سید سعید زاهدانی[۱]

زهرا معاون[۲]

[۱]. دانشیار جامعه‌شناسی و عضو پژوهشکده تحول در علوم انسانی دانشگاه شیراز. شیراز. ایرن.

[۲]. دانشجوی دکترای تغییرات اجتماعی دانشگاه شیراز و عضو پژوهشکده تحول در علوم انسانی. شیراز. ایران.

چکیده

در چند دهه اخیر، ظهور جنبش‌هاى اجتماعى و شیوه‌هاى جدید بیان خواست‌ها و اعتراض‌ها، گستره متنوعى از اشکال رفتار جمعى را مطرح کرده که ازنظر اهداف، ماهیت و روش مبارزه، با جنبش‌هاى کلاسیک (‌سنتی) تفاوت اساسى دارد. در این تحقیق به بررسی زمینه شکل‌گیری جنبش‌های نوین اجتماعی در ایران و غرب می‌پردازیم. تلاش ما بر این است که چگونگی شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی جدید در غرب و ایران را بیان و از دیدگاه هابرماس و زاهد با یکدیگر مقایسه کنیم. هدف ما پاسخ به این سؤال است که در کشور ایران به‌عنوان یک جامعه اسلامی جنبش‌های نوین اجتماعی چگونه شکل گرفته است و دارای چه وظیفه‌ای هستند؟ روش تحقیقِ این مقاله سندی و تحلیلی توصیفی است. یافته‌ها حاکی از این است که دیدگاه هابرماس درباره جنبش‌های اجتماعی نوین در جامعه ایران به‌عنوان یک جامعه اسلامی صادق نبوده و قدرت تحلیل این پدیده را ندارد. زیرا نظریه ‌هابرماس مربوط به نظام لیبرال‌دموکراسی سرمایه‌دارانه غرب است و از اهداف مهم جنبش‌های اجتماعی جدید در آنجا فشار به دولت رفاه برای حل مشکلات رفاهی اجتماعی است، اما در جامعه ایران به‌عنوان یک جامعه اسلامی که سیاست‌های دولت بر مدار دولت رفاه به سبک غرب نمی‌گردد، نیاز به یک نظریه بومی برای تبیین این جنبش‌ها است؛ از‌این‌رو، دیدگاه زاهد انطباق بیشتری با شرایط جنبش‌های اجتماعی نوین در ایران دارد. دولت اسلامی وظیفۀ سرپرستی رشد مردم در دنیا و آخرت را دارد و وظیفه جامعه اسلامی هم اطاعت از امر ولیّ الهی، یا ولیّ معصوم و در غیبت او ولیّ فقیه است تا زمانی که ملتزم به احکام الهی در رفتار‌های فردی و اجتماعی و در مدیریت جامعه باشد،‌ جنبش‌های جدید در این جامعه در راستای تسهیل این نوع از رابطه فعال هستند.

کلیدواژه‌ها: جنبش‌های اجتماعی جدید، هابرماس، زاهد، غرب، ایران.

کتابنامه

امام جمعه، جواد. ۱۳۹۲٫ «نقد و بررسی نظریه هابرماس درباره رابطه قدرت سیاسی و ایدئولوژی». مطالعه موردی جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان.

بهار، ملک الشعراء .۱۳۷۹٫ تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، انقراض قاجاریه، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.

بونولی، جولیانو؛ ویک، جورج. ۱۳۸۰٫ دولت رفاه در اروپا. ترجمه هرمز همایون‌پور. تهران. مؤسسه عالی تأمین اجتماعی.

تورن آلن.۱۳۸۳٫ تصویر من از ایران. مصاحبه روزنامه ایران با آدرس اینترنتی: http://iran-newspaper.com/Newspaper.

درخشنده، ابوالفضل. ۱۳۸۹٫ «پارلمان و پارلمانتاریسم در جمهوری اسلامی ایران با مدل‌های عمده لیبرال دموکراتیک غربی».. تاریخ دریافت: ۰۶/۰۲/۱۳۹۴٫به نقل از سایت: http://derakhshandeh.org/view_content.aspx?Content_ID=23

دلاپورتا، دوناتلا؛ دیانی، ماریو. ۱۳۸۳٫ مقدمه‌ای بر جنبش‌های اجتماعی جدید. ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران. کویر. چاپ اول.

دو منتسکیو، شارل. ۱۳۶۲٫ روح القوانین. ترجمه علی اکبر مهتدی.امیرکبیر.چاپ اول.

زاهد، سعید. ۱۳۸۹٫ جنبش‌های اجتماعی معاصر ایران. تهران. طه. چاپ دوم.

