بررسی تحلیلی لوازم روش‌شناسانۀ ماهیت «جریان اجتماعی»
علی ابراهیم‌پور
دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت راهبردی فرهنگ دانشگاه باقرالعلوم و طلبۀ سطح عالی حوزۀ علمیۀ قم. قم. ایران. montazer.mahdy@gmail.com
چکیده
«جریان‌شناسی» پدیده‌ای جدید در ایران معاصر است که عنوان جلسات و کتب متعددی را در عرصه‌های علم و فرهنگ و سیاست به خود اختصاص داده است. اما مشکل این مباحث فقر ادبیات و چهارچوب نظری مشخص و عدم حاکمیت انضباط‌های علمی بر آن است که باعث سوءتفاهم‌ها، تشتت‌آرا و درهم‌ریختگی معرفتی شده است و عموماً مخاطبان را دچار سردرگمی و تحیر کرده است. برای حل این مشکل، جریان‌شناسی نه در حد یک‌سری مباحث ژورنالیستی، بلکه به‌عنوان یک دانش، مورد تحقیق و نگاه درجه دومی قرار گرفته شده است. بر این اساس، مطابق ضوابط حکمت اسلامی در تعریف علوم به موضوعات، جریان‌شناسی به‌عنوان دانشی تعریف می‌شود که یکی از حقایق اجتماعی را به‌عنوان موضوع خود برگزیده است که عبارت است از «جریان اجتماعی». این مقاله در راستای تثبیت و تقویت هویت دانشی «جریان‌شناسی» با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، با توجه به اصل روش‌شناختی رابطه و تناسب میان «روش» و «موضوع مورد مطالعه» در چهارچوب نظری علم در سنت اسلامی، با تحلیل ابعاد تعریف هویت جریان اجتماعی، لوازم روش‌شناسانۀ آن را بررسی و استخراج کرده و در قالب ۳۰ عنوان ارائه داده است. این لوازم روش‌شناسانه، پیش‌نیازهای طراحی و صورتبندی الگوی علمی مطلوب برای جریان‌شناسی را فراهم می‌آورد.
کلیدواژه‌ها:
جریان، جریان‌شناسی، روش‌شناسی جریان‌شناسی، میان‌رشته‌ای، نظام مشترک معنایی.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابراهیم‌پور، علی. ۱۳۹۷٫ «تحلیل عناصر و ابعاد حقیقت چندبعدی اجتماعی‌ـ‌معرفتی “جریان” به‌مثابه موضوع دانش جریان‌شناسی». همایش بین‌المللی جریان‌شناسی فرهنگی در عرصۀ بین‌الملل. قم: جامعه‌المصطفی.
ـــــــــــــــ. ۱۳۹۸٫ «بررسی تحلیلی نظریه‌های مطرح درمفهوم‌شناسی “جریان” و “جریان‌شناسی“». مجله مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. آمادۀ انتشار.
ابن‌سینا. ۱۴۰۴الف. الاهیات شفا. تصحیح سعید زاید. قم: انتشارات مرعشی نجفی.
ـــــــ. ۱۴۰۴ب. الشفاء (الطبیعیات). جلد ۱ (السماع الطبیعی). تصحیح سعید زاید. قم: انتشارات مرعشی نجفی.
ـــــــ. ۱۳۷۹٫ النجاه من الغرق فی بحر الضلالات. تصحیح از محمد تقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اسکات، ریچارد. ۱۳۹۳٫ سیستم‌های عقلایی، طبیعی و باز. ترجمۀ دکتر حسن میرزایی اهرنجانی. تهران: سمت.
الوانی، سید مهدی. ۱۳۸۸٫ مدیریت عمومی. تهران: نشر نی.
