عبدالحسین خسروپناه[۱]

[۱] استاد حوزه علمیه قم و استاد تمام فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

توجه به مسئله ضرورت تحول در علوم، به‌ویژه علوم انسانی از مهم‌ترین و ارزشمندترین دستاوردهایی است که انقلاب اسلامی ایران برای جهان اسلام به ارمغان آورد. در جمهوری اسلامی به نسبت دیگر کشورهای مسلمان فضایی ایجاد گشته است که پژوهشگران و صاحب‌نظران در باب آن نظریه‌پردازی نمایند و چگونگی آن را تبیین نمایند؛ زیرا این دستاورد در صورتی به جوامع اسلامی انتقال‌پذیر است که درباره چیستی علوم انسانی و فرایندهای مورد نیاز برای تحول در آن بیشتر و دقیق‌تر اندیشید. در این مقاله پس از بررسی چیستی علم و علوم انسانی و با این مفروض که تحول در علوم انسانی به معنای تبدیل پایدار و دارای مرجعیت علمی در مبانی و بنیادها، روش‌ها، مفاهیم، ساختارها، نظریه‌ها و مکاتب و متون علمی در جهت مطلوب است، ساحت‌های این تحول معرفی و مراحل فرایندهای «راهبردی»، «مدیریتی» و «معرفتی» تحول در علوم انسانی تشریح می‌شود. با این بیان معلوم می‌گردد که در تحول علوم انسانی، رویکرد ترمیمی، تهذیبی و پیرایشی، نقلی‌سازی و بومی‌سازی فرهنگی و کاربردیِ محض منظور نیست، و مقصود از تحول در علوم انسانی، فرایندی است که در آن، نظریه‌های علوم انسانی، روش‌مندانه و مبتنی بر مبانی و منابع اسلامی (عقل، تجربه و نقل دینی) در راستای مقاصد شریعت و نیازهای جامعه اسلامی تولید گردند.

کلیدواژه‌ها: علوم انسانی، اسلام، تحول در علوم انسانی، فرایندهای تحول.

منابع

• قرآن کریم.

1. استرول، اورام. ۱۳۸۴٫ فلسفه تحلیلی در قرن بیستم. مترجم فریدون فاطمی. انتشارات نشر مرکز تهران. چاپ دوم.
2. اُکاشا، سمیر. ۱۳۸۷٫ فلسفه علم. مترجم هومن پناهنده. تهران. فرهنگ معاصر.
3. بستان، حسین. ۱۳۸۴٫ گامی به سوی علم دینی. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ اول.
4. چالمرز، آلن. ف. ۱۳۸۷٫ چیستی علم. مترجم سعید زیباکلام. انتشارات سمت.
5. خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۸۳٫ کلام جدید. انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه. چاپ سوم.
6. راغب اصفهانی. ۱۴۲۹م. المفردات. قم. طلیعه نور. چاپ چهارم.
7. ری‌شهری، محمد. ۱۳۸۵٫ علم و حکمت در قرآن و حدیث. ج ۱ و ۲٫ مترجم عبدالهادی مسعودی. مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث. چاپ سوم.
8. سبزواری، ملاهادی. ۱۳۸۰٫ شرح منظومه. ۳ جلد. تصحیح و تعلیق آیت‌الله حسن‌زاده آملی. نشر ناب. چاپ چهارم.
9. سروش، عبدالکریم. ۱۳۸۵٫ تفرج صنع. تهران. صراط.
10. شیرازی، صدرالدین محمد. شرح اصول کافی. ۲ جلد. مترجم محمد خواجوی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
11. طباطبایی، سید محمدحسین. ۱۴۲۲ق. نهایه الحکمه. قم. مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
12. طبرسی، علی. ۱۴۳۱ق. مشکاه‌الانوار فی غرر الاخبار. قم. دارالحدیث.
13. طریحی، فخرالدین. ۱۹۸۵م. مجمع البحرین. ج ۶٫ تحقیق سید احمد حسینی. بیروت. نشر دارالمکتبه الهلال. چاپ اول.
14. عاملی، شیخ حرّ. ۱۴۱۲ق. وسایل‌الشیعه. ج ۲۷٫ قم. مؤسسه آل بیت علیه‌السلام لاحیاء تراث.
15. فروند، ژولین، ۱۳۶۲٫ نظریه‌های مربوط به علوم انسانی. مترجم محمد کاردان. مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی تهران.
16. فیض کاشانی، محمد. ۱۴۰۶ق. الوافی. اص‍ف‍ه‍ان. م‍ک‍ت‍ب‍ه الام‍ام ام‍ی‍رال‍م‍ؤم‍ن‍ی‍ن ع‍ل‍ی ع‍ل‍ی‍ه‌ال‍س‍لام ال‍ع‍ام‍ه.
17. فیومیٍ، مقری. ۱۴۰۵ق. مصباح المنیر. ج۲٫ قم. مؤسسه دارالهجره.
18. کلینی، محمد. ۱۴۳۰٫ اصول کافی. ۲ جلد. مؤسسه تاریخ العربی.
19. کوهن، توماس. ۱۳۸۳٫ ساختار انقلاب‌های علمی. مترجم عباس طاهری. تهران. نشر قصه.
20. گیلیس، دانالد. ۱۳۸۱٫ فلسفه علم در قرن بیستم. مترجم حسن میانداری. قم- تهران. انتشارات سمت و مؤسسه طه.
21. لازی، جان. ۱۳۶۲٫ درآمدی تاریخی به فلسفه علم. مترجم علی پایا. تهران. مرکز نشر دانشگاهی.
22. مجلسی، محمدباقر. ۱۴۰۳ق. بحارالانوار. بیروت. مؤسسه الوفاء. ج ۲٫ چاپ دوم.
23. مجموعه گفتارها. ۱۳۹۲٫ چیستی تحول در علوم انسانی. قم. دفتر نشر معارف.
24. مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۳٫ آموزش فلسفه. ۲ جلد. شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
25. مصطفوی، حسن. ۱۳۸۵٫ التحقیق فی الکلمات قرآن مجید. ج ۸٫ تهران. مرکز نشر آثار علامه مصطفوی. چاپ اول.
26. مطهری، مرتضی. ۱۳۸۵٫ بیست گفتار. تهران. انتشارات صدرا. چاپ پنجم.
27. ــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ ده گفتار. تهران. انتشارات صدرا.
28. نصیرالدین طوسی، محمد. ۱۳۷۰. آداب المتعلمین. ق‍م. دارال‍ک‍ت‍اب [م‍رک‍ز پ‍خ‍ش]‌‫.
29. هال، لویس ویلیام هلزی. ۱۳۶۳٫ تاریخ و فلسفه علم. مترجم عبدالحسین آذرنگ. تهران. انتشارات سروش.
30. Boyd, Richard and Philip Gaspe, and J.D.Trout (Ed) 1997, The Philosophy Of Science, London: England.
31. Craig, Edward, 1998، Routlege Encyclopedia Of Philosophy, London and New York.
32. McGrew, Timothy and Marc Alspector- Kelly and Fritz Allhoff (Ed), 2009 ،Philosophy Of Science: An Historical Anthology, Edited by, Wiley- BlackWell.