حمید ابدی مرزونی(نویسنده‌ مسئول)

دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی دانش دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی. تهران. ایران.

Hamid.abadi@chmail.ir

علیرضا پیروزمند

دانشیار فرهنگستان علوم اسلامی قم. قم. ایران.

a.bayatani@gmail.com

چکیده

در این پژوهش ماجرای تاریخی تحول علوم انسانی پس از انقلاب اسلامی روایت شده و مواجهۀ منتقدانه و تحول‌خواهانه با علوم انسانی مدرن، در قالب سه دورۀ تاریخی بررسی شده است. از اعلام «انقلاب فرهنگی» تا اعلام «نهضت نرم‌افزاری» (۱۳۷۹-۱۳۵۹) دورۀ نخست درنظر گرفته شده است که با ظهور و نشاط ایده‌های تحول‌خواهانۀ دینی در سال‌های آغازین انقلاب شروع شد، ولی بنا به دلایلی، درنهایت، به سیطرۀ نگرش‌های پوزیتیویستی بر دانشگاه‌ها ختم شد. در دورۀ دوم (۱۳۸۸-۱۳۷۹)، به تأثیرات و بازتاب‌های طرح گفتمان نهضت نرم‌افزاری ازسوی رهبر معظم انقلاب بر فضای علمی دانشگاه‌های کشور و نضج‌یافتن مجدد جریان تحول علوم انسانی در کشور اشاره شده است. در بررسی این دوره، هم به تلاش‌های سلبی در «نقد فلسفه و معرفت‌شناسی علوم انسانی غربی» و هم به تلاش‌های ایجابی برای تبیین «مبانی و مبادی علوم انسانی اسلامی» پرداخته شده است. در بررسی دورۀ سوم (۱۳۹۸-۱۳۸۸)، با اشاره به ریشه‌های تئوریک و فکری فتنۀ ۸۸، توضیح داده شده است که چگونه این واقعۀ سیاسی موجب شد «علوم انسانی غربی» به‌مثابه یک «چالش استراتژیک» در ادارۀ کشور موضوعیت یابد و وجه انضمامی، عملی و تجویزی علوم انسانی به‌صورت برجسته‌تری موردتوجه واقع شود. پس از طرح و بررسی تجربۀ نهادسازی و سندنگاری مدیریت علم جمهوری اسلامی در دورۀ سوم، به دلالت‌های برآمده از تجربۀ تاریخی این ادوار سه‌گانه پرداخته شده است. در نتیجه‌گیری از این دلالت‌ها، بر ضرورت تأسیس حوزۀ مطالعاتی میان‌رشته‌ای و دانش جدیدی که متکفل مطالعه‌ و پژوهش در زمینۀ «مدیریت تحول علوم انسانی» باشد، تأکید شده و به برخی از مأموریت‌ها و الزام‌های تأسیس این دانش جدید اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها: تاریخ علوم انسانی اسلامی، مدیریت تحول علوم انسانی، مدیریت راهبردی دانش، انقلاب فرهنگی، نهضت نرم‌افزاری.

کتابنامه

آذربایجانی، مسعود؛ کاظمینی، سید محمدحسین. ۱۳۹۴٫ «درآمدی بر نظریۀ مدیریت تحول در علوم انسانی (با تأکید بر نقش محوری عوامل جامعه‌شناختی)». فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی. سال بیست‌و‌یکم. شمارۀ ۸۲٫

آوینی، سید مرتضی. ۱۳۸۱الف. توسعه و مبانی تمدن غرب. تهران: نشر ساقی. چاپ سوم.

ـــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۱ب. آغازی بر یک پایان. تهران: نشر ساقی. چاپ دوم.

ـــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۱ج. حلزون‌های خانه به دوش. تهران: نشر ساقی. چاپ چهارم.

ـــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۱د. رستاخیز جان: ادبیات، فرهنگ و رسانه. تهران: نشر ساقی. چاپ دوم.

اراکی، محسن. ۱۳۹۳٫ فقه نظام اقتصادی اسلام. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). چاپ اول.

احمدی ‌امویی، بهمن. ۱۳۸۵٫ اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی. تهران: گام نو. چاپ سوم.

اعرافی، علیرضا. ۱۳۹۵٫ فقه تربیتی. قم: مؤسسۀ اشراق و عرفان. ویراست سوم.

امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۸۹٫ صحیفۀ امام؛ مجموعه‌ آثار امام خمینی (ره). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ پنجم. قابل دسترسی در پرتال امام خمینی به آدرس http://www.imam-khomeini.ir/fa/page/210/?kind=279.

انجمن جامعه‌شناسی ایران. ۱۳۸۹٫ علم بومی، علم جهانی؛ امکان یا امتناع؟. تهران: جهاد دانشگاهی، واحد تربیت معلم. چاپ اوّل.

بسیج دانشجویی صنعتی اصفهان. ۱۳۸۴٫ «لوح فشرده همایش دانشجویی «تکاپوی گذار؛ جایگاه فرایند بومی‌سازی در جنبش نرم‌افزاری»». قابل دسترسی در: بسیج دانشجویی صنعتی اصفهان.  

