سید سعید زاهد زاهدانی[۱]

[۱]. دانشیار جامعه‌شناسی و عضو پژوهشکدۀ تحول و ارتقاء علوم انسانی دانشگاه شیراز. شیراز. ایران.

چکیده

از نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی جوامع اسلامی در معرض تهاجم گستردۀ کشورهای اروپایی قرار گرفته‌اند. این تهاجم با عنوان استعمار (آبادکردن) با حضور مستقیم نظامی و در ادامه با به‌کارگیری مدیران بومی با نام استثمار ادامه یافت. بعد از جنگ جهانی دوم این سلطه عنوان توسعه یافت و به بهانۀ مدرن‌کردن به تحقیر فرهنگ اسلامی پرداخت و ضمن حفظ وابستگی سیاسی، باارزش تلقی‌کردن سکولاریسم آنها را ازلحاظ اقتصادی و فرهنگی، تحت اقتدار غرب نگه داشت. دو راه حل افراطی و تفریطی ازجانب اندیشمندان کشورهای اسلامی یعنی طرد تمدن مدرن و یا جذب کامل آن شدن، عملاً راه به جایی نبرد و این کشورها را در برزخی بین هویت دینی و مدرنیته نگه داشت. در نیمۀ دوم قرن بیستم انقلاب اسلامی ایران راه حل تازه‌ای را پیش‌ روی این کشورها قرار داد که ادارۀ استقلالی کشور بر‌اساس اصول سیاسی، فرهنگی و اقتصادی منبعث از مکتب اسلام بود.‌ برای این کار نیاز به نظریه‌پردازی و تدوین علوم اجتماعی اسلامی است.‌ در ایران اسلامی تلاش‌ها صورت گرفت و مکاتب مختلفی در این راستا به‌وجود آمد. در این مقاله با استفاده از آثار اسلامی به معرفی رویکردی در زمینۀ جامعه‌شناسی اسلامی پرداخته‌ایم. از کتاب جامعه و تاریخ شهید مطهری اصالت فرد، جمع و رابطه را در مبحث هستی‌شناسی استناد کرده و با الهام از رویکرد رئالیستی علامه طباطبایی در بحث معرفت‌شناسی در روش‌شناسی از منطق سیستم تکاملی مرحوم آیت الله حسینی الهاشمی و جدول فلسفۀ چگونگی ایشان در مدل‌سازی بهره برده رویکرد سه‌وجهی در جامعه‌شناسی اسلامی را ارائه می‌کنیم. برای اثبات نظری وجوه مختلف این نظریه را با اندیشه‌های مشابه در بین نظریه‌پردازان غرب مقایسه می‌کنیم و نقاط ضعف آنان و وجوه قوت این نظریه را بیان می‌داریم. برای اثبات عملی نظریه دو تجربۀ عملی در نظریه‌پردازی در زمینۀ جنبش‌های اجتماعی و جامعه‌شناسی هنر را ارائه می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها: نظریه‌های جامعه‌شناختی، علوم اجتماعی اسلامی، فردگرایی، جمع‌گرایی، رابطه‌گرایی، روش‌های رئالیستی.

کتابنامه

امام خمینی. صحیفۀ نور.

ایگلتون و بوردیو. ۱۳۸۸٫ «ایدئولوژی؛ عقاید رایج و زندگی عادی»، برگردان از جواد گنجی. فصلنامه سینما و ادبیات. شماره بیستم. بهار. صص ۱۱۲-۱۰۹٫

بنتون، تد و یان کرایب. ۱۳۸۴٫ فلسفۀ علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی پرست، محمود متحد. تهران: آگه.

حسینی الهاشمی، سیدمنیرالدین. ۱۳۷۶٫ معرفی دفتر فرهنگستان علوم اسلامی از زبان استاد. قم: دفتر فرهنگستان علوم اسلامی.

سایر، آندرو. ۱۳۸۵٫ روش در علوم اجتماعی، رویکرد رئالیستی. ترجمۀ دکتر عماد افروغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زاهد، سید سعید. ۱۳۷۸٫ “امر به معروف و نهی از منکر با تأکید بر حقوق شهروندی“، مجموعه مقالات همایش ملی نقش امر به معروف و نهی از منکر در حقوق شهروندی و مردم سالاری دینی. ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر استان فارس.

زاهد، سعید. ۱۳۸۴٫ جنبش‌های اجتماعی معاصر ایران. چاپ دوم (چاپ اول ۱۳۸۱). تهران. سروش و طه.

ـــــــــــ. ‌۱۳۹۳‌. جنبش‌های سیاسی معاصر ایران. چاپ دوم (چاپ اول ۱۳۸۹). قم. کتاب طه.

زاهد زاهدانی، سید سعید. ۱۳۶۹٫ «رابطه فرد و جامعه: مقایسه دو دیدگاه». مجله علوم اجتماعی و انسانی. دانشگاه شیراز. دوره پنجم. شماره دوم. بهار.

زاهد، سید سعید، علی فتوتیان. ۱۳۹۳٫ «نقد و بررسی نظریه جنبش‌های اجتماعی کروسلی از منظر نظریه اصالت ربط، فرد و جمع». رهیافت انقلاب اسلامی. سال هشتم. پائیز. شمارۀ ۲۸٫ صص ۲۴-۳٫

زاهد زاهدانی، سید سعید، مهدی کاوه. ۱۳۹۴٫ جامعه‌شناسی هنر، رویکردی نو. شیراز. دانشگاه شیراز.

طباطبایی،محمد حسین. ۱۳۶۱٫ تفسیر المیزان. ترجمه صالحی کرمانی. جلد هفتم. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه  علمیه قم.

گرنفل، مایکل. ۱۳۸۹٫ مفاهیم کلیدی پیر بوردیو. برگردان از محمد مهدی لبیبی. تهران. نشر افکار.

محمد پور، احمد. ۱۳۸۹٫ فراروش، بنیان های فلسفی و عملی روش تحقیق ترکیتبی در علوم اجتماعی و رفتاری. تهران: جامعه شناسان.

مطهری، مرتضی. ۱۳۵۹ الف. جامعه و تاریخ. قم. صدرا.

مطهری،مرتضی.  ۱۳۵۹ ب. اصول فلسفه و روش رئالیسم. جلد اول-دوم-سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ممتاز، فریده. ۱۳۸۳٫ «معرفی مفهوم طبقه از نگاه بوردیو». پژوهشنامه علوم انسانی. شمارۀ ۴۲-۴۱٫ بهار و تابستان. صص ۱۶۰-۱۴۹٫

Archer, Margaret S. 1995. Realist Social Theory: The Morphogenetic Approach. Cambridge. Cambridge University Press.

Bhambra, Gurminder K. 2009. Rethinking Modernity, Post Colonialism and the Sociological Imagination, London: Sage pub.

Bhaskar, Roy. 1975. A Realist Theory of Science. Brighton. Harvester Press.

Bhaskar, R. 1979. The Possibility of Naturalism. Brighton. Harvester.

Bourdieu, Pierre. 1977. Outline of a Theory of Practice. Cambridge, Cambridge University.

_____________. ۱۹۸۴٫ Distinction. London. Routledge.

_____________. ۲۰۰۰ a. Pascalian Meditations. Translated by Richard Nice. Oxford. Polity Press.

_____________. ۲۰۰۰ b. “The politics of protest (interview)“. Socialist Review. June. Pp 18-20,.

Craib, Ian. 1992. Modern Social Theory, From Parsons to Habermas. London Harvester. Wheatsheaf.

Crossley, Nick. 2002. Making Sense of Social Movement. Buckingham. Open University Press.

Giddens, Anthony. 1984. The Constitution of Society. Cambridge. Polity Press.

Habermas, J. 1984. “The Theory of Communicative Action“. Vol. 1. Cambridge. Polity Press.

__________. ۱۹۸۷٫ “The Theory of Communicative Action”. Vol. 2. Cambridge. Polity Press.

Hall, Rogohn, Mary go Neitz and Marshall Battanl. 2007. Sociology on Culture. London. Routledge.

Harre, R. & P. Secord. 1972. The Explanation of Social Behaviour. Oxford. Blackwell.

Keat, R. & J. Urry. 1975. Social Theory and Science. London. Routledge.

Layder, Derek. 1990. The Realist Image In Social Science. Cambridge. Polity Press.

___________. ۱۹۹۳٫ New Strategies in Social Research. Cambridge. Polity Press.

___________. ۱۹۹۴٫ Understanding Social Theory. London. Sage Pub.

Marx, Karl. 1888. Manifesto of the Communist Party. Chicago. Charles H. Kerr.

Pawson, Ray. 1989. Measure for Measures: a manifesto for empirical sociology. London & New York. Routledge.

Russell, Bertrand. 1971. History of Western Philosophy. London: George Allen & Unwin Ltd.

Savage, M. 2000. Class Analysis and Social Transformation. Buckingham, Open University Press.

Sayer, Andrew. 2000. Realism and Social Science. London. Sage.

Turner, Jonathan H. 1998. The Structure of Sociological Theory. Belmont. CA, Wadsworth Publishing Company.

Weber, Max. 1930. The Protestant Ethic and The Spirit of Capitalism, trans. Tolcott Parsons. New York. Charles Scribner’s Sons.

Zahed, Saeid & B. Khajenoori. 2010. “Contemporary Women’s Movement in Iran“. Journal of Iranian Social Studies. Vol. 4. No. 1 Spring. pp 87-110.

Zahed Z., S. Saeid. 2009. “Realist Strategy and Theory Making“. Conference of the International Journal of Arts and Science. 1(20): pp 36-58.