آریو ناصریان،

دانشجوی دوره دکتری معماری، دانشگاه ساپینزا، رم، ایتالیا

چکیده

تمدن بشری به جز در بستر شهر و معماریِ شهری، غیرقابل‌تصور است و شناخت هویت و ماهیت جوامع بشری نیز از جمله مسائلی است که همواره محل منازعه بوده و این جز در بستر محیط مصنوع، یعنی شهر، که محل بودِ انسان است، قابل تصور نیست. در این نوشتار سعی بر این است که با انجام مطالعۀ بین‌رشته‌ای مابین عناصر بافت شهری و عناصر جامعه‌شناختی به‌صورت تئوریک، روشی پایه‌ریزی شود که شهر را نه به‌صورت مجموعه‌ای از ساختمان‌ها و یا حتی یک بافت شهری، بلکه به‌صورت متنی که قابل خوانش به‌صورت جامعه‌شناسانه باشد، در نظر گیرد. در ادامه با استفاده از روش معرفی شده، شهرها و بناهای ایرانی دورۀ اسلامی به‌صورت مصداقی بررسی شده‌اند تا الگویی تاریخی ـ فرهنگی برای راست‌آزمایی روش یادشده حاصل شود.

در نهایت مشاهده می‌شود که تطابقی چشمگیر بین مشخصات فرهنگی ـ مدنی ـ تاریخیِ جامعۀ ایران و اِلمان‌های بافت شهری وجود دارد که خود حاکی از این است که تئوری بررسی شهر به‌عنوان متنی قابل خوانش و تفسیر، قابل قبول به نظر می‌رسد. با گامی به پیش، دیده می‌شود که در بین ارزش‌های مختلفی که می‌توانند شکل شهر را تحت تأثیر خود قرار دهند، این ارزش‌های پنهان هستند که بیشترین مجال بیان خود را از طریق بافت شهر و معماری می‌یابند. این موضوع می‌تواند منجر به این نتیجه‌گیری شود که این مطالعۀ بینا متنی قادر به بیان حقایقی و کشف ظرایفی است که به هیچ‌وجه از مطالعۀ مستقیم جامعه قابل دستیابی نیست.

کلیدواژه‌ها: مطالعۀ بین رشته‌ای، جامعه‌شناسی معماری، ارزش‌های معماری شهری، هرمنوتیک معماری.

کتاب‌نامه

آژند، یعقوب. ۱۳۸۳٫ «مکتب نگارگری بغداد». فصلنامۀ هنرهای زیبا. شماره۱۴٫

آیوازیان، سیمون. ۱۳۸۱٫ «زیبایی‌شناسی و خاستگاه آن در نقد معماری». فصلنامۀ هنرهای زیبا. شماره۱۲٫

الکساندر، ویکتوریا. ۱۳۹۰٫ جامعه‌شناسی هنرها. ترجمۀ اعظم راود راد. تهران. فرهنگستان هنر. چاپ اول.

اهری، زهرا. ۱۳۸۴٫ «دو نهاد دینی: یک زبان، دو بیان». گلستان هنر. شماره۲٫

بلر، شیلا. و  بلوم، جاناتان. ۱۳۸۵٫ هنر و معماری اسلامی. تهران. سروش. چاپ دوم.

بلر، شیلا. ۱۳۸۷٫ «الگوهای هنرپروری و آفرینش هنری در ایرانِ دورۀ ایلخانیان: مورد خواجه رشیدالدین». گلستان هنر. شماره۱۳٫

پوپ، آرتور آپهام. ۱۳۸۶٫ معماری ایران، پیروزی شکل و رنگ. تهران. یساولی.

پوگاچنکووا، گالینا. آ. ۱۳۸۷٫ شاهکارهای معماری آسیای میانه. ترجمۀ سید داود طبایی. تهران. فرهنگستان هنر. چاپ اول.

پیرنیا، محمد کریم. ۱۳۸۸٫ معماری اسلامی ایران. تهران. سروش دانش.

تقوایی، علی‌اکبر و محمودی‌نژاد، هادی. ۱۳۸۶٫ «برون‌رفت از بی‌هویتی معماری و شهرسازی با تأکید بر اجتهاد از نص معماری و شهرسازی سنتی»، در کتاب: از هویت ایرانی. ۱۳۸۶٫ گردآوری زهرا حیاتی و سید محسن حسینی موخر. تهران. سوره مهر. چاپ اول.

