علی حاج محمدی

کارشناسی ارشد ترجمه

چکیده

مقاله حاضر به بررسی یکی از وجوه افتراق میان نظریه شناخت اسلامی و نظریه نوین شناخت در مغرب زمین در مبحث پیشرفت دانش و اکتشاف علمی پرداخته است. محل نزاع، ماهیت معرفت شناختی حدس علمی به عنوان جزیی از مکانیسم اکتشاف علمی پیشنهادی فیلسوف غربی، کارل ریموند پوپر است. ابتدا سیر تطور مساله شناخت در غرب را به اجمال بررسی کرده ام. مطالعه این سیر برای درک برخی جهت گیری های فلسفه نوین علم در غرب که موضوع بخش های دیگر این مقاله است مفید خواهد بود. در عین حال، چون سخن این مقال از سنخ مباحث ماهیت شناختی است و پوپر مانند سایر فلاسفه نوین علم در غرب، از مباحث ضروری مربوط به ماهیت فلسفی گریز دارد،‌ اشاره ای هم به این گریز فلسفی کرده ام تا مدخلی باشد برای ورود به بحث اصلی. آنگاه نظریه پوپر را در باب فرایند اکتشاف علمی و پیشرفت دانش به اجمال طرح و بررسی نموده و گفته ام که فرایند پیشنهادی پوپر درباره کیفیت پیدایش حدس علمی در ذهن دانشمند علوم، فراتر از شناختی استنتاجی (آنطور که وی می گوید) و در واقع معلول نوعی شناخت استنباطی است که حاصل انتزاعی عقلانی از مشاهدات حسی است و در فلسفه اسلامی با عنوان «شناخت آیه ای» از آن یاد می شود. در ادامه کیفیت و ماهیت شناخت فوق با رویکردی به مساله اکتشاف علمی از منظر فلسفه اسلامی و به ویژه نظریه تعالی صدرالمتالهین شیرازی (ره) بررسی شده است.

واژگان کلیدی: شناخت، فلسفه اسلامی، پوزیتیویسم، منطق اکتشاف علمی، حدس علمی، شناخت استنباطی، شناخت آیه ای، نظریه تعالی

منابع

• پارسانیا، حمید. علم و فلسفه. ۱۳۷۷٫ تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ نخست
• پوپر، کارل ریموند. جستجوی ناتمام. م: ایرج علی آبادی. ۱۳۶۹٫ تهران. سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. چاپ نخست
• پوپر، کارل ریموند. حدس ها و ابطال ها: رشد شناخت علمی. م: احمد آرام. ۱۳۶۸٫ تهران. شرکت سهامی انتشار. چاپ دوم
• پوپر، کارل ریموند. منطق اکتشاف علمی. م: احمد آرام. ۱۳۷۰٫ تهران. سروش. چاپ نخست
• چالمرز، آلن اف. چیستی علم. م: سعید زیباکلام. ۱۳۸۳٫ تهران. سمت. چاپ پنجم
• داوری اردکانی، رضا. سیری انتقادی در فلسفه کارل پوپر. ۱۳۸۷٫ تهران. دانش و اندیشه معاصر. چاپ پنجم
• الشهرستانی، ابی الفتح محمد. الملل والنحل. بیروت. ۱۹۷۲٫ دارالمعرفه للطباعه و النشر. چاپ سوم
• مطهری، مرتضی. اصول فلسفه و روش رئالیسم (۱). ۱۳۷۲٫ تهران. صدرا. چاپ سوم
• مطهری، مرتضی. مجموعه آثار (۹). ۱۳۷۷٫ تهران. صدرا. چاپ سوم
• مطهری، مرتضی. مساله شناخت. ۱۳۶۸٫ تهران. صدرا. چاپ چهارم
• مطهری، مرتضی. نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر. ۱۳۷۲٫ تهران. صدرا. چاپ هفدهم
• نائس، آرن. کارناپ. م: منوچهر بزرگمهر. ۱۳۵۷٫ تهران. خوارزمی. چاپ دوم
• هلزی هال، لویس ویلیام. تاریخ و فلسفه علم. م: عبدالحسین آذرنگ. ۱۳۶۹٫ تهران. سروش. چاپ دوم
• blogspot.com
• Holmes, Richard (1997). “Genre Analysis and the Social Sciences: An Investigation of the Structure of Research Article Discussion Sections in Three Disciplines” In: English for Specific Purposes, Vol. 16, No.4, pp. 321-337, 1997
• Passmore, J. (1967), Logical Positivism. In: P. Edwards (Ed.). The Encyclopedia of Philosophy (Vol. 5, 52-57). New York: Macmillan

Sternberg, George M. (1901). A Textbook of Bacteriology. New York: