خسرو دانشجو،

استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

ثریا رستمی،

کارشناس طرح و برنامه سازمان بوستانها و فضای سبز شهرداری کرج

محسن رستمی،

کارشناس ارشد معماری، پژوهشگر و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی تهران

غزاله فتوحی،

کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

توسعه امروزی غرب فرایند یک پروسه تاریخی فرهنگی است که جرقه‌های آغازین آن در سده ۱۹۵۰ یعنی در زمان تحول بعد از رنسانس زده شد و در دوران بعد از جنگ جهانی دوم گسترش یافت. این توسعه بر پایه مبانی بسیاری چون اومانیسم، فردگرایی و سکولاریسم بنا شد و در قالب تئوری‌های مختلف مطرح شد. تا قبل از دهه ۹۰-۸۰ دو دسته تئوری کلی وجود داشت. یک دسته تئوری‌هایی است که خواهان گسترش غرب‌زده‌کردن از‌طریق اقتصاد کاپیتالیستی و سرمایه‌داری خصوصی بودند و مدل‌های دسته دوم که خواهان گسترش اقتصادِ دولتی و متمرکز و مبتنی‌بر برنامه‌ریزی بودند و هر دوی آنها به بسط سرمایه‌سالاری و مدرنیزاسیون فکر می‏کردند. در‌مقابل، در کشورهای اسلامی توسعه اسلامی برگرفته از تعالیم دینی و با پشتوانه وحی و دین به‌عنوان تنها عامل سعادت انسان و بر پایه الهی‌بودن، سنت‌های ارزشی و باورهای اعتقادی شکل گرفت. این مقاله با هدف نقد الگوهای حاکم بر مفهوم توسعه در کشورهای اسلامی برای دستیابی به یک الگوی اسلامی به رشته تحریر درآمده است. به همین منظور پس از بررسی روند توسعه در جهان و مفهوم توسعه و توسعه‌یافتگی در غرب و دنیای اسلام به تفاوت معنی و شاخص‌های توسعه در این دو حوزه پرداخته شده است. نتیجه به‌دست‌آمده نشان می‌دهد کشورهای اسلامی نیازمند توسعه‌ای بر‌مبنای جهان‌بینی اسلامی هستند، هرچند موانعی جهت رسیدن به وضع مطلوب پیش‌رو دارند.

کلیدواژها: توسعه، شاخص‌های توسعه‌، توسعه‌یافتگی، کشورهای اسلامی، جهان‌بینی اسلامی.

کتاب‌نامه

آصفی، مازیا و الناز ایمانی. ۱۳۹۱٫ «چالش‌های فناوری نوین در معماری و تعامل آن با ارزش‌های معماری اسلامی ایران». فصلنامه علمی‌ـ‌پژوهشی باغ نظر. شماره ۲۱٫ سال نهم. صص۳۴-۲۱٫

اخوت، هانیه؛ محمدرضا بمانیان و نینا الماسی فر. ۱۳۸۹٫ معماری و شهرسازی سنتی در کشورهای اسلامی. تهران. انتشارات هله/طحان. چاپ اول.

ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری. ۱۳۸۴٫ جامعه‌شناسی توسعه. تهران. کیهان. ص۲۵٫

ــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ نظریه‌های اجتماعی معاصر با رویکرد توسعه. تهران. نشر علم.

تقوایی، مسعود و صفر قائدرحمتی. ۱۳۸۵٫ «تحلیل شاخص‌های توسعه فرهنگی استان‌های کشور». مجلّه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. شماره هفتم.

تودارو، مایکل. ۱۳۶۶. توسعه اقتصادی در جهان سوم. ترجمۀ غلامعلی فرجادی. جلد اول. وزارت برنامه و بودجه. مرکز مدارک اقتصادی و اجتماعی. ص ۱۳۵٫

خاکپور، براتعلی و علیرضا باوان پوری. ۱۳۸۹٫ بررسی شاخص توسعه انسانی در کشورهای اسلامی. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی جغرافی‌دانان جهان اسلام. ICIWG 2010.

خلیلیان، محمدجمال. ۱۳۸۱٫ اسلام و توسعه. قم. مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه قم. ص۴٫

دیرباز، عسگر و حسن دادگر. ۱۳۸۶٫ نگاهی به اسلام و توسعه پایدار. تهران. انتشارات کانون اندیشه جوان.

رمضانی، قاسم. ۱۳۹۱٫ «مفهوم توسعه». ماهنامه فرهنگی مهیار. شماره ۹٫ مجموعه نشریات دفتر تبلیغات اسلامی.

زینل زاده، رضا؛ صمد برزویان و علیرضا قجری. ۱۳۹۱٫ «بررسی و تعیین شاخص‌های توسعه انسانی‌ـ‌آموزش در استان‌های کشور. در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸». فصلنامه علمی‌ـ‌پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی .سال چهارم. شماره دوم.

