عطاءاللّه رفیعى آتانى / استادیار دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

پرسش اساسى که این مقاله به آن پاسخ مى‏دهد آن است که مبنا و راه و روش ارتباط فلسفه اسلامى و علوم انسانى چیست؟ در این مقاله تلاش مى‏شود تا با نمایاندن مناسبات فلسفه اسلامى و علوم انسانى، براى تداوم روشمند فلسفه اسلامى در جهت نظریه‏پردازى در علوم انسانى راهى پیدا شود. براى نیل به مقصود، هر گام به صورتِ طبیعى از گام قبلى برمى‏آید نوآورى اساسى مقاله بر اساس نظریه علامه طباطبائى درباره «فلسفه» شکل گرفته است. بر اساس نظریه علامه، مسئولیت اثبات وجود موضوع هر علم بر عهده فلسفه است. این در حالى است که از منظر مشهور اندیشمندان اسلامى، موضوع علم براى هویت‏بخشى هر علم، در مقایسه با دو ملاک دیگر یعنى «روش» و «غایت» ملاک بهترى است. از منظر علامه طباطبائى و استاد شهید مطهرى وظیفه اساسى فلسفه، اثبات وجود موضوع هر علم و نیز تولید روش نظریه‏پردازى متناسب با موضوع آن علم است. مجموعه یافته‏هاى محصول اثبات وجود و نحوه وجود موضوع و نیز روش متناسب با آن، محتواى فلسفه علوم انسانى را مى‏سازد. اگر فلسفه علوم انسانى به نحو روشمندى از معارف اسلامى مرتبط استخراج شود، به رویکردى اسلامى در قلمرو فلسفه علوم انسانى و در نتیجه به نقطه آغازى براى نظریه‏پردازى دست یافته‏ایم.

کلیدواژه‏ها: فلسفه اسلامى، فلسفه علوم انسانى، فلسفه علوم انسانى اسلامى، روش، نظریه.

منابع

1. ابراهیمى دینانى، غلامحسین. ۱۳۶۵٫ قواعد کلى فلسفى در فلسفه اسلامى. تهران. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
2. افلاطون. ۱۳۷۲٫ مجموعه آثار. ترجمه محمدحسن لطفى و رضا کاویانى. تهران. خوارزمى.
3. برت، آدلین آرتور. ۱۳۷۴٫ مبادى مابعدالطبیعه علوم نوین. ترجمه عبدالکریم سروش. تهران. علمى و فرهنگى.
4. بلیکى، نورمن. ۱۳۹۱٫ پارادایم‏هاى تحقیق در علوم انسانى. ترجمه سیدحمیدرضا حسینى. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
5. پارسانیا، حمید. ۱۳۹۱٫ جهان‏هاى اجتماعى. قم. کتاب فردا.
6. پوپر، کارل ریموند. ۱۳۷۰٫ منطق اکتشاف علمى. ترجمه حسین کمالى. تهران. علمى و فرهنگى.
7. جعفرى، محمدتقى. ۱۳۸۹٫ شناخت انسان در تصعید حیات تکاملى. تهران. مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفرى.
8. جوادى آملى، عبداللّه. ۱۳۸۵٫ حق و تکلیف در اسلام. قم. اسراء.
9. چالمرز، آلن، ف. ۱۳۸۹٫ چیستى علم، درآمدى به مکاتب علم‏شناسى فلسفى. ترجمه سعید زیباکلام. تهران. سمت.
10. حسین‏زاده، محمد. ۱۳۸۹٫ درآمدى بر معرفت‏شناسى. قم. مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس‏سره.
11. ـــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ «مفاهیم بدیهى و نظرى، معیار بداهت: مبناگروى ویژه متفکران مسلمان در حوزه مفاهیم». معرفت فلسفى. ش ۱۹٫ ص ۶۱ـ۱۱۶٫
12. رفیعى آتانى، عطاءالله. ۱۳۹۰٫ «بازخوانى مجدد ماهیت اقتصاد اسلامى». معرفت اقتصاد اسلامى. ش ۵٫ ص ۱۷۱ـ۱۹۶٫
13. طباطبائى، سیدمحمدحسین. ۱۳۸۹٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران. صدرا.
14. عارفى، عباس. ۱۳۸۵٫ «اقسام بدیهى و چالش تحقق». معارف عقلى. ش ۲٫ ص ۳۷ـ۶۶٫
15. على‏احمدى، علیرضا. ۱۳۸۶٫ توصیفى جامع از روش‏هاى تحقیق. تهران. تولید دانش.
16. فرامرز قراملکى، احد. ۱۳۸۳٫ اصول و فنون پژوهش. قم. حوزه و دانشگاه.
17. کارناب، رودلف. ۱۳۶۳٫ مقدمه‏اى بر فلسفه علم. ترجمه یوسف عفیفى. تهران. نیلوفر.
18. لاوسن، تونى، ۱۳۸۸٫ ماهیت اقتصاد هترودوکس. ترجمه حامد سعیدى‏صابر. تهران. دانشگاه امام صادق علیه‏السلام.
19. مطهرى، مرتضى. ۱۳۷۵٫ مجموعه آثار. تهران. صدرا.
20. ـــــــــــــــ ۱۳۸۹٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران. صدرا.
21. مظفر، محمدرضا. ۱۳۹۲٫ المنطق. قم. دارالعلم.
22. مکارم شیرازى، ناصر. ۱۴۱۶ق. انوارالاصول. قم. نسل جوان.
23. نبویان، سیدمحمود. ۱۳۸۲الف. «مفاهیم کلى». معرفت فلسفى. ش ۱٫ ص ۸۵ـ۱۱۶٫
24. ـــــــــــــــــ. ۱۳۸۲ب. «تقسیم تحلیلى ترکیبى قضایا». معرفت فلسفى. ش ۲٫ ص ۲۳۳ـ۲۴۹٫
25. Bacharach, S.B. 1989. Organizational Theories: Some Criteria for Evaluation. Academy of Management Review. 14.
26. Dubin, R. 1976. “Theory Building in Applied Areas”. in M. D. Dunnette (ed.). Handbook of Industrial and Organizational Psychology (p. 17-39). Chicago. Rand McNally.
27. Friedman, Milton. 1953. “The Methodology of Positive Economics”. in Essays in Positive Economics. ed. M. Friedman. Chicago. Chicago University Press.
28. Gabriel bend. 2008. “The Meaning of Theory”. Sociological Theory. n 26:2. p. 173-201.
29. Kerlinger, F.N. 1989. Foundations of Behavioral Research. NewYork. Hold, Rinehart, and Winston.
31. Lakatos, Imre. 1978. The Methodology of Scientific Research Programmes. J. Worral and Currie (eds.). Cambridge. University Press.