به گزارش روابط عمومی دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی به نقل از روابط عمومی مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، حجت الاسلام احمدرضا یزدانی مقدم در پنجمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی با موضوع علوم سیاسی اسلامی به بررسی موضوع «دولت و عدالت اجتماعی از منظر علامه طباطبایی» پرداخت.

وی عنوان کرد: دیدگاه علامه طباطبایی درباره عدالت اجتماعی دیدگاه مستقلی است که با دیدگاه‌های موجود و معاصر در این باره تفاوت دارد. فلسفه سیاسی علامه طباطبایی درباره عدالت اجتماعی، بر پایه جایگاهی که برای اجتماع و هویت مستقل آن و نسبت فرد و اجتماع قائل است، راهی متفاوت با دیدگاه‌های رایج لیبرالی و غیر لیبرالی در پیش می‌گیرد.

وی افزود: در این دیدگاه به فرد و حقوق فردی اهمیت داده شده و به نقش اجتماع در فراهم آمدن ثروت فردی هم توجه دارد. ازین رو از افراط و تفریط در دولت گرایی یا بازار آزاد برحذر می‌دارد و بر هویت مستقل اجتماع و تقدّم آن بر دولت تأکید دارد و به سوی یک دولت شبگرد حامی منافع خصوصی هم نمی‌رود.

این استاد دانشگاه به تعریف واژه عدالت و عدالت اجتماعی از منظر علامه طباطبایی پرداخت و خاطرنشان کرد: عدالت به این معناست که به هر کسی «حق» او داده شود و عدالت قابل تقسیم به عدالت قانونی و عدالت اجتماعی است.

وی گفت: عدالت قانونی، در ارتباط با شیوه توزیع پاداش‌ها و مجازات‌ها قرار داد. در این حوزه، عدالت در برگیرنده ایجاد و اجرای قواعد عمومی است؛ عدالت در هر یک از دو گونه فرآیندی و ماهوی مهم و تعیین کننده است و به مسأله مشروعیت مربوط می‌شود.

یزدانی مقدم افزود: مفهوم عدالت اجتماعی ناظر به رفاه اجتماعی است و از توزیع منافع و دستآوردهای اجتماعی پشتیبانی می‌کند. از این رو عدالت اجتماعی در این باره است که «چه کسی باید چه چیزی به دست آورد»؛ چنین معنایی از مفهوم عدالت اجتماعی می‌تواند هم ناظر به تفاوت سطح درآمدها در یک جامعه و هم ناظر به توزیع نابرابر ثروت بین کشورهای جهان در سطح بین‌المللی باشد. توزیع منافع هم منحصر به منافع اقتصادی نیست.

وی به تبیین عدالت اجتماعی از منظر علامه طباطبایی پرداخت و گفت: از نظر علامه طباطبایی، عدالت اجتماعی به استواری و برقراری و اصلاح اجتماعی می‌انجامد و اصلاح اجتماع شرایط لازم برای سعادت انسان را فراهم می‌آورد. بنابراین عدالت اجتماعی هم از جنبه تأثیرات فردی و هم از جنبه تأثیرات اجتماعی آن دارای اهمیت است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی معنای عدالت اجتماعی را اینگونه معنا کرد: عدالت اجتماعی به معنای این است که هر کدام در همان جایگاهی که از نظر عقل یا شرع یا عرف، شایسته آن است قرار گیرند؛ تا نیکوکار پاداش ببنید، بدکار مجازات شود، حق مظلوم از ظالم ستانده شود و در برپایی قانون تبعیض و استثنایی نباشد.

وی با بیان اینکه ملاک عدالت اجتماعی، از نظر علامه طباطبایی، رعایت سود همگان و ایجاد نسبت توازن و تعادل میان اجزای اجتماع است، گفت: میان عدالت و مصلحت همگانی رابطه وجود دارد و در واقع عدالت به معنای احراز سود و مصلحت و منفعت همه اعضای جامعه است و هر چقدر به این ملاک نزدیک‌تر شویم، به عدالت و تحقق آن نزدیک‌تر شده‌ایم.