انصارى، مرتضى بن محمد امین. ۱۴۲۸٫ فرائد الأصول. جلد ۴. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
برازو، ژاک. ۱۳۸۷٫ «دانش میان‌رشته‌ای و تحصیلات عالیه». ترجمۀ توحیده ملاباشی. چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای. لیسا لاتوکا و دیگران. ترجمه و تدوین سید محسن علوی‌پور و همکاران. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
پارسانیا، حمید. ۱۳۹۰٫ روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم: کتاب فردا.
ـــــــــــــــ. ۱۳۹۱٫ جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
پاکتچی، احمد. ۱۳۹۱٫ روش تحقیق با تکیه بر حوزۀ علوم قرآن و حدیث. تهران: دانشگاه امام صادق.
پیغامی، عادل. ۱۳۹۳٫ درس‌گفتار جریان‌شناسی اقتصادی ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی. چهارمین دوره آموزشی جریان‌شناسی فرهنگی سیاسی تاریخ معاصر. قم: مؤسسۀ ولا منتظر و دفتر پژوهش‌های خاص دفتر تبلیغات اسلامی. ۱۸/۲/۱۳۹۳٫
چاندراموهان، بالاساب رامانیام. ۱۳۸۹٫ یادگیری و تدریس میان‌رشته در آموزش عالی؛ نظریه و عمل. ترجمۀ محمد رضا دهشیری. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول.
حبیبی، رضا. ۱۳۸۶٫ درآمدی بر فلسفۀ علم. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۹۳٫ در جست و جوی علوم انسانی اسلامی (۱). (چاپ اول). قم: نشر معارف.
خورسندی طاسکوه، علی. ۱۳۹۶٫ گفتمان میان‌رشته‌ای دانش. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
رابینز، استیفن. ۱۳۹۶٫ تئوری سازمان؛ ساختار و طرح سازمانی. ترجمۀ سید مهدی الوانی و حسن دانایی فرد. تهران: انتشارات صفار.
رپکو، آلن. ۱۳۹۶٫ پژوهش میان‌رشته‌ای؛ نظریه و فرایند. ترجمۀ محسن علوی‌پور، مجید کرمی، هدایت‌الله اعتمادی زاده و علی اکبر نورعلیوند. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
رضائیان، علی. ۱۳۷۷٫ «شالودۀ خلاقیت و نوآوری؛ مطالعات میان‌رشته‌ای». مجلۀ پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی (سخن سمت)، شمارۀ ۴٫
ـــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم. تهران: سمت.
ـــــــــــــ. ۱۳۹۵٫ مبانی سازمان و مدیریت. تهران: سمت.
سبزواری، ملاهادی. ۱۳۷۹٫ شرح المنظومه. جلد ۴٫ تصحیح علامه حسن‌زاده. تهران: نشر ناب. (برگرفته از نرم‌افزار جامع حکمت اسلامی نور).
سهروردی، شیخ شهاب‌الدین. ۱۳۷۵٫ مجموعه مصنفات شیخ اشراق. جلد ۴٫ تصحیح و مقدمۀ هانرى کربن و سید حسین نصر و نجفقلى حبیبى. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
طباطبایی، علامه سید محمد حسین. ۱۴۳۰٫ نهایه الحکمه. جلد ۲٫ تعلیقه عباسعلی زارعی سبزواری. قم: نشر اسلامی جامعۀ مدرسین.
عبودیت، عبدالرسول. ۱۳۸۹٫ فلسفۀ مقدماتی برگرفته از آثار استاد شهید مرتضی مطهری. تهران: سمت و مؤسسۀ امام خمینی.
فخررازی، محمد. ۱۴۱۱٫ المباحث المشرقیه فى علم الالهیات و الطبیعیات. جلد ۱٫ قم: انتشارات بیدار.
فرامرز قراملکی، احد؛ سیاری، سعیده. ۱۳۸۹٫ «مطالعات میان‌رشته‌ای؛ مبانی و رهیافت‌ها». مجلۀ فلسفه و کلام اسلامی. سال چهل‌و‌سوم. شمارۀ ۲٫
فقیه، نظام‌الدین. ۱۳۹۳٫ سیستم‌های پویا (اصول و تعیین هویت). تهران: سمت.
