اکبر طلابکی طرقی^۱**، محمدصالح عطار^۲***

1. استادیار مرکز مطالعات عالی انقلاب اسلامی دانشگاه تهران ،تهران، ایران
2. دانشجوی دکتری حقوق بین‏الملل دانشگاه تهران، تهران، ایران

دریافت: ۳۰/۱۱/۱۳۹۵                                        پذیرش: ۲۱/۲/۱۳۹۶

چکیده

نهاد ملی حقوق بشر تأسیسی دولت- نهاد اما با ترکیب غیردولتی و کارویژه‏ی نظارت بر حکومت است که برخی کشورها در سطح ملی با هدف حمایت از حقوق بشر ایجاد کرده‏اند و جمهوری اسلامی ایران نیز به ایجاد آن -مطابق اصول اعلامیه‏ی پاریس- تعهد داده است. این مقاله در مقام پاسخ به این پرسش است که «مبنا و راهکار تأسیس این نهاد در نظام حقوقی کشورمان چیست؟». ازاین‏رو با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به قانون اساسی، اعلامیه‏ی حقوق بشر اسلامی و بررسی تجارب سایر کشورها، اولاً، امر به معروف و نهی از منکر دولت از سوی مردم -مندرج در اصل ۸ قانون اساسی- را ضامن رعایت حقوق بشر و ملت در جامعه‏ی اسلامی و مبنای مناسبی برای ایجاد نهاد ملی معرفی کرده است؛ ثانیاً برخی از نهادهای موجودِ دارای کارویژه‏ی مشابه با نهاد ملی در کشورمان را در صورت تغییر ساختار قانونی یا استفسار از شورای نگهبان قابل انطباق بر اصول اعلامیه‏ی پاریس دانسته است؛ ثالثاً ابتکار قانون مؤسس نهاد جدید را از طریق ارائه‏ی لایحه‏ی قضایی یا طرح مجلس یا مصوبه‏ی شورای عالی امنیت ملی (به‏طور موقت) ممکن می‏داند.

واژگان کلیدی: اصل ۸ قانون اساسی، اعلامیه‏ی پاریس، امر به معروف و نهی از منکر، حقوق بشر اسلامی، نهاد ملی حقوق بشر.

* این مقاله برگرفته از یک پروژه کاربردی بوده و نیز با هماهنگی (مجوز) کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی به این نشریه ارسال شده است.

E-mail: Tala@ut.ac.ir                                                                                                       ** نویسنده‏ ی مسئول

 ***E-mail: Mohasa257@yahoo.com

منابع

فارسی

الف) کتاب‏ها و مقالات

1. جاویدی، فرزانه (۱۳۸۸)، امر به معروف و نهی از منکر با رویکرد حقوق شهروندی، پایان‏نامه‏ی کارشناسی‏ارشد، دانشگاه تهران، پردیس قم، دانشکده‏ی حقوق.
2. جعفرى تبریزى، محمدتقى (۱۴۱۹ق)، رسائل فقهى (علامه جعفرى)، تهران: مؤسسه‏ی منشورات کرامت، چ اول.
3. رضایی‏زاده، محمدجواد و سعید عابدی (۱۳۸۹)، «آمبادزمن: پاسدار حقوق شهروندان، مبتکر اصلاحات اداری»، فصلنامه‏ی حقوق، دوره‏ی
4. سلیمی، حسین (۱۳۷۹)، فرهنگ‏گرایی، جهانی‏شدن وحقوق بشر، انتشارات وزارت امور خارجه.
5. طلابکی، اکبر و فیروز اصلانی (۱۳۹۴)، «بازخوانی مبانی حقوقی امر به معروف و نهی از منکر با نگاهی به حقوق بشر معاصر»، حقوق اسلامی، ش ۴۷٫
6. طلابکی، اکبر و فیروز اصلانی (۱۳۹۴)، «بررسی ضرورت الگوگیری از نهاد حسبه در بازطراحی نهادهای نظارتی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چ اول، ج ۱٫
7. عباسی، بیژن (۱۳۸۹)، حقوق اداری، تهران: دادگستر، چ اول.
8. غائبی، محمدرضا (۱۳۸۷)، نهادهای ملی حقوق بشر، انتشارات وزارت امور خارجه، چ اول.
9. کمیساریای عالی حقوق بشر (۱۳۹۰)، راهنمای پارلمان‏ها به حقوق بشر، ترجمه‏ی خیرالله پروین، تهران: انتشارات دانشکده‏ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، چ اول.
10. ماسدو، استفان، «مردم خود فرمان چه دینی نسبت به هم دارند؟»، در: مبانی نظری حقوق بشر (مجموعه مقالات دومین همایش بین‏المللی حقوق بشر)، دانشگاه مفید، قم، اردیبهشت ۸۲٫
11. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۹)، بزرگ‏ترین فریضه، مؤسسه‏ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چ اول.
12. ــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۸)، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، مؤسسه‏ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چ اول.
13. موسی‏زاده، ابراهیم (۱۳۹۱)، آمبودزمان و نهادهای مشابه آن در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر، چ اول.
14. مهرپور، حسین (۱۳۷۷)، نظام بین‏المللی حقوق بشر، تهران: اطلاعات.
15. نقره‏کار، محمدصالح (۱۳۸۸)، نقش دادستان در صیانت از حقوق عامه، تهران: جنگل.

