علی‌اکبر تقوایی،

دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری تربیت مدرس،

هادی رضایی راد،

دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشکده هنر و معماری تربیت مدرس

چکیده

یکی از مهم‌ترین پیامدهای رشد شتاب‌زده شهرها و توسعه فیزیکی بدون برنامه‌ریزی آنها در دهه‌های اخیر، برهم‌خوردن نظام توزیع مراکز خدمات شهری و به‌وجود‌آمدن نابرابری اجتماعی شهروندان از بهره‌مندی با کیفیت از این خدمات بوده است؛ بنابراین، چگونگی و کیفیت توزیع خدمات شهری می‌تواند نقش مؤثری در جابه‌جایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق مختلف شهری داشته باشد. یکی از شاخصه‌های شهر اسلامی عدالت اجتماعی در ارائه خدمات و یکی از معیارهای اصلی توسعه پایدار شهری توزیع متوازن جمعیت در سطح شهر است که این موضوع اهمیت ویژه سنجش کیفیت توزیع خدمات شهری را نشان می‌دهد. یکی از بهترین ابزارهای سنجش و تحلیل عدالت فضایی خدمات شهری، ارزیابی میزان رضایتمندی ساکنین از کیفیت خدمات ارائه‌شده است.

در این مقاله سعی بر این است تا عدالت فضایی خدمات شهری در شهر سبزوار بر‌اساس پرسش‌نامه‌‌های تکمیل‌شده ساکنان، سنجش و تحلیل شود. بر این اساس، از‌طریق پرسش‌نامه میزان رضایت از کیفیت توزیع ۱۰ کاربری خدماتی از ساکنان سؤال شده است. در ادامه با کمّی‌کردن میزان رضایتمندی ساکنین با استفاده از روش تحلیل عاملی عدالت فضایی خدمات شهری‌ ارزیابی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، در قسمت بالایی شهر‌(شهرک توحید) و قسمت‌هایی از مرکز و حاشیه جنوب‌شرقی و غرب محدوده شهر کمترین میزان رضایتمندی را دارند. همچنین، شمال‌غربی هسته اصلی شهر و پهنه‌هایی از شرق محدوده از کیفیت بالا و رضایتمندی مطلوبی بهره می‌برند.

کلیدواژه‌ها: کیفیت توزیع خدمات، رضایتمندی ساکنان، عدالت فضایی در شهر اسلامی، تحلیل عاملی.

کتابنامه

آقابابایی، محبوبه. ۱۳۸۸٫ «تحلیل فضایی ایستگاه‌ها و خدمات آتش‌نشانی شهر خمینی‌شهر». پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما: علی زنگی‌آبادی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان.

ایمانی‌جاجرمی، حسین. ۱۳۸۱٫ بررسی نقش سازمان‌های غیردولتی در توسعه شهری؛ مشارکت در ارائه خدمات شهری. تهران. انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.

برک‌پور، ناصر و کریمی، مهدی. ۱۳۸۹٫ «ارزیابی عملکرد شهرداری‌ها بر پایه سنجش میزان رضایت مردم از خدمات شهری؛ نمونه موردی: مناطق ۱ و ۱۱ شهر تهران». مجله مدیریت شهری. شماره ۲۵٫

تقوایی، مسعود و کیومرثی، حسین. ۱۳۹۰٫ «سطح‌بندی محلات شهری بر‌اساس میزان بهره‌مندی از امکانات و خدمات شهری با بهره‌گیری از تکنیک تاپسیس؛ مطالعه موردی: محلات شهر آباده» مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. سال دوم. شماره پنجم.

حاتمی‌نژاد، حسین و راستی، عمران. ۱۳۸۵٫ عدالت اجتماعی و عدالت فضایی؛ بررسی و مقایسه نظریات جان رالز و دیوید هاروی». نشریه سرزمین. سال سوم. شماره ۹٫

حاتمی‌نژاد، حسین و فرهودی، رحمه‌اله. ۱۳۸۷٫ «تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری؛ مورد مطالعه شهر اسفراین». مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی. شماره ۶۵٫

خوراسگانی، علی و کیانپور، مسعود. ۱۳۹۰٫ «ارزیابی تأثیر محلی خدمات شهری از دید شهروندان ساکن در مناطق مختلف شهر اصفهان». مجله مطالعات شهری. سال اول. شماره اول.

داداش‌پور، هاشم و رستمی، فرامرز. ۱۳۹۰٫ «بررسی و تحلیل نحوه توزیع خدمات عمومی شهری از دیدگاه عدالت فضایی؛ مطالعه موردی: شهر یاسوج» مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. شماره شانزدهم.