فوردمن، رابرد. ۱۳۸۷٫ «پرسش از میان‌رشتگی». ترجمۀ ارکان شریفی. چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای. لیسا لاتوکا و دیگران. ترجمه و تدوین سید محسن علوی‌پور و همکاران. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق. ۱۴۲۹٫ الکافی. جلد ۱٫ قم: دارالحدیث.
کوشکی، صادق. ۱۳۹۳٫ درس‌گفتار جریان‌شناسی احزاب و گروه‌های سیاسی قبل و بعد از انقلاب اسلامی. چهارمین دورۀ آموزشی جریان‌شناسی فرهنگی سیاسی تاریخ معاصر. قم: مؤسسۀ ولا منتظر و دفتر پژوهش‌های خاص دفتر تبلیغات اسلامی. ۴/۲/۱۳۹۳٫
متین، منصور. ۱۳۸۸٫ تفکر میان‌رشته‌ای. قم: بوستان کتاب.
مجلسى، محمد باقربن محمد تقى. ۱۴۰۳٫ بحارالأنوار. جلد ۴۰٫ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدی، داوود؛ رمضان، مجید؛ ابراهیمی، محمد رضا. ۱۳۸۹٫ تجزیه و تحلیل سیستم‌ها (تفکر سیستمی). تهران: ققنوس.
مصباح یزدی، محمد تقی. ۱۳۹۴٫ آموزش فلسفه. جلد ۲٫ قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
مطهری، مرتضی. ۱۳۷۷الف. مجموعه آثار. جلد ۲ (وحی و نبوت). قم و تهران: صدرا.
ـــــــــــــــــ؛ طباطبایی، علامه سید محمد حسین. ۱۳۷۷ب. مجموعه آثار (اصول فلسفه و روش رئالیسم). جلد ۶٫ قم و تهران: صدرا.
ــــــــــــــــ. ۱۳۷۷ج. مجموعه آثار. جلد ۱۲٫ قم و تهران: صدرا.
ــــــــــــــــ. ۱۳۷۷د. مجموعه آثار. جلد ۱۶ (جاذبه و دافعۀ علی). قم و تهران: صدرا.
مظفر، محمد رضا. ۱۳۸۷٫ أصول الفقه. تعلیقه زارعی سبزواری. قم: بوستان کتاب.
مکارم شیرازى، ناصر. ۱۴۲۸٫ انوار الأصول. جلد ۳٫ تقریرات احمد قدسی. قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
ملاصدرا. ۱۳۶۰٫ الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه. تصحیح و تعلیق از سید جلال الدین آشتیانى. مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
ــــــــ. ۱۹۸۱٫ الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه. جلد ۳. بیروت: دار احیاء التراث.
مورن، جو. ۱۳۸۷٫ میان‌رشتگی. ترجمه داوود حاتمی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
مولر، هارو؛ مک‌کارتی، توماس؛ هریسون، پل؛ بوردیو، پیر؛ کالینز، رندل؛ هیل، اچ.جی.؛ آراتو، اندرو؛ راش، ویلیام؛ هولاب، رابرت. ۱۳۹۰٫ نظریۀ سیستم‌ها (مجموعه مقالات). تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
واسطی، عبدالحمید. ۱۳۹۱٫ نگرش سیستمی به دین. مشهد: موسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۴٫ راهنمای تحقیق با اقتباس از نگرش اسلام به علم و هستی. مشهد: مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
واسطی، عبدالحمید. ۱۳۹۸٫ «پارادایم شبکه‌ای (پارادایم علم دینی و به‌مثابه پارادایم رقیب علوم انسانی موجود)». فصلنامه حکمت اسلامی، سال۶، شماره۴، زمستان۱۳۹۸٫ صص۹-۳۷٫