ب) پایگاه‏های اینترنتی

16. http://www.islamichr.org.
17. http://www2.ohchr.org/english/law/parisprinciples.htm.
18. http://www.gov.cn/english/2005-10/03/content_74320.htm, last visited: 5 March 2016.
19. http://asianombudsman.com/ORC/MembersReports/Japan%20annualreport%202009.pdf: Japan’s Administrative Counseling System’, January 2009, pp. 1-7.
20. http://www.themalaymailonline.com/malaysia/article/ombudsman-system-not-suitable-in-malaysia-deputy-minister-argues ,27 November 2013: “Ombudsman system not suitable in Malaysia, deputy minister argues”.
21. http://com/ORC/factsheets/MalaysiaFactsheet.pdf last visited: 5 March 2016: “Asian Ombudsman Association Fact Sheet about Public Complaint Bureau, available”.
22. https://www.fas.org/sgp/crs/misc/RL34606.pdf: “Ginsberg, Wendy R. and Kaiser, Frederick M., ‘Federal Complaint-Handling, Ombudsman, and Advocacy Offices’, Prepared by Congressional Research Service for Members and Committees of Congress, p. 2”.
23. https://www.bundestag.de/blob/284870/ce0d03414872b427e57fccb703634dcd/basic_law-data.pdf last visited: 14 Februry 2016: “Basic Law for the Federal Republic of Germany”.
24. https://www.rpo.gov.pl/en/content/act-commissioner-human-rights last visited: 15 February 2016: “Act on the Commissioner for Human Rights, Journal of Laws Dz.U. of 2014, intem 1648, article 20”.
25. http://www.ochrance.cz/en/law-on-the-public-defender-of-rights, last visited: 15February 2016.
26. https://www.consultant.ru/document/cons_doc_law,  last visited: 4 March 2016: “Federal Constitutional Law No. 1-FKZ as of 26 February 1997 On the Commissioner for Human Rights in the Russian Federation)”.
27. http://www.acrc.go.kr/eng/board.do?command=searchDetail&method=searchList&menuId=020110, last visited: 23 February 2016.
28. http://www.ombudsmanforum.ca/en/?page_id=176 last visited: 6 March 2016.
29. http://indianexpress.com/article/opinion/columns/delhi-jan-lokpal-bill-jokepal-or-lokpal last visited: 6 March 2016.
30. http://www.dpn.gob.ar/documentos/biblio/ley_24284_y_modificatoria_24379.pdf last visited: 16 February 2016.
31. http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-con..decision-n-2011-626-dc-du-29-mars-2011.95552.html, last visited: 20 February 2016: “Conseil constitutionnel, décision 2011-626 du 29 mars 2011, para. 5”.
32. http://nhri.ohchr.org/EN/AboutUs/ICCAccreditation/Pages/default.aspx last visitd: 15 February 2016.
33. http://www.shora-gc.ir/Portal

ج) اسناد و قوانین

34. قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۴/۱۲/۱۳۹۲.
35. قانون برنامه‏ی سوم توسعه‏ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب ۱۳۷۹٫
36. قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر مصوب ۲۳/۰۱/۱۳۹۴٫
37. قانون حمایت از حقوق مصرف‏کنندگان مصوب ۱۵/۷/۱۳۸۸٫
38. نظریه‏ی تفسیری شماره‏ی ۱۰۶۵/۲۱/۷۹ مورخ ۳۰/۷/۱۳۷۹ شورای نگهبان.
39. Human Rights Commission Resolution 1992/54.
40. General Assembly resolution 48/134
41. Universal Declaration of Human Rights
42. International Covenant on Civil and Political Rights 1966.
43. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights
44. A/HRC/14/12.
45. Report of the Working Group on the Universal Periodic Review ofIslamic Republic of Iran: A/HRC/14/12.

۲٫ انگلیسی

46. koyuncu, Adem (2008), “human rights and public health”, Encyclopedia of Public Health,edited by Wilhelm Kirch, Volume 1.
47. Lindsnaes, Lindholt, Yigen (Eds.) (2001), National Human Rights Institutions, Articles and working papers, Input to the discussions of the establishment and development of the functions of national human rights institutions, The Danish Institute for Human Rights.
48. Reif, Linda C (2004), “the Ombudsman, Good Governance and the International Human Rights System”, International Studies in Human Rights, Netherlands, MartinusNijhoff Publishers.
49. Richard Pierre Claude, Burns H. Weston (2006), Human Rights in the World Community: Issues And Action, university of pennsylvania, u.s.a, third Edition.
50. Nickel, James (1992), Making Sense of Human Rights: Philosophical Reflections on the Universal Declaration of Human Rights, Berkeley; University of California Press.
51. Winston, Langley (1999), Encyclopedia of Human Rights Issues Since 1945, greenwood press, usa, first edition.