وحید ارشدی

استادیار گروه اقتصاد اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران، مشهد

v.arshadi@um.ac.ir

چکیده

پس از انتشار کتاب ارزشمند اقتصادنا اثر شهید سیدمحمدباقر صدر، قابلیت‌های مکتب اقتصادی اسلام در برابر دیگر مکاتب مهم و مشهور اعم از سرمایه‌داری و سوسیالیستی مشخص شد. طرح دیدگاه این اندیشمند دینی، اقتصاددانان مسلمان علاقه­مند به علم دینی را بر آن داشت تا به سمت تولید علم اقتصاد اسلامی حرکت کنند؛ اما در طی این دوران، آنچه احساس می­شود این است که آثار علمی منتشرشده در حوزه مطالعاتی یادشده در قالب مقالات پژوهشی و ترویجی و کتب دانشگاهی و حوزوی، نتوانسته‌اند تقاضای مؤثر و فراگیری در جامعه­ مسلمین ایجاد کنند. هنوز پرسش‎هایی درباره وجود یا عدم اصل اقتصاد اسلامی در ذهن بخش درخور توجهی از جامعه­ علمی، مدیران و مردم مسلمان وجود دارد و این حاکی از حلقه­هایی مفقوده در این مسیر است. در این مقاله می‌کوشیم با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، این موضوع را تبیین کنیم که علاقه­مندان اقتصاد اسلامی، نباید فقط در مقام تولید ادبیات علم اقتصاد (اسلامی) برآیند، بلکه باید با در نظر گرفتن فرایندی برای حل مسائل اقتصادی جامعه­ مسلمین و نقش ظرفیت سرمایه انسانی در حوزه و دانشگاه، به گونه‌ای مسیر حرکت خود را طراحی کنند که به قابل استفاده بودن ادبیات اقتصاد اسلامی در اداره جامعه مسلمین بینجامد؛ به گونه­ای که در بخش­های مختلف اقتصادی جامعه برای یافته­های اقتصاد اسلامی تقاضای مؤثر ایجاد شود. در پایان مقاله الگوی تولید علم اقتصاد در جامعه مسلمین در حوزه دولت‌های غیر سکولار و جایگاه سرمایه انسانی ارائه خواهد شد.

کلیدواژگان: علم اقتصاد اسلامی، علم اقتصاد متناسب با جامعه مسلمین، روش ­شناسی، سرمایه علمی.

منابع:

