـ اجرایی». دانش مدیریت. شمارۀ ۶۴٫
علی‌آبادی، مهدی. ۱۳۸۹٫ «معیارهای ارزیابی مدیران از دیدگاه امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ معارف اسلامی و مدیریت. تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
غلامی، حسین؛ نورعلیزاده، حمیدرضا. ۱۳۸۱٫ «مقایسۀ روش‌های ارزیابی عملکرد، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملـی مـدیریت عملکـرد». جهـاد دانشـگاهی، دانشکدۀ مدیریت دانشگاه تهران.
فرجام، سعید؛ شیرانی، محمود. ۱۳۹۶٫ «بررسی تأثیر گرایش به کارآفرینی بر عملکرد سازمانی». مطالعات مدیریت و کارآفرینی. شمارۀ ۲/۲٫
فقهی فرهمند، ناصر. ۱۳۸۷٫ «مدل مدیریت ارتقای عملکرد سازمان». مدیریت بهره‌وری. شمارۀ ۴٫
ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۱٫ «مدیریت عملکرد سازمان‌های اجتماعی». مطالعات جامعه‌شناسی. شمارۀ ۱۷٫
قرائتی، محسن. ۱۳۷۴٫ تقسیر نور. قم. مؤسسۀ در راه حق. چاپ اول.
قلی قورچیان، نادر؛ جعفری، پریوش؛ رهگذر، حسن. ۱۳۸۸٫ «طراحی الگوی ارزیابی عملکرد واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی براساس شاخص‌های تعالی سازمان با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها». رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. شمارۀ ۵٫
کاظمی، حمید؛ باقری، فرنوش؛ نصری نصرآبادی، شهره. ۱۳۹۵٫ «ارزیابی عملکرد مراکز تحقیقاتی با استفاده از رویکرد مدل تعالی سازمانی؛ مطالعۀ موردی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور». سیاست علم و فنّاوری. شمارۀ ۳۲٫
گیوریان، حسن؛ دیندار فرکوش، فیروز. ۱۳۹۰٫ «تبیین الگویی چندمعیاره برای ارزیابی شرکت‌های دولتی ایران». مدیریت بهره‌وری. شمارۀ ۱۶٫
لگوریاچانگ. ۱۳۷۹٫ «معرفی روش ۳۶۰ درجه برای ارزشیابی عملکرد سازمان‌های خدماتی». ترجمۀ جلال الدین زارع اشکذری. مصباح. شمارۀ ۳۶٫
محسنی شریف، محسن؛ مرادزاده فرد، مهدی. ۱۳۸۶٫ «کارت ارزیابی متوازن ابزاری نیرومند در جهت اجرای راهبرد». حسابدار. شمارۀ ۱۸۷٫
مظلومی، نادر؛ کشوری، مرضیه. ۱۳۹۰٫ «بهینه‌سازی ارزیابی عملکرد صنعت بیمه با استفاده از روش تلفیقی مدل تعالی سازمانی و کارت امتیازی متوازن». پژوهشنامۀ بیمه. شمارۀ ۱۰۴٫
ملکی آوارسین، صادق؛ رنجبری، علیرضا. ۱۳۸۷٫ «ارزیابی عملکرد سازمان آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی برمبنای مدل تعالی سازمانی در سال ۱۳۸۶». آموزش و ارزشیابی. شمارۀ ۴٫
مؤتمنی، علی رضا؛ فتاحی، وحید؛ کریمی، سید محمد. ۱۳۹۱٫ «ارزیابی عملکرد شعب یک شرکت بیمه با استفاده از رویکرد تلفیقی کارت امتیازی متوازن و تکنیک‌های MADM فازی». پژوهشنامۀ بیمه. شمارۀ ۱۰۷٫
موسوی، محمد. ۱۳۹۵٫ «طراحی الگوی ارزیابی عملکرد سازمان‌های تابعۀ مدیریت شهری با استفاده از توسعۀ کارت امتیازی متوازن (مورد مطالعه: شهرداری مشهد)». مدیریت سازمان‌های دولتی. شمارۀ ۱۴٫
موسی‌زاده، زهره؛ عدلی، مریم. ۱۳۸۸٫ «معیارهای انتخاب و انتصاب مدیران با رویکرد شایسته‌گزینی در نهج‌البلاغه». فصلنامۀ اندیشۀ مدیریت راهبردی. شمارۀ ۳٫
مؤمنی، منصور؛ خدایی، سمیه؛ بشیری، مجتبی. ۱۳۸۸٫ «ارزیابی عملکرد سازمان تأمین اجتماعی با استفاده از مدل ترکیبی BSC و FDEA». مدیریت صنعتی (دانشگاه تهران). شمارۀ ۳٫
میرفخرالدینی، حیدر؛ پیمان‌فر، محمد حسن؛ خطیبی عقدا، عبدالنبی؛ علیمحمدی، حسین. ۱۳۹۲٫ «ارزیابی عملکرد سازمان‌های ورزشی با استفاده از مدل منسجم BSC – TOPSIS مطالعۀ موردی: اداره کل تربیت بدنی استان یزد». مدیریت ورزشی. شمارۀ ۱۶٫
نوری، ایرج؛ موسوی بصری، مسلم؛ موجودی، امین. ۱۳۸۸٫ «نقش کارت امتیازی متوازن در سیستم سنجش عملکرد شرکت‌های کوچک و متوسط». میثاق مدیران. شمارۀ ۴۲٫
Armstrong, M .2009. Armstrong’s handbook of performance management: An evidence-based guide to delivering high performance. Kogan Page.
Atkinson, A. A.; Waterhouse, J.H.; Wells, R. B. 1997. “A stakeholder Approach to strategic performance Measurement”. Sloan Management Review. Spring. PP 25-37.
Cross, K.F.; Lynch, R.L. 1989. “The SMART way to define and sustain success”. National Productivity Review. 9 (1).
Franceschini, F; Galetto, M; Maisano, D. 2007. Management by measurement: Designing key indicators and performance measurement systems. PP 109-111.
Kaplan, R.S.; Norton, D. P. 1992.”The Balanced scorecard: Measures that Drive performance“. Harvard Business Review. PP 71-79.
Keegan, D. P.; Eiler, R. G.; Jones, C. R. 1989. “Are your performance measures obsolete“. Management Accounting. PP 45-50.
Krause, O.; Martins, K. 1999. Performance Management, International Conference on Advances in Production Management Systems. Springer Nature.
Lamotte, G.; Carter, G. 1999. Are the Renaissance Balanced Scorecard and the EFQM Excellence Model Mutually Exclusive or do They Work Together to Bring Added Value to a Company?, (EFQM Brussels.)
Medori, D.; Steeple, D. 2000. A Framework for Auditing and Enhancing Performance Measurement Systems. International Journal of Operations and Production Management. PP 520-533.
Moullin, M. 2002. Delivering excellence in health and social care: Quality, excellence, and performance measurement. Open University Press.
Tangen, S. 2004. “Performance measurement: from philosophy to practice”. International Journal of Productivity and Performance Management. 53(8). PP 726-737.