رحیمی، حسین. ۱۳۸۴٫ «در جست‌وجوی شهر اسلامی پایدار». نشریه پیک نور. سال پنجم. شماره دوم. تهران.

رستمی، مسلم و شاعلی، جعفر. ۱۳۸۸٫ «تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در شهر کرمانشاه». فصلنامه چشم‌انداز جغرافیایی. سال چهارم. شماره ۹٫

رضایی‌راد، هادی و بمانیان، محمدرضا. ۱۳۹۰٫ «بررسی تطبیقی مدل‌های تحلیل عاملی و دلفی با استفاده از GIS در تشخیص فرسودگی بافت‌های شهری. مطالعه موردی: محله خاک سفید منطقه چهار شهر تهران». مجله هویت شهر. شماره ۹٫ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

رضایی‌راد، هادی و مجتبی رفیعیان. ۱۳۹۱٫ «سنجش فضایی کیفیت مسکن در شهر سبزوار با استفاده از روش تحلیل عاملی». نشریه علمی‌ـ‌پژوهشی نامه هنر. تابستان.

رفیقدوست، رضا و پویان شهابیان. ۱۳۸۷٫ درآمدی بر شناخت وجوه زیبایی در قرآن با تأکید بر تجلی جمال توحیدی در صفات شهر اسلامی. نشریه پژوهش دینی. شماره شانزدهم. تهران.

شریفی، عبدالنبی. ۱۳۸۵٫ «عدالت اجتماعی و شهر: تحلیلی بر نابرابری‌های منطقه‌ای در شهر اهواز». پایان‌نامه دوره دکتری جغرافیا گرایش برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه تهران.

شیعه، اسماعیل. ۱۳۸۲٫ کارگاه برنامه‌ریزی شهری (جلد اول). تهران. انتشارات دانشگاه پیام نور. چاپ سوم.

عباسی، محمدرضا. ۱۳۸۸٫ «بررسی توزیع فضایی خدمات شهری در مناطق شهر شیراز». فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی گروه جغرافیا. سال اول. پیش شماره ۲٫

فطرس، محمد حسن و بهشتی‌فر، محمود. ۱۳۸۸٫ «مقایسه درجهت توسعه‌یافتگی بخش کشاورزی استانهای کشور در دو مقطع ۱۳۷۲ و ۱۳۸۲». مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه. شماره ۶۵٫ بهار ۱۳۸۸٫

کلانتری، خلیل. ۱۳۸۲٫ پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی، اقتصادی. منطقه موردی شاهرود. تهران. نشر شریف.

کلاین، پل.۱۳۸۰٫ راهنمای آسان تحلیل عاملی، ترجمه سید جلال صدر السادات. اصغر مینایی. تهران. انتشارات سمت.

کیم، جی‌ـ‌ان و مولر، چارلزو. ۱۳۸۱٫ مقدمه‌ای بر تحلیل عاملی و شیوه به‌کارگیری آن. ترجمه صادق بختیاری و هوشنگ طالبی. اصفهان. دانشگاه اصفهان.

مرکز آمار ایران. ۱۳۸۵٫ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵شهرستان سبزوار.

مهندسین مشاورپرداراز. ۱۳۸۸. طرح توسعه و عمران‌(جامع) شهر و حوزه نفوذ سبزوار. جلداول. بررسی و شناخت وضع موجود شهر. تهران.

مؤمنی، منصور. ۱۳۸۶٫ تحلیل‌های آماری با استفاده از SPSS. تهران. کتاب نو.

Bo Gattis. 2010. The Why’s and How’s of Citizen Satisfaction Surveys: An Examination of the Relationships between Data Use and Achieving Desired Outcomes Among National Citizen Survey Participants. USA.

Boyne, A & Georg, M. 2002. “Territorial Justice Spatial Justice and Local government Finance”. University of Herhordshire& University of Clamorgan.

Daniere, A.G &Takahashi,L.M. 1999. poverty and Access: Differences and Commonalties across Slum Communities in Bangkok. Habit at intl. V.23. N.2.

Harvey, David. 1996. “Justice, Nature and Geography of Difference”. Black well publishers. first published. chapter 13.

Hewko, Jared Neil. 2001. Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighborhood Accessibility to Public Amenities. University of Alberta.

Kerlinger, Fred N. 1977. Foundations of Behavioral Research, New York. Helt. Rinehart & Winston p.4.

Tsou, Ko-Wan,Yu-Ting Hung, & Yao-Lin Chang. 2005. An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities. Vol1 22. No. 6.

Yeqiaowang, xinsheng Zhang. 2001. “A dynamic Modeling approach to simulating socioeconomic effects on Landscape Changes”. Ecological modeling. No14.