حسین سلطان‌زاده،

دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

کالبد هر شهر بازتاب پدیده‌ها و عوامل بسیار متنوعی است که در یک دسته‌بندی کلی، آنها را می‌توان به دو گروه طبقه‌بندی کرد: نخست، پدیده‌های محیطی و مادی مانند بستر طبیعی و جغرافیایی شهر، اقلیم، مصالح، فنون اجرایی و تکنولوژی، شمار جمعیت ساکنان شهر و مانند آن؛ دوم، پدیده‌های فرهنگی و انسانی مانند اعتقادات و باورها، سنت‌های شهرنشینی، کارکرد اصلی شهر و کارکردهای جنبی آن، جایگاه فرهنگی و علمی شهر در کشور، رابطۀ بین گروه‌های اجتماعی و مانند آن؛ آشکار است که شهرهای دورۀ معاصر از جنبۀ کالبدی و حتی بسیاری از ویژگی‌های کارکردی، بسیار متفاوت از شهرهای دوران‌های پیشین تاریخی هستند، اما می‌توان در برخی زمینه‌های فرهنگی و روابط اجتماعی و اخلاقی بین شهروندان، وجوه اشتراکی بین آنها یافت. برای نمونه روحیه‌ها و خصلت‌هایی مانند فضیلت، کرامت، برابری، تجمل‌گرایی، ساده‌زیستی و درست‌کاری را می‌توان بعضی از ویژگی‌های انسانی دانست که کمابیش در دوران‌های مختلف با مقداری تفاوت، اما همواره وجود داشته است. هدف از انجام این بررسی این است که دیدگاه برخی از فلاسفه و اندیشمندان مسلمان مانند فارابی، ابن‌سینا وابن‌خلدون و جامی دربارۀ «شهر آرمانی اسلامی» مورد بررسی وتحلیل قرار گیرد. در این پژوهش از روش تاریخی ـ تفسیری استفاده شده است و داده‌ها به‌صورت اسنادی گردآوری شده‌اند. نتایج تحقیق می‌تواند نوعی نگاه جامع دربارۀ آرمان‌شهر اسلامی را شکل دهد.

کلیدواژه‌ها: شهر آرمانی، اندیشمندان مسلمان، پدیده‌های محیطی، پدیده‌های فرهنگی و انسانی، دورۀ معاصر.

کتاب‌نامه

آزاد ارمکی، تقی. ۱۳۸۷٫ تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام. تهران. علم. چاپ چهارم.

ابن‌خلدون. ۱۳۵۲٫ مقدمه ابن‌خلدون. ترجمۀ محمد پروین گنابادی. تهران. بنگاه ترجمه و نشر کتاب. چاپ چهارم.

اخوان‌الصفا. ۱۳۶۰٫ گزیدۀ متن رسائل اخوان‌الصفا. ترجمۀ علی‌اصغر حلبی. تهران. زوار.

الفاخوری، حنا و الجر، خلیل. ۱۳۵۸٫ تاریخ فلسفه در جهان اسلام (جلد ۲)، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران. کتاب زمان، چاپ دوم.

جمشیدنژاد اول، غلامرضا. ۱۳۹۰٫ آرمان‌شهر فارابی. تهران. همشهری. چاپ دوم.

حق‌دار، علی‌اصغر. ۱۳۸۲٫ قدرت سیاسی در اندیشۀ ایرانی. تهران. کویر.

دانش‌پژوه، محمدتقی. ۱۳۹۰٫ «اندیشۀ کشورداری نزد فارابی». در کتاب فارابی‌شناسی. به کوشش میثم کوهی. تهران. حکمت.

داوری، رضا. ۱۳۹۰٫ «بحثی در آثار سیاسی فارابی». در کتاب فارابی‌شناسی. به کوشش میثم کوهی. تهران. حکمت.

سجادی، ضیاءالدین. ۱۳۸۲٫ حی بن یقظان و سلامان و ابسال. تهران. سروش. چاپ دوم.

طوسی. ابوجعفر محمدبن‌محمد. ۱۳۷۳٫ اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران. خوارزمی. چاپ پنجم.

عنایت، حمید. ۱۳۷۷٫ نهادها و اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام. به کوشش صادق زیباکلام. تهران. روزنه.

فارابی، ابونصرمحمد. ۱۳۷۶٫ السیاسه المدینه. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی. تهران. سروش.

ـــــــــــــــــــ. ۱۳۷۹٫ اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله. ترجمه و تحشیه جعفر سجادی. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

قمرالدین‌خان، محمد. ۱۳۶۵٫ «ماوردی». ترجمۀ نصراله جوادی و دیگران. در کتاب تاریخ فلسفه در اسلام. به کوشش میان‌محمد شریف. جلد دوم. تهران. مرکز نشر دانشگاهی.

نظام‌الملک. ابوعلی. ۱۳۷۷٫ سیرالملوک. به کوشش جعفر شعار. تهران. علمی و فرهنگی.

نظامی گنجوی. ۱۳۸۷٫اقبالنامه. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران. امیرکبیر.