روششناسی کشف قلمرو سنت
ابوالقاسم علیدوست*
سیدمرتضی حسینی
* استاد دروس خارج فقه و اصول و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
** استاد سطح عالی حوزه علمیه قم.
چکیده
پیامبر خدا(ص) و امامان معصوم(ع) گذشته از رسالت، بیان شریعت که از پرتو جعل الهی بر عهده آنان آمده، جهات دیگری نیز دارند. گفتار، کردار و تقریر معصومان(ع) سنّت را به عنوان یکی از منابع استنباط رقم زده است؛ اما مشکلی که در این میان برای مستنبط احکام رخ می‌دهد آن است که آیا از هر روایتی می‌توان استنباط فقهی صورت داد یا نه؟ در اینجاست که سخن از شئون و جهات مبیّنان شریعت و کشف دقیق قلمرو سنت برای فقیه، موضوعی مهم شمرده می‌شود. مسئله‌ای که پژوهش حاضر بدان پرداخته، عبارت است از روش کشف قلمرو سنت است. به منظور حل این مسئله، پنج روش، بررسی و ارزیابی شده است. این روش‌ها عبارتاند از: عقلی محض، عقلی نقلی، نقلی فقهی، سیستماتیک و نقلی محض. روش نقلی محض اگر با مصداقشناسی شئون، تکمیل و با بهره از روشهای دیگر پیشرفت داده شود، بی‌تردید بهترین راه است.
واژگان کلیدی: قلمرو سنت، مبینان شریعت، شئون، روش، عقل، نقل.
منابع و مآخذ
* قرآن مجید.
** نهج البلاغه.
- کمپانى اصفهانى، محمدحسین. ۱۴۱۶ق. الاجتهاد و التقلید (بحوث فی الأصول). قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم.
- اوجاقی، ناصرالدین. ۱۳۸۸٫ علم امام اردیدگاه کلام امامیه از قرن اول تا هفتم هجری. قم. موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
- بجنوردی، سیدکاظم و همکاران. ۱۳۸۵٫ دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. تهران. مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی. چاپ سوم.
- التونی، عبدالله بن محمد. ۱۴۲۴ق. الوافیه فی اصول الفقه. قم. مجمع الفکر الاسلامی.
- حسنزاده آملی، حسن. ۱۳۷۹٫ شرح فص حکمه عصمتیه فی کلمه فاطمیه. قم. انتشارات نثر طوبی. چاپ اول.
- حکمتنیا، محمود. آرای عمومی مبانی، اعتبار، قلمرو. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ دوم.
- خراسانى، آخوند محمدکاظم بن حسین. ۱۴۰۶ق. حاشیه المکاسب. چ اول. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى. چاپ اول.
- الخمینی، سیدروحالله موسوی. ۱۳۸۵٫ الرسائل. قم. مؤسسه مطبوعاتی اسماعلیان. چاپ اول.
- الخویى، سیدابوالقاسم موسوى. ۱۴۱۷ق. مصباح الفقاهه (المکاسب). تقریر میرزاعلی توحیدی. قم. انتشارات انصاریان. چاپ چهارم.
- شریف مرتضى، على بن حسین موسوى. ۱۴۱۵ق. الانتصار فی انفرادات الإمامیه. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول.
- سیدمرتضى، على. ۱۴۱۰ق. الشافى فى الامامه. قم. مؤسسه الامام الصادق(ع). چاپ اول.
- صدر، محمدباقر. ۱۳۷۵٫ اقتصادنا. تهران. مکتب الاعلام الاسلامی. چاپ اول.
- ــــــــــــــ. ۱۴۰۱ق.المدرسه الاسلامیه. تهران. انتشارات مدرسه اعتماد الکاظمی. چاپ اول.
- ضیائیفر، سعید. ۱۳۹۲٫ «بهرهگیرى از شؤون معصوم در استنباط احکام فقهى زنان و خانواده». فقه: کاوشی نو در فقه اسلامی. ش۷۷٫
- ـــــــــــــــ. تابستان ۱۳۹۰ . «شئون معصوم و تأثیر آن بر شناخت تعالیم دین». نقد و نظر. سال شانزدهم. ش۶۲٫
- ـــــــــــــــ. ۱۳۸۵٫ پیشدرآمدی بر مکتبشناسی فقهی. قم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- العامرى، ابوالحسن. ۱۳۷۵٫ رسائل ابو الحسن عامرى. تهران. مرکز نشر دانشگاهى.
- العاملی، محمد بن الحسن. ۱۴۱۴ق. وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم. تحقیق موسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث. چاپ دوم.
- عشایری، محمد. پاییز ۱۳۸۸٫ «استناد فقهی به مذاق شریعت در بوته نقد». حقوق اسلامی (فقه و حقوق). سال ششم. ش۲۲٫
- علیدوست، ابوالقاسم. ۱۳۸۵٫ فقه و عرف. تهران. سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ دوم.
- ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۸٫ فقه و مصلحت. تهران. سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ اول.
- علیدوست، ابوالقاسم با همکاری محمد عشایری منفرد. [بیتا]. نقدی روششناختی بر بازپژوهی‌ها سامانیافته در حکم شرعی سنگسار. قم. مرکز فقهی ائمه اطهار.
- کلینی، محمد بن یعقوب. [بیتا]. الکافی (اصول). ترجمه و شرح حاج سیدجواد مصطفوی. تهران. انتشارات علمیه اسلامیه.
- فارابی، ابونصر و سیداسماعیل غازانی. ۱۳۸۱٫ فصوص الحکمه و شرحه. تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- قمی، ابوالقاسم. ۱۳۷۸ق. قوانین الاصول. تهران. مکتبه العلمیه الاسلامیه.
- مامقانی. ۱۴۱۰ق. مقباس الهدایه فی علم الدرایه. تحقیق محمدرضا مامقانی. قم. موسسه آل البیت.
- مفید، محمد. ۱۹۹۵م. «اوائل المقالات». مجموعه مؤلفات شیخ مفید. ج۴٫ تحقیق ابراهیم انصاری. قم. کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
- مکارم شیرازی، ناصر. ۱۴۲۶ق. أنوارالفقه- کتاب التجاره. قم. انتشارات مدرسه الامام علی بن ابیطالب.
- مکی العاملی. ۱۴۱۲ق. کتاب الدروس. قم. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- نجف‌آبادى، حسینعلى منتظرى. ۱۴۰۹ق. دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الإسلامیه. قم. نشر تفکر. چاپ دوم.
- نجفی، محمد بن حسن. ۱۳۶۲٫ جواهر الکلام. تهران. دارالکتب الاسلامیه. چاپ دوم.
- یثربی، سیدیحیی. ۱۳۸۴٫ «تعریف با حد و مشکلات آن». مجله ماه دین. ش۲٫