1. ارشدی، وحید، و مرتضوی کاخکی، مرتضی (۱۳۹۰). لزوم جریان‎شناسی و شناسایی ظرفیت‌های موجود برای تحول در علوم انسانی، ارسال شده برای کنگره علوم انسانی اسلامی.
2. استاک‌هاوس، مکس. آل (۱۳۸۶). پیش‌گفتار علم اقتصاد به عنوان مذهب، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی. ترجمه افشین خاکباز. ۲ (۳ و ۴). ۹۸-۱۱۹٫
3. بلاگ، مارک (۱۳۸۰). روش‎شناسی علم اقتصاد. ترجمه غلامرضا آزاد. تهران: نشر نی.
4. پیغامی، عادل (۱۳۹۰). زنجیره تولید دانش در علوم انسانی و اجتماعی، مشروح سلسله‌جلسات هم‌اندیشی حوزه و دانشگاه. جلسات شماره ۹۴ – مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی.
5. پیتر، فابین، (۱۳۸۱). خطابه و واقع گرایی در روش‌شناسی اقتصادی: ارزیابی نقادانه دستاوردهای اخیر، فصلنامه برنامه و بودجه. ترجمه بایزید مردوخی. ۷۳٫
6. چالمرز، آلن اف. (۱۳۷۴). چیستی علم، درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی. ترجمه سعید زیباکلام. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
7. چپرا، عمر (۱۳۸۸). علم اقتصاد اسلامی؛ اهداف، تعریف، وظایف و روش، فلسفه علم اقتصاد اسلامی. به همت سیدحسین میرمعزی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
8. حیدری، غلامرضا (۱۳۹۱). پیش‌فرض‌های معرفت‌شناختی علم‌سنجی، فصلنامه کتاب‌داری و علم‌سنجی. مشهد: آستان قدس رضوی. ۵۳٫
9. دادگر، یدالله (۱۳۷۸). نگرشی بر اقتصاد اسلامی، معرفت‌ها، ارزش‌ها و روش‌ها. تهران: پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
10. دادگر، یدالله (۱۳۸۱). ماهیت اقتصاد اسلامی. تهران: پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
11. دادگر، یدالله (۱۳۸۴). درآمدی بر روش‎شناسی علم اقتصاد. تهران: نشر نی.
12. رنسفیلد، رابرت (۱۳۸۹). اندیشه‌های برتر اقتصاددانان جهان. ترجمه علی تک‌روستا. تهران: دانشکده علوم اقتصادی.
13. زمان‌زاده، حمید (۱۳۸۸)، آیا اقتصاد اسلامی، یک علم است؟، روزنامه دنیای اقتصاد. ۱۶/۲/۱۳۸۸٫
14. زیباکلام، سعید (۱۳۸۲). علم‎شناسی کوهن و نگرش گشتالتی، فصلنامه حوزه و دانشگاه، ۳۴٫
15. شمشیریان، وحید (۱۳۸۶). مروری بر ابزارگرایی فریدمن: چه چیز به یک نظریه اعتبار می‌دهد؟، روزنامه ایران. ۲/۱۰/۱۳۸۶٫
16. صدر، سیدمحمدباقر (۱۳۴۸). اقتصاد ما یا بررسی‌هایی درباره مکتب اقتصاد اسلامی. ترجمه محمدکاظم موسوی. قم: انتشارات برهان و مؤسسه انتشارات اسلامی.
17. صدر، سیدکاظم (۱۳۸۱). تعامل علم اقتصاد و مکتب اقتصاد اسلامی، فصلنامه پژوهش‎های اقتصادی. ۵ و ۶٫
18. عبدالمنان، محمد (۱۳۷۷ و ۱۳۷۸). اقتصاد اسلامی به مثابه علم اجتماعی، نقد و نظر. ترجمه یدالله دادگر. ۱۷ و ۱۸٫
19. فولبروک، ادوارد (۱۳۸۹). بحران در علم اقتصاد. ترجمه محمدرضا فرهادی‌پور. تهران: مرکز پژوهش‎های مجلس شورای اسلامی.
20. قحف، منذر (۱۳۸۴). دین و اقتصاد: نظام اقتصادی اسلام و علم تحلیل اقتصاد اسلامی. فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی. ترجمه سیدحسین میرمعزی. ۱۸٫
21. قحف، منذر (۱۳۸۵). علم اقتصاد اسلامی، تعریف و روش، فصلنامه اقتصاد اسلامی. ترجمه سیدحسین میرمعزی. ۲۳٫
22. قحف، منذر (۱۳۸۷). سیاست‎های مالی و نقش آن در نظام اسلامی. ترجمه مهدی لطیفی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
23. عارفی، عباس (۱۳۸۲). معرفت و گونه‌های رئالیسم، فصلنامه ذهن. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۱۴٫
24. عیوضلو، حسین (۱۳۹۰)، تبیین الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و ضرورت شناختی از چیستی اقتصاد اسلامی، سخنرانی اولین سلسله نشست­های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات مبین. mrsi.ir
25. غسان محمود، ابراهیم، و قحف، منذر (۱۴۲۰). الاقتصاد الاسلامی علمٌ ام وهمٌ، دمشق: دارالفکر.
26. کرمی، محمدحسین (و دیرباز، عسکر (۱۳۸۹). مباحثی در فلسفه اقتصاد. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.
27. کوران، تیمور. خاستگاه اقتصاد اسلامی. ترجمه سیداسحاق علوی. کتابخانه اینترنتی تبیان: https://library.tebyan.net/books/Viewer/Text/
28. مطهری، مرتضی (۱۳۸۷). نظری به نظام اقتصادی اسلام، قم: انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم.
29. میرمعزی، حسین (۱۳۸۳). روش کشف ماهیت اقتصاد اسلامی، فصلنامه قبسات. ۳۴٫
30. میرمعزی، حسین (۱۳۸۴). اقتصاد کلان با رویکرد اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
31. میرمعزی، حسین (۱۳۸۵). نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر درباره هویت اقتصاد اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی. ۲۲٫
32. میرمعزی، حسین (۱۳۸۶). موضوع علم اقتصاد اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی.
33. میرمعزی، حسین (۱۳۹۰). نظام اقتصادی اسلام، مبانی، اهداف، اصول راهبردی و اخلاق، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
34. میرمعزی، حسین (۱۳۸۸). فلسفه علم اقتصاد اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
35. نوراحمدی، محمد جواد (۱۳۸۹). اقتصاد دینی از منظر اندیشمندان مسلمان و مسیحی، تهران: دانشگاه امام صادق.
36. واثق، محمود (۱۳۹۵). جغرافیای سیاسی به مثابه علم تجربی، پژوهش‎های جغرافیای انسانی. ۸۴ (۲).
37. واسطی، عبدالحمید (۱۳۸۸). نگرش سیستمی به دین: بررسی هویت استراتژیک دین. مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
38. واعظ، محمد، و شهنازی، روح‌الله (۱۳۸۵). روش‌شناسی لاکاتوشی، راهی برای حل معضل روش‌شناختی تحقیقات علوم انسانی (مطالعه موردی، علم اقتصاد در ایران)، کنگره ملی علوم انسانی. پرتال جامع علوم انسانی.
39. هادوی‌نیا، اصغر (۱۳۸۵). امکان ضرورت و جایگاه اقتصاد اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی.

• Marshal, A. (1890), PRINCIPLES oF ECONOMIC, 8^TH Macmillan. Http://files.libertyfund.org/files/1676/Marshall_0197_EBk_v6.0.pdf.
• Robbins, L. (1935). An Essay on the Nature and Significance of Economic Science. 2d ed. London: Macmillan.