زکیه مؤمن،

کارشناس ارشد مدیریت دولتی، دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

امروزه پیشرفت‌های سریع در عرصۀ علم و فنّاوری موجب تحولات شگرفی در جهان شده است. سیاست‌های علم و فنّاوری، مسیر حرکت برنامه‌های علم و فنّاوری برای رسیدن به اهداف جامعه را مشخص می‌کنند. تفاوت در نحوۀ سیاست‌گذاری علم و فنّاوری در جوامع مختلف موجب ظهور پیامدهای متفاوتی شده است. لذا در تدوین سیاست‌های علم و فنّاوری می‌بایست ارتباط آن را با دیگر ارکان پیشرفت جامعه در نظر داشت و جایگاه علم و فنّاوری را در فرایند دستیابی به آرمان‌ها لحاظ کرد. استخراج نظرات مقام معظم رهبری راجع به این موضوع می‌تواند روشنگر نحوۀ تدوین سیاست‌گذاری علم و فنّاوری باشد. برای انجام تحلیل کیفی بر روی بیانات مقام معظم رهبری از روش تحلیل محتوا و همچنین نرم افزار MAXQDA استفاده کردیم.

در بررسی بیانات متوجه شدیم که نوع سیاست‌گذاری ایشان مبتنی بر مبانی و ارزش‌های اسلامی و نیز ناظر به هدف تمدن اسلامی و تشکیل جامعۀ مهدوی منتظر ظهور است. ایشان راهکار طی این فرایند را الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت می‌دانند. در این بین سیاست‌گذاری علم و فنّاوری جایگاه ویژه‌ای را در تدوین، اجرا و تحقق اهداف الگو بر‌عهده دارد. بر این اساس، الگوی سیاست‌گذاری علم و فنّاوری براساس نقشۀ راه تمدنی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت از منظر مقام معظم رهبری به‌دست آمد. بخش اول این الگو (نقشۀ راه تمدنی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت)، نقشۀ حرکت از اصول و ارزش‌های نظام اسلامی به‌سمت تحقق تمدن نوین اسلامی و جامعۀ مهدوی منتظر ظهور را نشان می‌دهد و جایگاه علم و فنّاوری را در طی این مسیر لحاظ می‌کند. قسمت دوم الگو، سیاست‌های راهبردیِ ایشان در زمینۀ علم و فنّاوری را به‌صورت یک فرایند براساس بخش اول ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها: علم، فنّاوری، سیاست‌گذاری علم و فنّاوری، توسعه، الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، تمدن اسلامی، مقام معظم رهبری

کتاب‌نامه

قرآن کریم

ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله. ۱۴۰۴ه.ق. شرح نهج البلاغه. محقق: ابراهیم، محمد ابوالفضل. قم. کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره).

احمدی، حسین. ۱۳۸۵٫ مدیریت تکنولوژی و توسعه. تهران. مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.

افروغ، عماد. ۲۸/۲/۱۳۸۹٫ « نباید از نیازهای روزمره مردم غافل شد،». روزنامۀ آفتاب یزد. شماره۲۹۱۴٫

امام خمینی، سید روح الله. ۱۳۷۰٫صحیفه نور. ج۱٫ تهران. سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.

آوینی، سید مرتضی. ۱۳۷۶٫ توسعه و مبادی تمدن غرب. تهران. ساقی.

ـــــــــــــــــ. ۱۳۷۸٫ آغازی بر یک پایان. تهران. ساقی.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌‌ای. بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالى. ۲۳/۰۷/۱۳۹۱،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در اجتماع مردم اسفراین. ‌۲۲/۰۷/۱۳۹۱،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21208

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار کارگزاران نظام. ۳/۵/۱۳۹۱،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=20534

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در اجتماع بزرگ مردم بجنورد. ۱۹/۰۷/۱۳۹۱،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21126

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها. ۲۲/۵/۱۳۹۱،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=20729

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در محفل انس با قرآن. ۳۱/۴/۱۳۹۱،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=20482

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در حرم رضوی. ۱/۱/۱۳۹۱،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=19301

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار جمعى از نخبگان و برگزیدگان علمى. ۱۳/۷/۱۳۹۰،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17466

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار دانشجویان کرمانشاه. ۲۴/۷/۱۳۹۰،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17597

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها. ۲/۶/۱۳۹۰،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17082

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار اساتید و فارغ‌التحصیلان تخصصی مهدویت. ۱۸/۴/۱۳۹۰،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=12889

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی. ۱۰/۹/۱۳۸۹،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10664

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار نخبگان جوان. ‌۱۴/۷/۱۳۸۹،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10233

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها. ۱۴/۶/۱۳۸۹،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10055

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار طلاب، فضلا و اساتید حوزه علمیه قم‏. ۲۹/۷/۱۳۸۹،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10357

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار استادان و دانشجویان کردستان. ‌۲۷/۲/۱۳۸۸،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=6917

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها. ۸/۶/۱۳۸۸،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7959

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات‌ در دیدار اساتید ودانشجویان دانشگاه‌هاى شیراز. ۱۴/۲/۱۳۸۷،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3431

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان دانشگاه فردوسى مشهد. ۲۵/۲/۱۳۸۶،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3382

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار دانشگاهیان سمنان. ۱۸/۰۸/۱۳۸۵،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3362

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار رؤساى دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالى. ۲۳/۵/۱۳۸۵،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3346

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در دیدار دانشگاهیان سمنان. ۱۸/۸/۱۳۸۵،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3362

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. پاسخ به نامه جمعى از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در مورد کرسی‌های نظریه‌پردازی. ۱۶/۱۱/۱۳۸۱،http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=8290

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتى امیرکبیر. ۹/۱۲/۱۳۷۹،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3053

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. بیانات در مراسم بیعت دانشجویان. ۲۳/۳/۱۳۶۸،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2089

حافظ‌نیا، محمدرضا. ۱۳۸۷٫ مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران. سمت.

خلیل، طارق. ۱۳۸۳٫ مدیریت تکنولوژی. ترجمۀ محمد اعرابی. تهران. دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

سرکیسیان، آلفرد. ۱۳۸۴٫ سیاست تکنولوژی. تهران. مرکز صنایع نوین.

قاضی نوری، سپهر. ۱۳۸۸٫ سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی علم و فنّاوری. تهران. آتنا.

قاضی نوری، سید سروش. ۱۳۸۳٫ ارزیابی تکنولوژی. تهران. صنایع نوین.

علامه مجلسی، محمدباقر. ۱۴۰۳ه.ق. بحار الانوار. ج ۵۲٫ بیروت. دار احیاء التراث العربی.

مؤمن، زکیه. ۱۳۹۰٫ الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت. مجموعه مقالات کنفرانس الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت. تهران. پیام عدالت.

ـــــــــــ. ۱۳۹۱٫ «سیاست‌گذاری علم و فناوری». تهران. کنفرانس الگوی پیشرفت. پیام عدالت.

Braun, Virginia and Clarke, Victoria .2006. Using Thematic Analysis in Psychology; Qualitative research in psychology. NewZealand. EdwardArnold.

Corporate Author of Oxford University Press,(2000).Dictionary of Oxford 2000,the 3rd ed,Oxford ; New York, N.Y.,Oxford University Press.