دکتر شهاب قهرمانی

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس-  گروه جغرافیا

چکیده

در قرن هفتم میلادی مسلمانان در پی گسترش سیاسی اسلام از عربستان خارج شدند. گستره جغرافیای سیاسی و سرزمینی اسلامی این فرصت را برای مسلمانان پیش آورد تا از پیشرفت های علمی و فرهنگی سایر ملل آگاهی یابند و صاحب مراکز تحقیقاتی، تحصیلی، آزمایشگاه ها و رصدخانه ها شوند و به آنها راه پیدا کنند. در هنگام گسترش و شکوفایی تمدن اسلامی، علم جغرافیا همگام با سایر علوم زمینه های مناسبی یافت و جامعه اسلامی از دانش جغرافیا، مفاهیم و اطلاعات تازه ای طلب نمود؛ مطالعات و پژوهش های جغرافیایی علاوه بر جنبه های مادی آن با نیاز های دینی جامعه نیز ترکیب شد. جغرافیدانان با روش تحقیق هایی منحصر به خود به ثبت و ضبط، شناخت سرزمین ها و فتوحات جدید مسلمانان اقدام نمودند. این مقاله سعی دارد به مطالعه، بررسی و روش شناسی اسلامی جغرافیدانان این دوره پرداخته و از روش تحقیق و تجربیات این دانشمندان در تحول دانش جغرافیا و پیشرفت آن در جامعه اسلامی ایرانی، راهکار ها و روش هایی را ارائه نماید. همچنین جستاری به پارادایم های جغرافیایی زده شده و به بررسی پارادایم حاکم بر دانش جغرافیا در جهان پرداخته ایم و پارادیم نو در جغرافیا را در حد توان نقد نموده و راهکارهایی برای جامعه جغرافیدانان ایران اسلامی به صورت پیشنهاد ارائه شده است.

کلمات کلیدی: روش تحقیق – جغرافیدانان مسلمان – فلسفه جغرافیا – جهان اسلام – پارادایم

منابع و مأخذ

• حافظ نیا، محمد رضا – مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی – انتشارات سمت – چاپ اول، تهران ۱۳۷۷
• خاکی، غلامرضا – روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی – انتشارات بازتاب – چاپ دوم – تهران ۱۳۸۴
• نظری، علی اصغر – تاریخ علم جغرافیا – انتشارات دانشگاه پیام نور – تهران ۱۳۷۴
• ساروخانی، باقر – روش های تحقیق در علوم اجتماعی – پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی – چاپ هفتم ۱۳۸۱
• شکویی، حسین – شناخت و فلسفه جغرافیا – انتشارات دانشگاه پیام نور – تهران ۱۳۷۴
• شکویی، حسین – اندیشه های نو در فلسفه جغرافیا – انتشارات گیتا شناسی – تهران ۱۳۸۱
• فروند، ژولین – آراء و نظریه ها در علوم انسانی – ترجمه علی محمد کاردان – انتشارات مرکز نشر دانشگاهی – تهران ۱۳۶۲