هویت شیعی شناخت و معرفت امام است

علیرضا زهیری استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم اندیشه سیاسی درباره «نسبت سنجی دین و هویت با تاکید بر دولت‌سازی اسلامی» گفت: یکی از ارکان اصلی دولت، جمعیت و مردم و به تعبیر حقوقی آن ملت است.

وی به نظریه‌های ساخت هویت اشاره کرد و گفت: می توان در این خصوص به دو نظریه ذات گرایان که برای هویت جوهری ثابت قائل هستند و ساخت گرایان که بر ساخت اجتماعى و تأثیر تعاملات محیط و فرد تکیه دارند اشاره کرد.

وی به تبیین چند نظریه دینی در خصوص ساخت هویت پرداخت و گفت: «آموزه‌های دینی انسان را واجد فطرت الهی و مصبوغ به صبغه حق می‌داند»( سوره روم آیه ۳۰)، تغییر هویت از طریق اراده و وجود نفسانی مقدم بر موقعیت‌ها است و اراده الهی از باب رأفت در شکل گیری هویت، بالاتر از تاثیر ساختارها، زمینه‌ها و موقعیت‌ها است.

زهیری مراحل تمدن سازی را ملت سازی، دولت سازی و تمدن سازی برشمرد و اظهار کرد: ملت سازی به معنای دگردیسی در هویت فرد و جامعه اسلامی و ساخت ملت جدید، دولت سازی به معنای تأسیس نظامات سیاسی و اجتماعی و دولت اسلامی است و ساخت جامعه نمونه سرزمینی و سپس توسعه آن به تمدن اسلامی نیز در تعریف تمدن سازی مطرح می شود.

استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم اندیشه سیاسی بیان کرد: هویت به مثابه یک پدیده سیال و چند وجهی حاصل یک فرآیند مستمر تاریخ است که تحت تاثیر شرایط محیط، همواره در حال تغییر است.

وی خاطر نشان کرد: از میان تعاریف بی شمار درباره دین می توان به تعریف علامه طباطبایی از دین اشاره کرد. این عالم بزرگوار دین را مجموعه ای مرکب از معارف درباره مبداء و معاد و قوانین اجتماعی از عبادات و معاملات معرفی می‌کند که از طریق وحی و نبوت گرفته شده است.

این مقام مسئول تصریح کرد: فرد متدین از یک سو خود را ملت ملتزم به رعایت فرامین و توصیه های دینی می داند و از سوی دیگر اهتمام و ممارست دینی، او را به انسانی متفاوت از دیگران بدل می‌سازد. برخی میان دینداری و هویت دینی تفکیک قائل شده اند.

وی ادامه داد: هویت اسلامی نشانگر جنبه هایی از هویت است که سازه های آن بر آموزه ها و ارزشهای دین اسلام استوار است و از طریق آن، فرد مسلمان و جامعه اسلامی قابل شناسایی است. پیامبر اسلام(ص) در جریان ملت سازی، اهتمام خود را بر دو مفهوم بنیادین ایمان و امت واحده قرار دادند. ایشان با نفی تمایزات قبیله ای و قومی، ساختار اتباع دولت مدینه را ترسیم کردند.

زهیری همچنین ادامه داد: مسأله ایمان و پرسش از اینکه به چه چیزی ایمان داشته باشیم اولین محور در تأسیس هویت اسلامی است. بعد اعتقادی و معرفتی به عنوان پایه‌ای‌ترین سازه هویتی بر توحید و نبوت و معاد که همه مسلمانان در آن اشتراک عقیده دارند تا پایه‌های معرفتی که شیعه به آن معتقد است مانند عدل و امامت استوار است.

وی خاطر نشان کرد: علامه طباطبایی برای هر یک از اسلام و ایمان مراتبی را برمی‌شمارد که یکی پس از دیگری تحقق می‌یابد. این مراتب از اسلام ظاهری یعنی پذیرفتن ظواهر فرمانهای الهی و اجرای شهادتین بر زبان، آغاز می‌شود و تا آن جا که عنایت ربوبی شامل حال انسان شده و در نهایت به مرحله یقین رسد ادامه دارد.