درآمدی بر علم اقتصاد اسلامی (اقتصاد برکت)
سید حسین میرمعزی
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی
چکیده
این مقاله در صدد پیشنهاد تأسیس علم اقتصاد اسلامی با نگاهی جدید تحت عنوان «اقتصاد برکت» است. اقتصاد برکت دانشی است که به کشف علل و موانع رشد پایدار نعمت‌های مادی مورد نیاز در عرصۀ زندگی، در راستای سعادت جامعۀ انسانی، براساس مبانی هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و ارزش‌شناسانه اسلام میپردازد و براساس این علل به توصیف و تحلیل جوامع و ارائۀ راهبرد در راستای رشد پایدار نعمت‌های مادی میپردازد. نعمت هر آن چیزی است که در مسیر سعادت انسان مفید است و موجب آرامش و راحتی و لذت در زندگی دنیا و آخرت انسان می‌شود و نعمت فراوان و پایدار «برکت» نامیده می‌شود. علل و موانع افزایش نعمت، افعال جوانحی و جوارحی مردم است. کارکرد این علم عبارت است از:
- توصیف وضعیت جامعه مورد مطالعه از نظر میزان برخورداری از نعمت
- تبیین وضعیت توصیف شده از طریق بیان علل آن
- پیش‌بینی دربارۀ آیندۀ جامعه از نظر میزان برخورداری از نعمت
- پیشنهاد راه‌های دستیابی جامعه به رشد فزاینده و پایدار نعمت
قوانین این علم به‌صورت اگر «الف» تحقق یابد، آن‌گاه «ب» تحقق خواهد یافت، قابل بیان است. در این قضیه شرطیه تالی یعنی «الف»، یکی از رفتارهای جوانحی همچون ایمان یا جوارحی همچون تقوی از سوی فرد یا جامعه میباشد و «ب» بیان‌گر افزایش یا کاهش نعمت است.
قوانین این علم باید از آیات و ورایات به کمک عقل استنباط شود و برای تطبیق این قوانین بر جوامع و توصیف و تبیین و پیش‌بینی و سیاست‌گذاری در جهت افزایش نعمت، باید از روش شاخص‌سازی استفاده شود.
کلید واژه:
اقتصاد اسلامی، اقتصاد برکت، سنت‌های الهی، برکت، نعمت.
کتاب‌نامه
قرآن کریم
ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم. ۱۴۱۴ق. لسان العرب (۱۵ جلد). بیروت. دار صادر. چاپ سوم.
تمیمى آمدى، عبدالواحدبن‌محمد. ۱۳۶۶٫ غررالحکم و دررالکلم. قم. دفتر تبلیغات اسلامى.
حر عاملى، محمدبن‌حسن. ۱۴۰۹ق. وسائل الشیعه (۲۹ جلد). قم. آل البیت.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد. ۱۴۱۲ق. المفردات فی غریب القرآن. بیروت. دار العلم. چاپ اول.
صدر، سید محمد باقر. ۱۴۱۷ق. بحوث فی علم الأصول (۷ جلد). قم. دائره المعارف فقه اسلامى.
صدوق، ابوجعفر محمدبن‌علی. ۱۴۱۳ق. من لا یحضره الفقیه (۴ جلد). جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طریحى، فخرالدین. ۱۴۱۶ق. مجمع البحرین (۶ جلد). تهران. کتابفروشى مرتضوى. چاپ سوم.
فاضل مقداد. جمال‌الدین مقداد‌بن‌عبداللّه. ۱۴۰۳ق. نضد القواعد الفقهیه على مذهب الإمامیه. قم. کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى.
فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد. ۱۴۱۰ق. کتاب العین (۸ جلد). قم. منشورات الهجره. چاپ دوم.
قرشى، سید على‌اکبر. ۱۴۱۲ق. قاموس قرآن (۷ جلد). تهران. دار الکتب الإسلامیه. چاپ ششم.
کرکى، على‌بن‌حسین. ۱۴۱۴ق. جامع المقاصد فی شرح القواعد (۱۳ جلد). قم. آل البیت. چاپ دوم.
کلینى، ابوجعفر محمدبن‌یعقوب. ۱۳۶۵٫ الکافی (۸ جلد). تهران. دار الکتب الإسلامیه.
مجلسى، محمد باقر. ۱۴۰۴ق. بحار الأنوار (۱۱۰ جلد). بیروت. الوفاء.
محدث نورى، حسین‌بن‌محمد. ۱۴۰۸ق. مستدرک الوسائل (۱۸ جلد). قم. آل البیت.
محمدی ری‌شهری، محمد. ۱۳۸۰٫ التنمیه الاقتصادیه فی الکتاب و السنه. قم. دارالحدیث.
ــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۷۷٫ میزان الحکمه. ترجمه حمیدرضا شیخی. قم. دارالحدیث. ویرایش سوم.
مصباح یزدی، محمد تقی. ۱۳۷۸٫ آموزش فلسفه. تهران. چاپ و نشر بین‌الملل.
مصطفوى، حسن. ۱۴۰۲ق. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (۱۴ جلد). تهران. مرکز الکتاب للترجمه و النشر.
مظفر، محمدرضا. بی‌تا. اصول الفقه (۲ جلد). قم. اسماعیلیان.
مکارم شیرازى، ناصر. ۱۳۷۴٫ تفسیر نمونه. تهران. دارالکتب الإسلامیه.
موسوى همدانى، سید محمد باقر. ۱۳۷۴٫ ترجمۀ تفسیر المیزان. قم. جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ پنجم.
میرمعزی، سید حسین. ۱۳۹۰٫ نظام اقتصادی اسلام؛ مبانی، اهداف، اصول راهبردی و اخلاق. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
