محمد جواد مهدوی‌نژاد،

دانشیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

سیما رضائی آشتیانی،

دانشجوی دکتری معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید رجایی

چکیده

تئوری‌های گوناگون، تعاریف متنوعی را به‌منظور تبیین هنر اسلامی ارائه کرده‌اند که اغلب جنبه‌های مادی و ظاهری موضوع را مورد توجه قرار داده‌اند. در این میان، مقالۀ حاضر «رویکرد حکمی» را به‌منظور تعریف چیستی هنر اسلامی برگزیده است و به بیان چگونگی تأثیر «حکمت اسلامی» بر «هنر سنتی» می‌پردازد. براساس این رویکرد، روح هنر اسلامی، سیرِ از ظاهر به باطن اشیاء است و واسطه میان مخاطب و پدید‌آورندۀ اثر هنری، رسانه‌ای از آموزه‌های معنوی و ملکات روح‌انگیز الهی است. هنرمند با رشد معنوی و رها شدن از تعلقات مادی، مظهری از اسماء‌الله می‌شود و ابزار توسعۀ فیض الهی را در کالبد جهان ممکن می‌سازد. روش تحقیق این نوشتار بر مبنای روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و گردآوری اطلاعات به روش اسنادی و کتابخانه‌ای تدوین شده است. راهبرد استدلال منطقی و تکنیک تحقیق براساس اغنای نظری انجام پذیرفته است. مقالۀ حاضر تلاشی است برای تعریف هنر اسلامی با رویکرد حکمی، نظریه‌پردازی در باب چیستی هنر اسلامی با رویکرد حکمی، شناسایی ظرفیت‌های نگاه حکمی در بازخوانی ریشه‌های نظری و بنیان‌های فکری هنر اسلامی و ترسیم چشم‌اندازی برای آینده با هدف تعریف هنر معاصر اسلامی با رویکرد حکمی. بنابر یافته‌های این پژوهش، رویکرد حکمی به هنر اسلامی، نگرشی درون‌زاست که موجبات تعریف هنر اسلامی پیشرو را فراهم می‌آورد و تبلور عینی آن را می‌توان در مکتب اصفهان به‌خوبی مشاهده کرد.

کلیدواژه‌ها: تعریف هنر اسلامی، حکمت، هنر معاصر اسلامی، هنر اسلامی پیشرو.

کتاب‌نامه

اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ. ۱۳۷۸٫ هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران. سمت. چاپ اول.

باوندیان، علیرضا. ۲۵/۶/۱۳۸۳٫ «اسلام و اعتلای هنرهای سنتی ایران». باشگاه اندیشه. http://www.bashgah.net/fa/content/show/5840

بلخاری قهی، حسن. ۱۷/۱/۱۳۹۰٫ «تقدس رنگ‌ها در ‌جهان‌بینی‌ دینی». روزنامۀ جام جم.

بورکهارت، تیتوس. ۱۳۶۵٫ هنر اسلامی، زبان و بیان. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران. سروش.

پایدارفرد، آرزو و ایمانی نائینی، محسن. ۱۳۹۱٫ «هویت در هنر اسلامی». کتاب ماه هنر. شماره۱۶۹٫

پیرنیا، محمد کریم. ۱۳۷۲٫ آشنایی با معماری اسلامی. تدوین غلامحسین معماریان. تهران. دانشگاه علم و صنعت. چاپ دوم.

چیت‌سازیان، امیرحسین. ۱۳۸۵٫ «نمادگرایی و تأثیر آن در فرش ایران». فصلنامۀ گلجام. شماره۴و۵٫

حسینی، سید ‌رضا. ۱۳۸۳٫ بررسی مفهوم و معنویت در نقش و نگاره‌ها‌ی نقاشی ایرانی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد پژوهش هنر. استاد راهنما محمد مددپور. دانشگاه شاهد.

عنایت، توفیق. ۱۳۸۷٫ «عناصر هویت و فرهنگ ایرانی در هنر اسلامی». کتاب ماه هنر. شماره۳۲٫

کاپن، دیوید اسمیت. ۱۳۸۸٫ مبانی نظری معماری غرب. ترجمۀ دکتر علی یاران. تهران. شهیدی. چاپ اول.

گروت، لیندا و وانگ، دیوید. ۱۳۸۴٫ روش‌های تحقیق در معماری. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. تهران. دانشگاه تهران. چاپ اول.

مهدوی‌نژاد، محمد جواد. ۱۳۸۱٫ «هنر اسلامی در چالش مفاهیم معاصر و افق‌های جدید». هنرهای زیبا. شماره۱۲٫

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۳٫ «حکمت معماری اسلامی در ژرف‌ساخت‌های معنوی معماری اسلامی ایران». هنرهای زیبا. شماره۱۹٫

نصر، سید حسین. ۱۳۷۵٫ هنر و معنویت اسلامی. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران. دفتر مطالعات دینی هنر.

ـــــــــــــــ. ۱۳۷۶٫ صدرای شیرازی در تاریخ فلسفۀ اسلامی. به کوشش محمد شریف. تهران. نشر دانشگاهی.

نورث بورن، لرد. ۱۳۸۶٫ «نکته‌ا‌ی در حقیقت، خوبی و زیبایی». ترجمۀ ایرج داداشی. جام نو و می کهن (مجموعه مقالات). نوشتۀ مصطفی دهقان. تهران. موسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی. چاپ دوم.

Kuyumcu, F. Nihal. 2012. “The importance of “Art Education” courses in the education of prospective teachers”. Procedia-Social and Behavioral Sciences. No51.

Nasr, Seyyed Hossein. 2010. Islamic in the Modern World. New York. HarperCollins.

Michon, Jean-Louis. 1985. “Studies in Comparative Religion”. World Wisdom, Inc. Vol17. No1&2.

Widodo, Johannes. 2010. “Urban Environment and Human Behaviour: Learning from History and Local Wisdom”. Procedia-Social and Behavioral Sciences. No42.