سپهردوست، حمید. ۱۳۹۰٫ «عوامل مؤثر بر توسعه‌یافتگی از دیدگاه شاخص‌های سلامت». مدیریت اطلاعات سلامت. دوره هشتم. شماره ۲٫

سریع القلم، محمود. ۱۳۷۱٫ «امنیت، مدرنیسم و فرهنگ توسعه». مجله سیاسی‌ـ‌اقتصادی. سال هفتم. شماره ۶۲ -۶۱٫ صص ۲۹- ۲۶٫

ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۸٫ «نظام بین‌الملل و توسعه‌یافتگی دنیای اسلام». فصلنامه معرفت. شماره ۲۲٫ صص ۴۴ـ۵۲٫

سیمای فرودگاه. ۱۳۸۶٫ «معرفی فرودگاه‌های جهان، فرودگاه بین‌المللی کوالالامپور». ماهنامه سیمای فرودگاه. شماره ۱۴٫ صص ۲۰ـ۲۲٫

شریف خطیبی، لیلا. ۱۳۸۷٫ «شاخص‌های توسعه انسانی». رهیافت. شماره ۴۲٫ صص ۴۶ـ۵۳٫

صفرزاده، میرولی. ۱۳۸۹٫ «شاخص‌های توسعه انسانی». http://sareandsafar.persianblog.ir

فرهنگ اکسفورد. ۱۹۹۱٫

فرهنگ انگلیسی‌ـ‌عربی المورد. ۱۹۸۶٫

قاضیان، حسین. ۱۳۷۵٫ «درباره تعریف توسعه». اطلاعات سیاسی اقتصادی. شماره ۶۴ ـ ۶۳٫ ص ۱۰۲٫

کهف، منذر. ۱۳۸۴٫ «توسعه پایدار در کشورهای اسلامی. ترجمه فراهانی فرد و همکاران». اقتصاد اسلامی. شماره ۱۷٫ صص۱۷۰-۱۳۵٫

گافمن، اروین. ۱۳۸۶٫ داغ ننگ. ترجمه مسعود کیانپور. تهران. نشر مرکز. چاپ اول.

گولت، دنیس. ۱۳۷۴٫ «توسعه، آفریننده و مخرب ارزش‌ها». ترجمه: غلامعلی فرجادی. برنامه و توسعه. دوره ۲٫ شماره ۱۰٫ صص ۷۱ ـ ۷۰٫

لوئیس، بئک. ۱۳۷۰٫ «دگرگونی در مفاهیم و هدف‌های توسعه». نامه فرهنگ. ترجمه ح. قاضیان. سال دوم. شماره ۵و۶٫ صص ۷۲ـ۸۱٫

لهسایی زاده، عبدالعلی. ۱۳۸۱٫ جامعه‌شناسی توسعه. تهران. انتشارات دانشگاه پیام نور.

ماجدی، حمید و جمال الدین سهیلی. ۱۳۹۰٫ «بروز مدرنیسم در معمارى ترکیه و تقابل با جنبش‌هاى ملى معمارى». دو فصلنامه هویت شهر. شماره نهم. سال پنجم. صص۵۸-۴۹٫

مجله الکترونیکی ویستا. http://vista.ir.

محمدی، علیرضا. ۱۳۸۹٫ «درآمدی بر چالش‌های لیبرال دموکراسی». مجله معرفت. شماره ۱۰۲٫ ص۱۱۲ و ۱۱۴٫

متوسلی، محمود؛ الله‌مراد سیف و میرسعید مهاجرانی. «توسعه بومی، تغییری ضروری و بنیادین». فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی و بودجه. شماره ۳٫ صص ۱۳۳-۱۶۰٫

مهدوی‌نژاد، محمدجواد‌. ۱۳۸۱٫ «هنر اسلامی در چالش با مفاهیم معاصر و افق‌های جدید». مجله هنرهای زیبا. شماره ۱۲٫ ص ۳۲-۲۳٫

ـــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۳٫ «حکمت معماری اسلامی. جست‌وجو در ژرف‏ساخت‏های معنوی معماری اسلامی». مجله هنرهای زیبا. شماره ۱۹٫ ص ۶۶-۵۷٫

ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۴٫ «آموزش نقد معماری؛ تقویت خلاقیت دانشجویان برای تحلیل همه‌جانبه آثار معماری». مجله هنرهای زیبا. شماره ۲۳٫ ص ۷۶-۶۹٫

مهدوی‌نژاد، محمدجواد و نوشین ناگهانی. ۱۳۹۰٫ «تجلی مفهوم حرکت در معماری معاصر ایران». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی. سال اول. شماره ۳٫ ص ۳۴ -۲۱٫

مهدوی‌نژاد، محمدجواد و کاوان جوانرودی. ۱۳۹۰٫ «مقایسه تطبیقی اثر جریان هوا بر دوگونه بادگیر یزدی و کرمانی». مجله هنرهای زیبا معماری و شهرسازی. زمستان ۱۳۹۰٫ شماره ۴۸٫ ص ۷۹-۶۹٫

موثقی. احمد. ۱۳۸۵٫ نوسازی و اصلاحات در ایران. تهران. نشر قومس. ص ۴۵٫

نوبخت، محمدباقر. ۱۳۸۹٫ الگوی مطلوب توسعه ایرانی اسلامی. کتاب نخستین نشست اندیشه‌های راهبردى. الگوی اسلامى ایرانی پیشرفت. صص ۲۳۷ـ۲۵۲٫

URL 1: www.mehrnews.ir

URL 2: www.Bestourism.com

URL 3: www.mia.org.qa

URL 4:www.esteva.ir

URL 5:www.klia.com.my

URL 6:www.aftabir.com

URL 7:www.burjkhalifa.ae

URL 8:www.khabaronline.ir