دو رویکرد متفاوت به قیام برای خدا در سیاست (با تأکید بر سوره سبأ)
سیدمحمود طیب‌حسینی
دانشیار گروه قرآنپژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
tayebh@rihu.ac.ir
محمد شجاعیان
استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
shojaiyan@rihu.ac.ir
چکیده:
یکی از مهمترین کارویژههایی که می‌توان برای قرآن کریم در نظر گرفت، صورتبندی مبانی نظری جنبشهای اجتماعی و سیاسی است. پژوهش حاضر به بررسی یکی از مبانی نظری برجسته با عنوان «قیام برای خدا» در عرصه سیاست و حکومت از منظر قرآن کریم با تأکید بر آیه ۴۶ سوره سبا پرداخته که در آن از ضرورت قیام برای خدا سخن گفته شده است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی ـ توصیفی ضمن بررسی رویکرد مشهور در تفسیر این آیه، که مقصود آیه را قیام برای خدا در همه امور اجتماعی می‌داند، از رویکرد دیگری دفاع می‌کند که مقصود از قیام برای خدا را، دوری گزیدن از تجمعات سیاسی ـ اجتماعی به منظور تخریب چهره حکومت دینی بهویژه حاکم مشروع و فقیه جامع الشرایط اسلامی دانسته است. مطابق این رویکرد، آیه شریفه عموم انسانها را به یک موعظه اساسی توصیه می‌کند: دو نفر دو نفر و یا تک‌تک با دوری از هرگونه تجمعات غوغاسالارانه و سیاسی که با ابزار تحریک احساسات، فرصت اندیشه آزادانه را از انسان سلب می‌کند بازایستند؛ سپس درباره شخصیت پیامبر و رهبران و مصلحانی که داعیه دعوت به خدا و دین دارند و گذشته و حال آنان تفکر کنند، تا حقانیت آنها برایشان آشکار شود. نتیجه نهایی تحقیق، بر اساس مبانی مسلم تفسیری این است که هر دو برداشت در تفسیر آیه صحیح است و به تقویت حکومت دینی بهویژه حاکم مشروع اسلامی میانجامد.
کلیدواژگان: قرآن، سیاست، حکومت اسلامی، قیام برای خدا، رهبری، تجمع سیاسی.
منابع
- قرآن کریم (۱۳۶۶). ترجمه محمدابراهیم بروجردی. تهران: کتابخانه صدر.
- قرآن کریم (۱۴۱۴ق). ترجمه کاظم پورجوادی. تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
- آل‌غازی، عبدالقادر ملاحویش (۱۳۸۲ق). بیان المعانی. دمشق: الترقی. چاپ اول.
- آلوسی، سیدمحمود (۱۴۱۵ق). روح المعانی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن اثیر، مبارک بن محمد،(۱۳۷۶ش)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
- ابن‌سیده، علی بن اسماعیل (بیتا). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
- ابن‌عاشور، محمد بن طاهر (بیتا). التحریر و التنویر. بی‌جا.
- ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب (۱۴۲۲ق). المحرر الوجیز. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمرو (۱۴۱۹ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر. چاپ سوم.
- ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (۱۴۲۰ق). البحر المحیط. بیروت: دار الفکر.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (۱۴۰۸ق). روض الجنان. مشهد: آستان قدس رضوی.
- ازهری، محمد بن محمد (بیتا). تهذیب اللغه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- بلاغی، عبدالحجه (۱۳۸۶). حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر. قم: حکمت.
- بغوی، حسین بن مسعود (۱۴۲۰ق). معالم التنزیل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر (۱۴۱۸ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (۱۴۲۲ق). الکشف و البیان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- جوهری، اسماعیل بن حماد (بیتا). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
- دروزه، محمد بن عزت (۱۳۸۳ق). التفسیر الحدیث. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
- رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (۱۴۲۰ق). مفاتیح الغیب. بیروت. دار احیاء التراث العربی. چاپ سوم.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ق). مفردات ألفاظ القرآن. دمشق. بیروت: دارالعلم الدار الشامیه.
- زمخشری، محمود بن عمر (۱۴۰۷). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی. چاپ سوم.
- زمخشری، محمود بن عمر (۱۳۸۵ق). اساس البلاغه. بیروت: دار صادر.
- سید بن قطب بن ابراهیم (۱۴۱۲ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دار الشروق.
- سیوطی، جلالالدین (۱۴۰۴ق). الدر المنثور. قم: کتابخانه آیتالله مرعشی.
- شبر، سیدعبدالله (۱۴۰۷ق). الجوهر الثمین. کویت: مکتبه الالفین.
- شریف لاهیجی، محمد بن علی (۱۳۷۳). تفسیر شریف لاهیجی. تهران: نشر داد. چاپ اول.
- شکری، محمد عیاد (۱۹۸۰). یوم الدین والحساب. بی‌جا.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۴۱۷ق). المیزان. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ پنجم.
- طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۷). جوامع الجامع. تهران: دانشگاه تهران.
- طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۲). مجمع البیان. تهران: ناصرخسرو. چاپ سوم.
- طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (۱۴۱۲ق). جامع البیان. بیروت: دارالمعرفه.
- طنطاوی، محمد (بیتا). التفسیر الوسیط. بی‌جا.
- طوسی، محمد بن حسن (بیتا). التبیان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- طیب، سیدعبدالحسین (۱۳۷۸ق). أطیب البیان. تهران: انتشارات اسلام. چاپ دوم.
- طیب‌حسینی، سیدمحمود (۱۳۹۵). درآمدی بر دانش مفردات قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ ششم.
- فیض کاشانی، ملامحسن (۱۴۱۵). الصافی. تهران: صدر.
- فیومی، احمد بن محمد المقری (۱۴۰۵ق). المصباح المنیر. قم: دارالهجره.
- مدرسی، سیدمحمدتقی (۱۳۷۷). تفسیر هدایت. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
- مقاتل، ابنسلیمان (۱۴۲۳ق). تفسیر مقاتل. بیروت: دار احیاء التراث.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (بیتا). صحیفه امام خمینی. بی‌جا.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (۱۳۸۷). تهذیب نفس و سیر و سلوک از دیدگاه امام خمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