بهداد، سهراب. ۱۳۷۶٫ «انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی؛ اسلامی‌کردن اقتصاد در دانشگاه‌های ایران». کنکاش در گسترۀ تاریخ و سیاست. شمارۀ ۱۳٫

پارسانیا. حمید. ۱۳۹۶٫ «ترجمه و شرح باب ثانی از کتاب الحروف». فصلنامۀ تخصصی علوم انسانی صدرا. سال ششم. شمارۀ ۲۱٫

پایگاه اطلاع‌رسانی خانۀ کتاب، بخش جستجوی پیشرفته. به آدرس: http://www.ketab.ir/Search.aspx.

پایگاه اطلاع‌رسانی رجا. ۱۳۸۸٫ «حجاریان سیر انحراف خود را تشریح کرد». ۳/۶/۱۳۸۸ http://www.rajanews.com/news/19678.

پژوهشکده تمدن اسلامی. ۱۳۸۳٫ «گزارش همایش «مبانی و راهبردهای جنبش نرم‌افزاری»». قابل دسترسی در: بسیج دانشجویی دانشگاه بوعلی سینای همدان، پژوهشکده تمدن اسلامی.

تولایی. روح‌الله. ۱۳۹۵٫ «معرفی رشته‌های دانشگاهی مدیریت». ۱۳/۳/۱۳۹۵٫ ‌http://facultymembers.sbu.ac.ir/tavallaei/index.php/mystudent/2016-06-02-15-40-16.

جوانعلی‌آذر، مرتضی. ۱۳۹۵٫ «تبیین برخی دلالت‌های نظریۀ اعتباریات برای حوزۀ خط‌مشی‌گذاری». فصلنامۀ تخصصی علوم انسانی اسلامی صدرا. شمارۀ ۱۹٫

حسینی، سید حسین. ۱/۵/۹۸٫ «مقدمۀ تحول در شورای تحول، انقلاب در شورای عالی انقلاب فرهنگی است». https://www.mehrnews.com/news/4673973.

حسینی، سید حسین. ۱۳۹۳٫ برنامه‌ها، اهداف و رویکردهای شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ اول.

حسینی، سید حسین؛ شهابی، روح‌الله. ۱۳۹۷٫ «علوم انسانی در ایران؛ وضعیت کنونی و راهکارهای ارتقای آن با بهره‌گیری از الگوی تحلیل درونی/ محیطی». پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. سال هجدهم. شمارۀ ۱٫

خامنه‌ای، سید علی. ۱۳۷۹٫ «بیانات در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر». ۹/۱۲/۱۳۷۹٫ پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3053.

ــــــــــــــــــــــــــــ . ۸/۶/۱۳۸۸٫ «بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7959.

ــــــــــــــــــــــــــــ . ۲۹/۷/۱۳۸۹٫ «بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10357.

ــــــــــــــــــــــــــــ . ۲/۸/۱۳۸۹٫ «بیانات در دیدار جمعی از اساتید و فضلا و طلاب نخبه حوزه علمیه قم». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=26418.

ــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۷/۶/۱۳۹۰٫ «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17226.

ــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳/۷/۱۳۹۰٫ «بیانات در دیدار جمعی از نخبگان و برگزیدگان علمی». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17466.

ــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳/۱۲/۱۳۹۷٫ «بیانات در دیدار اعضای موسسه عالی فقه و علوم اسلامی». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=41898.

ــــــــــــــــــــــــــ. «تحول و ارتقاء علوم انسانی». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، بخش جستار، قابل دسترسی در آدرسِ: https://farsi.khamenei.ir/keyword-content?id=1033.

خسروجردی، عمار.۱۳۹۳٫ «واکاوی اقتصاد اسلامی در ده‌سالگی انقلاب؛ گزارشی از اولین مجمع بررسی‌های اقتصادی اسلامی». دوماهنامۀ‌ الگوی اسلامی‌ـ‌ایرانی پیشرفت. شمارۀ ۴٫

داوری اردکانی، رضا. ۱۳۷۹٫ درباره غرب. تهران: هرمس. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۰٫ درباره علم. تهران: هرمس. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۱٫ تمدن و تفکر غربی. تهران: نشر ساقی. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۳٫ فلسفه تطبیقی. تهران: نشر ساقی. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۴٫ ما و راه دشوار تجدد. تهران: نشر ساقی. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۴٫ رساله در باب سنت و تجدد. تهران: نشر ساقی. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۶٫ فلسفه، سیاست، خشونت. تهران: هرمس. چاپ اوّل.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۶٫ فلسفه در دام ایدئولوژی. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ سیاست، تاریخ، تفکر. تهران: نشر ساقی. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ علم و پژوهش و سیاست‌های پژوهشی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ویراست دوم.

دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی. ۱۳۸۵٫ بیست سال تلاش در مسیر تحقق اهداف انقلاب فرهنگی. تهران: دانش‌پرور. چاپ دوم.

دبیرخانۀ شورای‌ عالی انقلاب فرهنگی.۱۳۹۴الف. مهم‌ترین فعالیت‌ها و دستاوردهای شورای‌ عالی انقلاب فرهنگی (۱۳۹۴ـ۱۳۸۴). تهران: شورای ‌عالی انقلاب فرهنگی.

دبیرخانۀ شورای ‌عالی انقلاب فرهنگی.۱۳۹۴ب. نقشۀ جامع علمی کشور. شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیرخانه.

رجبی، ابوذر. ۱۳۹۵٫ «بومی‌سازی علوم انسانی با تأکید بر نظریۀ اعتباریات علامه طباطبایی (ره)». فصلنامۀ تخصصی علوم انسانی صدرا. سال پنجم. شماره ۱۸٫

شاه‌آبادی، محمد مهدی؛ پورعزت، علی‌اصغر. ۱۳۹۵٫ «کاربست رویکرد میان‌رشته‌ای در مسئلۀ تحول علوم انسانی؛ بازخوانی تاریخ نهضت ترجمه در تمدن اسلامی در زمینۀ خط‌مشی‌گذاری عمومی». فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. دورۀ هشتم. شمارۀ ۳٫

شفاه، علیرضا. ۱۳۹۵٫ «نامه‌ به دکتر غلامعلی حداد عادل». فصلنامۀ علم و سیاست بابِل. شماره دوم.

شفیعی سروستانی، اسماعیل.۱۳۸۰٫ استراتژی انتظار. تهران: موعود عصر. چاپ اول.

شهبازی، عبدالله. ۱۳۸۱٫ زرسالاران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران. جلد سوم؛ آریستوکراسی و غرب جدید. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی. چاپ اوّل.

شهریاری، حمید. ۱۳۹۷٫ فقه حریم خصوصی. تهران: مؤلف. چاپ اول.

صالح، سید محسن. ۱۳۸۵٫ جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم از آغاز تا اکنون. جلد دوم؛ فعالیت‌ها ۱۳۸۴ـ۱۳۵۷٫ تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی. چاپ اول.

طاهرزاده، اصغر. ۱۳۸۶٫ فرهنگ مدرنیته و توهم. اصفهان: لب‌المیزان. چاپ اوّل.

ـــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۸۷٫ گزینش تکنولوژی از دریچه بینش توحیدی. اصفهان: لب‌المیزان. چاپ اوّل.

عاملی، سید سعیدرضا. ۱۳۹۶٫ فلسفۀ فضای مجازی. تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر. چاپ اول.

غلامی، رضا. ۲۷/۴/۱۳۹۸٫ «شورای تحول در علوم انسانی باید خودش متحول بشود». http://gholami.sccsr.ac.ir.

محمدی، علی؛ دنیوی، محسن؛ گودرزی، میثم. ۱۳۹۲٫ تحول در علوم انسانی. جلد اول؛ مصاحبه‌ها و دیدارها. قم: کتاب فردا. چاپ اول.

مصباحی، غلامرضا. ۱۳۷۰٫ «بررسی اختلاف مواضع موجود در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران». نور علم. شمارۀ ۴۲٫

مظفری‌نیا، مهدی. ۱۳۹۰٫ «فعالیت‌های استاد فقید سید منیرالدین در مجامع علمی تا پیش از شکل‌گیری فرهنگستان علوم اسلامی». منیر اندیشه؛ ضمیمۀ ماهنامۀ سورۀ اندیشه. شمارۀ ۴۸ و ۴۹٫

موحد ابطحی، سید محمدتقی. ۱۳۸۸٫ «تحلیل جامعه‌شناختی از علت تداوم رویکرد پوزیتیویستی به علوم انسانی در ایران و عدم شکل‌گیری علم دینی و بومی با بهره‌گیری از رویکرد ترکیبی ساخت و عامل». دوفصلنامۀ علمی‌تخصصی اسلام و علوم اجتماعی. سال اول. شمارۀ ۲٫

ــــــــــــــــــــــــــ   . ۱۳۸۵٫ «گزارشی از «همایش بومی و اسلامی‌سازی علوم انسانی»». ۳۰/۹/۸۵٫ وبلاگ تراوش‌های فکری، به آدرسِ: http://www.smtmabtahi.blogfa.com/post/9.

مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)؛ گروه تاریخ. ۱۳۸۷٫ عصر جهاد، دوران خدمت. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). چاپ اول.

مهدیزاده، حسین. ۱۳۹۳٫ بینش تمدنی. قم: کتاب فردا. چاپ اول.

میرباقری، سید محمدمهدی. ۱۳۹۲٫ کالبدشکافی فرهنگی فتنۀ ۸۸. قم: کتاب فردا. چاپ ششم.

نهاوندی، علی. ۱۳۹۵٫ فقه رسانه. تهران: مرکز پژوهش و سنجش افکار. چاپ اول.