امیررضا خاوریان گرمسیر

دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد

مهدی علیان

دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد

محمدرضا رضایی

استادیار و عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه یزد

رامین چراغی

دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

شهر، تنها یک سکونت‌گاه نیست، بلکه مکانی است که روح اجتماع در آن دمیده شده است و از آن هویت می‌گیرد؛ در نتیجه اگر شهر را به‌مانند یک موجود زنده فرض کنیم، برای ادامۀ زندگی به سرزندگی و نشاط نیازمند است. امروزه تأمین سرزندگی شهری به‌مثابه آرمانی مشروع در صدر بسیاری از تصمیمات و اهداف شهری به چشم می‌خورد. به عبارتی سرزندگی به همراه شانزده کیفیت دیگر، یعنی کیفیت بصری، حس زمان، غنای حسی، زنگ تعلق، آسایش اقلیمی، ایمنی و امنیت، انعطاف‌پذیری و… پدیده‌ای به نام «کیفیت طراحی شهری» را می‌آفریند. این پژوهش با هدف ایجاد شهری سرزنده در جامعۀ اسلامی‌ به ارائۀ معیارها و ملاک‌هایی اجرایی در راستای رویکرد شهر پایدار می‌پردازد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی و تحلیلی بوده و شیوۀ گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه‌ای است. در این پژوهش، نخست به مطالعه و ارائۀ ملاک‌ها و معیارهای سرزندگی در فضای شهری و همچنین شهر اسلامی پرداخته شد و در نهایت راهکارهایی برای سرزنده‌سازی شهر اسلامی با توجه به رویکرد شهر پایدار ارائه شد. براساس نتایج تحقیق، از جملۀ ملاک‌ها و معیارهای سرزندگی در فضای شهری ایجاد نظارت و امنیت، تقویت هویت ملی، عدم وجود اختلاف سطح شدید در فضای شهری و… است و از طرفی، برخی از ملاک‌های شهر اسلامی عبارتند از: عدالت‌محوری، توسعۀ اقتصادی و اجتماعی، آزادی عقیده و برقراری امنیت. می‌توان نتیجه گرفت که هماهنگی بسیاری میان ملاک‌ها و معیارهای شهر اسلامی و سرزندگی فضای شهری وجود دارد. از جملۀ راهکارهای ارائه شده می‌توان به مواردی همچون: ۱) حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها، در راستای معیار امکان رؤیت و نفوذپذیری بصری در سرزندگی و برتری فضا بر تودۀ ساختمان و تعامل میان معماری و طبیعت در شهر اسلامی؛ ۲) اختلاط کاربری‌ها به‌ویژه مسکونی و تجاری، در راستای معیار اختلاط کاربری‌ها در سرزندگی و اصل توسعۀ اقتصادی و اجتماعی و ۳) اصل انسان‌گرایی و حرمت نهادن به انسان‌ها در شهر اسلامی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها: سرزندگی شهری، فضای شهری، شهر اسلامی، رویکرد پایداری.

کتاب‌نامه

اقتداریعلی‌محمد. ۱۳۴۹٫ سازمان و مدیریت. تهران. دانشکدۀ علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران. چاپ هفتم.

البر، گراهام. ۱۳۸۵٫ دید، فرم، فضا. ترجمۀ مریم مدنی.تهران. مارلیک. چاپ دوم.

پاک، محمدرضا. ۱۳۸۷٫ «پارادیم شهرسازی اسلامی، وقف و حفظ محیط زیست». مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان‌شهر اسلامی. اصفهان.

پاکزاد، جهانشاه. ۱۳۸۳٫ راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران. تهران. وزارت مسکن و شهرسازی.

پرتر، تام. ۱۳۸۵٫ بنیان‌های گرافیک. ترجمۀ فرهاد گشایش. تهران. انتشارات مارلیک.

پورمحمد، سها. و نژادستاری، سعیده. ۱۳۹۰٫ «ضوابط مکان‌مند در خدمت سرزندگی فضاهای عمومی با رویکرد به فضای باز». سومین همایش ملی عمران شهری. سنندج.

تیمر، ونسا. سیمور، نیکلاکیت. ۱۳۸۹٫ «پیش‌درآمدی بر ویژگی‌های شهر سرزنده». ترجمۀ لینا طاهری. فصلنامۀ جستارهای شهرسازی. سال نهم. شماره۳۲٫

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۱٫ صبهای حج. قم. اسراء.

حبیب، فرح. ۱۳۸۶٫ «رویکرد پایداری در متن شهرسازی». علم و تکنولوژی محیط زیست. دوره نهم. شماره۱٫

حبیبی، سید محسن. ۱۳۸۷٫ از شار تا شهر. تهران. دانشگاه تهران.

خستو، مریم. و سعیدی رضوانی، نوید. ۱۳۸۹٫ «عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری». نشریۀ هویت شهر. سال چهارم. شماره۶٫

رحیمی، حسین. ۱۳۸۸٫ «در جستجوی شهر اسلامی پایدار». پیک نور. سال پنجم. شماره۲٫

داوری اردکانی، رضا. ۱۳۸۲٫ «شهر و ساکنانش». نامۀ فرهنگ. شماره۴۷٫

ستاری ساربانقلی، حسن؛ ذبیحی، حسین. ۱۳۸۸٫ «نگرشی بر مفاهیم مدیریت شهری حضرت رسول اکرم (ص) در شهر مدینه تجلی زیبای مدیریت شهری در شهر اسلامی». مدیریت بهره‌وری. سال سوم. شماره۱۰٫

سیف‌الدینی، فرانک. ۱۳۷۸٫ روند شهرنشینی مسئلۀ شهرهای بزرگ. نشریۀ علمی، پژوهشی پژوهش‌های جغرافیایی. شماره۳۶٫

شکرانی، رضا. ۱۳۸۷٫ مهندسی فرهنگ اسلامی در مؤلفه‌ها و ویژگی‌های شهرسازی. مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان‌شهر اسلامی. اصفهان.

گلکار، کورش. ۱۳۸۶٫ «مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهری». صفه. شماره۴۴٫

مدنی‌پور، علی. ۱۳۸۴٫ «طراحی فضای شهری (نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی)». شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تابستان.

نقی‌زاده، محمد .۱۳۸۹٫ تأملی در چیستی شهر اسلامی.

Cowan, R. 2005. The dictionary of Urbanism. London. Streetwise Press.

Saoud, Rabah. 2002. Introduction to the Islamic city. Foundation for Science technology and civilization (www.citymuslims.org/pdf/Islamic-City.pdf(.