خاتمی، محمود. ۱۳۹۰٫ پیش‌درآمد فلسفه‌ای برای هنرهای ایرانی. تهران. فرهنگستان هنر. چاپ اول.

خوئی، حمیدرضا. ۱۳۸۳٫ «نسبت دانش معماری با نقد آثار آن». نشریۀ خیال. شماره۱۲٫

دو وینیو، ژان. ۱۳۸۶٫ جامعه‌شناسی هنر. ترجمۀ مهدی سبحانی. تهران. مرکز. چاپ سوم.

راپوپورت، ایمس. ۱۳۸۲٫ «خاستگاه‌های فرهنگی معماری». نشریۀ خیال. شماره۱۲٫

سلطانی، مهدی. ۱۳۸۷٫ «غلامان بانی: نظام جدید حمایت از معماری در دورۀ صفویه». نشریۀ گلستان هنر. شماره۱۳٫

سوچک، پریسیلا. ۱۳۸۶٫ «هنر ایران از صدر اسلام تا عصر حاضر». در کتاب: هنر و ادب ایران. ۱۳۸۶٫ تدوین یعقوب آژند. تهران. مولی.

شملنیزکی، سرگئی. ۱۳۸۸٫ معماری آسیای مرکزی و آسیای صغیر؛ سلجوقیان کبیر، سلجوقیان آناتولی و خوارزمشاهیان. در کتاب: معماری اسلامی. ۱۳۸۸٫ ترجمۀ اکرم قیطاسی. تهران. سوره مهر. چاپ اول.

قیومی بیدهندی، مهرداد. ۱۳۸۷٫ «حمایت و هنرپروری و زوایای پنهان آن در تاریخ هنر ایران». گلستان هنر. شماره۱۳٫

قیومی بیدهندی، مهرداد. ۱۳۸۸٫ «سخنی در منابع مکتوب تاریخ معماری ایران». گلستان هنر. شماره۱۵٫

گدار، آندره. ۱۳۵۸٫ هنر ایران. تهران. دانشگاه ملی ایران.

ـــــــــــ. ۱۳۸۷٫ «آرامگاه الجایتو در سلطانیه». در کتاب: سیری در هنر ایران (جلد ۳). ۱۳۸۷٫ ویرایش آرتور پوپ. تهران. علمی و فرهنگی. چاپ اول.

گرابار، اولگ. ۱۳۸۸٫ مسجد. در کتاب: معماری اسلامی، مارکوس هتستین و پیتر دلیوس، ترجمۀ اکرم قیطاسی، تهران، انتشارات سورۀ مهر، چاپ اول.

گرابار، اولگ. و هیل، درک. ۱۳۸۶٫ معماری و تزئینات اسلامی. ترجمۀ مهرداد وحدتی دانشمند. تهران. علمی و فرهنگی. چاپ دوم.

لینچ، کوین. ۱۳۹۰٫ تئوری شکل شهر. ترجمۀ سید حسین بهبهانی. تهران. دانشگاه تهران. چاپ پنجم.

مدرسی، جواد. ۱۳۸۸٫  «دست و کار و ماده در ساختن قصر خورنق». گلستان هنر. شماره۱۶٫

ویلبر، دونالد نیوتن. و گلمبک، لیزا. ۱۳۷۴٫ معماری تیموری در ایران و توران. تهران. میراث فرهنگی. چاپ اول.

ورجاوند، پرویز. ۱۳۶۳٫ «استمرار هنر معماری و شهرسازی ایران پیش از اسلام در دوران اسلامی». در کتاب: معماری ایران (جلد ۱). ۱۳۶۳٫ تدوین آسیه جوادی. تهران. مجرد. چاپ اول.

هیلن برند، رابرت. ۱۳۸۷٫ هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ اردشیر اشراقی تهران. انتشارات روزنه. چاپ اول.

Hillenbrand, R. 2010, “Funerary architecture: mausoleums of poets and mystics” in: Pourjavadi. N. 2010. The Splendour of Iran (VII). London. Booth-Clibborn Editions.

Ayazian, S. & Hagnazarian, A. 2010., “Churches” in Pourjavadi. N. 2010. The Splendour of Iran (VII). London. Printed by Booth-Clibborn Editions.

Varjavand, P. 2010., in Pourjavadi. N. 2010. The Splendour of Iran (VII). London. Printed by Booth-Clibborn Editions.