ـــــــــــ. ۱۳۹۰٫ «مقایسه پرستش فردی و اجتماعی». پژوهشنامه مطالعات تطبیقی فرهنگ اسلام و ایران. دوفصلنامه علمی تخصصی. سال اول. شمارۀ ۱٫ تابستان.

ـــــــــــ. ۱۳۹۲٫ «حکومت و جامعه در ایران معاصر». مقاله ارائه‌شده در کلاس درس جامعه‌شناسی جنبش های اجتماعی ایران.

فتوتیان، علی؛ زاهد، سعید. ۱۳۹۲٫ «آزادی در جامعه اسلامی از منظر فرهنگ، ارائۀ الگوی نظری‌ـ‌عملی زاهد». نظریه‌های اجتماعی متفکرین مسلمان. دورۀ ۳٫ شماره ۲٫ پائیز و زمستان ۱۳۹۲٫ صص ۳۴۳-۳۲۳٫

حسین‌زاده، فهیمه. ۱۳۸۶٫ «جنبش‌های اجتماعی نوین؛ تهدید یا فرصت». فصلنامه سیاست داخلی. شماره ۲٫ صص ۹۶-۶۷٫

حیدریان، محمود. ۱۳۵۲٫ مبانی علم حقوق. دانشگاه تهران. چاپ اول.

جلایی‌پور، حمید. ۱۳۷۹٫ «جامعه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی». مجله دوران امروز. ۲۹/۱۱/۷۹٫ بازتاب اندیشه، شماره ۱۱٫

سیدمن، اِستیون. ۱۳۹۰٫ کشاکش آرا در جامعه‌شناسی. ترجمه هادی جلیلی. تهران. نشر نی.

شفیعی، جمال. ۱۳۸۲٫ «جنبش‌های اجتماعی در ایران، زمینه‌ها و چالش‌ها». فصلنامه مطالعات راهبردی. شماره ۲۱٫ صص ۶۵۸-۶۴۳٫

صبوری، منوچهر. ۱۳۸۵٫ جامعه‌شناسی سیاسی. تهران. سخن. چاپ اول.

قاضی، ابوالفضل. ۱۳۹۲٫ قانون اساسی، سیر مفهوم و منطق آن از دید تطبیقی. دانشگاه تهران. چاپ اول.

قانعی‌راد، محمدامین و خسروخاور. فرهاد. ۱۳۸۶٫ «جنبش‌های اجتماعی جدید پایان مبارزه برای رفاه و سیاست اجتماعی». مجله رفاه اجتماعی. شماره ۲۵٫ صص ۲۶۸-۲۳۵‌.

کرایب، یان؛ بنتون، تد. ۱۳۸۴٫ فلسفه علوم اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی پرست. تهران. آگه.

گیدنز، آنتونی. ۱۳۸۳٫ چکیده آثار آنتونی گیدنز. ترجمه حسن چاوشیان. تهران. ققنوس.

مدنی، سید جلال،۱۳۶۱٫ تاریخ سیاسی معاصر ایران، جلد دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

می­یر، دیوید اس. ۱۳۸۸٫ «اعتراض واقدام سیاسی قانونی»، راهنمای جامعه شناسی سیاسی، جلد اول، قدیرنصیری، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، صص۲۵۲-۲۳۷٫

نش، کیت. ۱۳۸۳٫ جامعه‌شناسی سیاسی معاصر: جهانی‌شدن، سیاست و قدرت. ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران. کویر.

مشیرزاده، حمیرا. ۱۳۸۱٫ درآمدی نظری بر جنبش‌های اجتماعی. تهران. پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.

هابرماس، یورگن. ۱۳۸۴٫ دگرگونی ساختاری حوزۀ عمومی. ترجمه جمال محمدی. تهران. نشر افکار.

__________. ۱۳۹۲٫ نظریه کنش ارتباطی. ترجمه کمال پولادی. تهران. مؤسسه ایران.

هولاب، رابرت. ۱۳۷۵٫ یورگن هابرماس: نقد در حوزۀ عمومی. ترجمه حسین بشیریه. تهران. نشر نی.

-Benford.R, Snow. D. 2000. Social movements. In E. Borgatta & R. Encyclopedia of sociology. New York. Macmillan Reference.

-Crossley. N. 2002. Making Sense of Social Movements.open university press.

-Fadaee. S. 2012. Review of Social Movements in Iran: Environmentalism and Civil Society. London: Routledge.

-Fitzpatrick, T. (1998), The Implications of Ecological Thought for Social Welfare, Critical Social Policy, 18 (1).

-Kelley, R. D. G. (2002). Freedom dreams: The black radical imagination. Boston:Beacon Press.

-Touraine A. 1981. The Voice and the eye: An Analysis of Social Movements. Cambridgr University press.

-Urlanis, B. (1971) Wars and Population, Moscow: Progress Publishers.