گزارشی از برگزاری جلسه دفاعیه طرح پژوهانه «مطالعه تطبیقی آرمانشهرها»
به گزارش روابط عمومی دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی به نقل از مرکز نوآوری و ایده‌پردازی علوم انسانی اسلامی (مَنا) جلسه دفاعیه طرح پژوهانه «مطالعه تطبیقی آرمانشهرها» توسط حجتالسلام والمسلمین محمد سالم (پژوهشگر حوزه تمدن اسلامی) و با استاد راهنمایی حجتالسلام والمسلمین عبدالحمید واسطی (هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) ۱۳ دی ماه ۱۳۹۷ در مدرسه علمیه سلیمانیه مشهد برگزار گردید.
در این نشست علمی آقایان دکتر: عادل پیغامی (استاد داور نشست)، مرتضی مرتضوی کاخکی(مدیر نشست و نماینده مرکز در استان‌های خراسان رضوی و خراسان شمالی) و محمد نعمتی (رئیس مَنا و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)) و پژوهشگران حوزه علوم انسانی اسلامی حضور داشتند.
در ابتدای این جلسه دکتر مرتضی مرتضوی کاخکی(مدیر نشست و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی) ضمن خیرمقدم به مهمانان، هدف از برگزاری این نشست‌های علمی را حمایت از ایده‌پردازان جوان در حوزه علوم انسانی اسلامی دانست و به سیر ارزیابی این طرح پرداخت. سپس حجتالسلام والمسلمین محمد سالم به ارائه خود پرداخت و گفت: برای نزدیک شدن به الگوی برتر باید الگوهای موجود را بررسی کرد. در الگوهای موجود آن‌هایی را که عینی هستند (یعنی دارای سناریو و شبیه‌سازی یک جامعه مطلوب به صورت قدم به قدم و جزئی می‌باشند) بررسی تطبیقی با نگرش سیستمی شده است.
پژوهشگر حوزه تمدن اسلامی در ادامه افزود: در این نگرش نقاط اشتراک و اختلاف را فقط به صورت فهرست جمع‌آوری نکرده‌ایم بلکه می‌خواهیم دنبال نقاط اشتراک و اختلاف در ورودی، نقطه شروع، مراحل حرکت، مرکز ثقل و نقاط بحران و خروجی بگردیم و با این طرح و بررسی، یک فرآیند بهینه برای تولید یک آرمانشهر به دست آوریم.
فرضیه‌های رقیب را گشتیم و کسی را بیدا نکردیم که چنین کاری را انجام داده باشد، البته شاید به طور ضمنی یک مطالعه تطبیقی را بین جوامع صورت داده باشند اما هیچ کدامشان شبیه‌سازی عملیاتی با این منطق سیستم‌ها را ندارند.
لازم به ذکر است در این پژوهش ده آرمان شهر را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
در ادامه جلسه دکتر عادل پیغامی (عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)) به عنوان استاد داور نشست، گفت جهت بهبود این طرح لازم است نکات ذیل مدّنظر قرار گیرد:
- بازنگری اساسی در روش‌شناسی و روش تحقیق مطالعات تطبیقی و آرمانشهر پژوهی
- بازنگری اساسی در افزودن منابع دیگر فارسی، منابع و ادبیات به زبان‌های دیگر
- بازنویسی بخش مرور بر ادبیات اتوپیاپژوهی
- تحلیل نتایج به دست آمده و مقایسه آنها به لحاظ مبادی و مبانی با یکدیگر
- توجهی به اهمّیت، چیستی و بایسته‌های آرمان‌شهرپژوهی و تفاوت ادبیات آرمانشهرنویسی با ترسیم وضع مطلوب و بایسته‌ها
- توجه به فالاسترها، کی‌بوتز یهودی‌ها و …
- بازنویسی بخش نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات مشخص برای کارهای دیگر و مراکزی مثل «مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»
- توجه به سنن الهی در بخش اسلام.
در پایان نشست، دانش‌پژوه محترم و استاد راهنمای وی به توضیحاتی در رابطه با نقدهای استاد داور پرداختند که مهم‌ترین پاسخ‌های استاد راهنما، حجتالسلام والمسلمین عبدالحمید واسطی، به شرح ذیل است:
پروژۀ «مطالعه تطبیقی آرمانشهرها»، فعالیتی زیرساختی برای فعال کردن مهارت «آرمانشهراندیشی» است؛ هر متفکری که در مقیاس کلان اجتماعی فکر می‌کند و به دنبال رشد و سعادت جامعه است، نیازمند مهارت «آرمانشهراندیشی» است؛ آرمانشهرها، شبیه‌سازی جامعه مطلوب با تمام اجزاء و روابط و فرآیندهایی هستند که منجر به تحقق سعادت عمومی می‌شوند؛ و مهارت آرمانشهراندیشی، تلاش برای ترسیم این جامعه با تمام جزئیات است تا خلاءهای مفهومی سبب نشوند که وقتی براساس ایدۀ مطرح شده قدم به صحنه عمل گذاشته می‌شود طرح شکست بخورد و متوقف شود.
یک آرمانشهرنویس، نیازمند دید و مهارت آینده‌نگار، استراتژیک، سیستمی و شبکه‌ای، ساختارسازی و فرآیندشناسی است؛ اغلب کسانی که به تالیف آرمانشهرها اقدام کرده‌اند یا فیلسوف بوده‌اند یا جامعه‌شناس، روان‌شناس و اقتصاددان؛ و مقیاس ادراک و تفکر آنها نیز از خُرد به کلان ارتقاء یافته بود، و از سوی دیگر، دقیق‌سازی ادراک و تفکر خود را از کلیات به جزئیات تعمیق کرده بودند.
پروژه «مطالعه تطبیقی آرمانشهرها»، با هدف ملموس‌سازی اهمیت آرمانشهرها و چگونگی تحلیل آنها، طراحی و انجام شد و محققی که خروجی این پروژه را بررسی کند نه فقط با داستان‌هایی که مولفین نوشته‌اند روبرو خواهد شد بلکه با بازطراحی آنها براساس سازه‌های یک تمدن (مانند خانواده، آموزش، اقتصاد، دفاع، هنر، رسانه، ….)، و براساس تحلیل سیستمی در هر سازه (مانند تحلیل سیستم آموزش و تعیین نقطه شروعِ آن، مراحل حرکت، مرکز ثقل، نقاط بحران و شاخص‌های خروجیِ سیستم) مواجه می‌شود و می‌تواند این تحلیل‌ها را در جداول تطبیقی میان ده آرمانشهر بررسی کند و با این بررسی تطبیقی، ایده‌های تحول‌ساز و نقاط ضعف و قوت آنها را به دست بیاورد و به سوی طراحی آرمانشهر مورد نظر خود حرکت کند.
در این پروژه، تلاش شده است تا شبیه‌سازی اولیه‌ای از آرمانشهر اسلام که متخذ از آیات و روایات است نیز صورت پذیرد و در کنار هر کدام از سازه‌های تمدنی و تحلیل سیستمیِ آن سازه، دیدگاه اقتباس شده از اسلام نیز به عنوان یک ایدۀ اولیه عرضه گردد.
امید است مطالعه و بررسی این تحقیق، سبب ایجاد انگیزه و زمینه حرکت به سوی آرمانشهرنویسی براساس نگرش اسلام گردد.
