تجربیات مذهبی در آیینه علوم شناختی و اعصاب: مروری بر تحقیقات انجام‌شده
مرضیه سادات سجادی نژاد،
دکتری روانشناسی عمومی، استادیار گروه روانشناسی دانشگاه اراک
صغری اکبری چرمهینی،
دکتری روانشناسی شناختی، استادیار گروه روانشناسی دانشگاه اراک
چکیده
محققان حیطه‌های مختلف علمی ازجمله روانشناسی، عصب‌شناختی و علوم اجتماعی از دیرباز به بررسی تأثیر باورهای مذهبی بر ابعاد مختلف زندگی انسان پرداخته‌اند. امروزه به مدد فنّاوری‌های نوین، بررسی دقیق‌تر تأثیرات دین‌داری و مذهب امکان‌پذیرتر شده و از تأثیر دین‌داری بر عوامل تعیین‌کننده سلامت جسمی(سیستم ایمنی، فشار خون، …) و سلامت روانی(اضطراب، استرس، …) تا بررسی ابعاد شناختی و عصبی(ادراک، توجه، هوشیاری، …) و اجتماعی آن را در‌بر‌می‌گیرد. این پژوهش به مروری کوتاه بر تحقیقات و بررسی‌های انجام‌شده در این زمینه می‌پردازد. نتایج این بررسی‌ها حکایت از تأثیر مثبت و سازنده مذهب در زندگی انسان دارد؛ با‌این‌وجود، تا‌جایی‌که تحقیقات بازنگری‌شده نشان داده است، تقریباً تمامی این تحقیقات بر بررسی تأثیرات مذهب در گروه‌های مذهبی مسیحی، یهودی و به‌ویژه بودایی متمرکز بوده است. اما باید درباره این نکته تأمل کرد که نتایج به‌دست‌آمده تا چه حد قابلیت تعمیم به پیروان مذاهب دیگر به‌خصوص اسلام را دارد. این پژوهش با مرور تحقیقات انجام‌شده در حیطه علوم روانشناسی، شناختی و اعصاب به پر‌رنگ‌کردن نیاز به بررسی و مطالعات جدی با دیدگاه اسلامی در زمینه تأثیر تجربیات مذهبی مذاهب مختلف ـ به‌ویژه مکتب اسلام ـ بر ابعاد مختلف جسمی، روان‌شناختی و عصبی پرداخته است.
کلیدواژه‌ها: مذهب، روانشناسی، علوم اعصاب، علوم شناختی، اسلام.
کتاب‌نامه
بیرامی، منصور و هاشمی، تورج و علائی، پروانه و عبدالهی عدلی انصار، وحیده.۱۳۹۰٫ «عوامل جمعیت‌شناختی، دین‌داری با تکیه بر اسلام و عملکرد خانواده در پیش‌بینی شادکامی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تبریز». تحقیقات علوم رفتاری. دوره ۹، شماره ۱، صص ۴۳-۳۳٫
حدادی کوهساری، علی اکبر و باقر غباری بناب. ۱۳۹۱٫ «پیش‌بینی نشانه‌های مرضی بر‌اساس مفهوم خدا در دانشجویان علوم پزشکی». تحقیقات علوم رفتاری. دوره ۱۰، شماره ۶، صص ۴۲۰-۴۱۱٫
رضایی، امیر موسی و ناجی اصفهانی، همایون و مؤمنی، طاهره و امین‌الرعایا، مهین. ۱۳۹۱٫ «بررسی ارتباط جهت‌گیری مذهبی با اضطراب و افسردگی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان». تحقیقات علوم رفتاری. دوره ۱۰، شماره ۶، صص ۵۱۹-۵۰۹٫
سید فاطمی، نعیمه و رضایی، محبوبه و گیوری، اعظم و حسینی، فاطمه. ۱۳۸۵٫ «اثر دعا بر سلامت معنوی بیماران مبتلا به سرطان». فصلنامه پایش. دوره ۵، شماره ۴، صص ۳۰۴-۲۹۵٫
Antoine, Lutz; Lawrence L. Greischar; Nancy B. Rawlings; Matthieu Ricard; Richard J. Davidson. 2004. “Long-term meditators self-induce high-amplitude gamma synchrony during mental practice“. PNAS. 101 (46), 16369-16373.
Awasthi, B. 2012.”Issues and perspectives in meditation research: In search for a definition”. Front. Psychology. 3, 613.
Azari NP, Nickel J, Wunderlich G, Niedeggen M, Hefter H, et al. 2001. “Neural correlates of religious experience”. Eur J Neurosci. 13, 1649-1652.
Beauregard, M., Paquette V. 2006. “Neural Correlates of a Mystical Experience in Carmelite Nuns”. Neuroscience Letters. 405, 186-190.
Benson, H .1997. “The relaxation response: therapeutic effect”. Science. 278 (5344), 1694-1695.
Buddhist monk is the world’s happiest man. Daily News America. 2012-10-29. retrieved 2012-11-02.
Carlson LE, Ursuliak Z, Goodey E, Angen M, Speca M. 2001. “The effects of a mindfulness meditation-based stress reduction program on mood and symptoms of stress in cancer outpatients: 6-month follow-up”. Support Care Cancer. 9 (2(, 112-123.
Chambers R, Lo BCY, Allen NB. 2008. “The impact of intensive mindfulness training on attentional control, cognitive style and affect”. Cognitive Therapy and Research. 32, 303-322.
Chen, Kevin W.; Christine C. Berger, Eric Manheimer, Darlene Forde, Jessica Magidson, Laya Dachman, C. W. Lejuez. 2012. “Meditative Therapies for Reducing Anxiety: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials”. Depression and Anxiety. 29 (7), 545-562.
Davidson, R. J., Kabat-Zinn, J. O. N., Schumacher, J., Rosenkranz, M., Muller, D., Santorelli, S. F., …. & Sheridan, J. F. 2003.”Alterations in Brain and Immune Function Produced by Mindfulness Meditation”. Psychosomatic Medicine. 65, 564-570.
Jha AP, Krompinger J, Baime MJ. 2007. “Mindfulness training modifies subsystems of attention”. Cognitive, Affective and Behavioral Neuroscience. 7, 109-119.
Kjaer, T. W., Bertelsen, C., Piccini, P., Brooks, D., Alving, J., & Lou, H.C. 2002. “Increased dopamine tone during meditation-induced change of consciousness”. Cognitive Brain Research. 13, 255-259.
Koenig HG, Cohen HJ, George LK, Hays JC, Larson DB, Blazer DG. 1997. “Attendance at religious services, interleukin-6, and other biological indicators of immune function in older adults”. International Journal of Psychiatry in Medicine. 27, 233-250.
Koenig HG, George LK, Titus P, Meador KG. 2003. “Religion, spirituality and health service use by older hospitalized patients”. Journal of Religion and Health. 42(4), 301-314.
Koenig, HG. 2008. “Religion and mental health: What are psychiatrists doing and should do?”. Psychiatric Bulletin(a journal of the Royal College of Psychiatrists, London). 32 (6), 201-203.
Lazar SW, Bush G, Gollub RL, Fricchione GL, Khalsa G, Benson H. 2000. “Functional brain mapping of the relaxation response and meditation”. NeuroReport. 11 (7(, 1581-1585.
McNamara, P. 2009. The Neuroscience of Religious Experience. Cambridge University Press, 80-131.
Newberg, A. B., Alavi, A., Baime, M., Pourdehnad, M., Santanna, J., d’Aquili, E., et al. 2001.”The measurement of regional cerebral blood flow during the complex cognitive task of meditation: A preliminary SPECT study”. Psychiatry Research: Neuroimaging. 106, 113-122..
Ospina, M; Bond, T. 2007.“Meditation Practices for Health: State of the Research”. Evidence Report/Technology Assessment.155 (etext). Agency for Healthcare Research and Quality.
Peng CK, Mietus JE, Liu Y, et al.1999. “Exaggerated heart rate oscillations during two meditation techniques”. International Journal of Cardiology.70 (2), 101-107.
Seeman, T., Dubin, L. F., & Seeman, M. 2003. “Religiosity/spirituality and health: A critical review of the evidence for biological pathways“. American Psychologist. 58 (1), 53-63.
Schjoedt, U., Stødkilde-Jørgensen, H., Geertz, A. W., Roepstorff, A. 2009.”Highly religious participants recruit areas of social cognition”. Social Cognitive and Affective Neuroscience. 4 (2), 199-207.
Schjoedt, U., Stødkilde-Jørgensen, H., Geertz, A.W., Roepstorff, A. 2008. “Rewarding prayers”. Neuroscience Letters. 443, 165-168.
Sedlmeier, Peter; Eberth, Juliane; Schwartz, Marcus; Zimmerman, Doreen; Haarig, Frederik. 2012. “The Psychological Effects of Meditation: A Meta-Analysis”. Psychological Bulletin. 138 (6(, 1139-1171.
Seybold, K. S. 2007. “Physiological mechanisms involved in religiosity/spirituality and health”. Journal of behavioral medicine. 30, 303-309.
Venkatesh S, Raju TR, Shivani Y, Tompkins G, Meti BL. 1997. “A study of structure of phenomenology of consciousness in meditative and non-meditative states”. Indian Journal of Physiology and Pharmacology. 41 (2(, 149-153.
