دکتر سید سعید زاهد

دانشیار بخش جامعه شناسی و برنامه ریزی اجتماعی دانشگاه شیراز

چکیده

در این مقاله با استفاده از اصول و مفاهیم مستخرج از قرآن کریم به تدوین مبانی جامعه شناختی و روانشناختی معروف و منکر پرداخته ایم.  بدون شک هر علم اسلامی می باید مستند به قرآن کریم باشد.  به عبارت دیگر ملاک صحت اندیشمندان در تدوین علوم اسلامی قرآن کریم است.  معروف و منکرهای دینی از مقوله ارزش ها و هنجار های جامعه اسلامی می باشند که یکی از موضوعات اصلی مورد مطالعه در رشته جامعه شناسی اند.  این نوع از مطالعه به عنوان شیوه ای نو در جهت تولید علوم انسانی اسلامی برای نقد و بررسی اندیشمندان اسلامی ارائه می گردد.  ابزار شناخت در قرآن کریم حس و عقل و قلب معرفی شده اند.  حس جمع آوری اطلاعات می کند، عقل جمع بندی و تحلیل می کند و قلب باور می کند که بر اساس آن رفتار شکل می گیرد.  شناخت معروف و منکر در طبیعت و فطرت انسان نهفته است و با انسان متولد می شود.  همانطور که می توانیم با امکانات فیزیکی چشم، رنگ ها را تشخیص دهیم و با این قدرت متولد می گردیم، قوه تمیز درست از غلط نیز با ما متولد می شود و می توانیم معروف و منکر واقعی را بشناسیم.  اما در جریان اجتماعی شدن معروف و منکر های مشهور اجتماعی به تدریج خود را به انسان ها تحمیل می کنند و ای بسا که غالب بر قوه تمیز طبیعی یا به عبارتی فطری انسان ها شوند.  اگر معروف و منکر های اجتماعی با معروف و منکر های فطری مطابق باشند به راحتی این درک اجتماعی مورد تأیید هر فرد قرار می گیرد.  اما اگر معروف و منکر اجتماعی با معروف و منکر فطری مطابق نباشد به تدریج فرد خود را متقاعد می سازد تا همرنگ جامعه شود.  اما هستندکسانی بیدار دل که در چنین مواقعی همرنگ جامعه نشده و به ندای وجدان خود عمل می کنند. پیغمبران الهی برای تذکر معروف و منکر های حقیقی مبعوث می شوند و به تشخیص انسان های بیدار دل کمک می نمایند.  در این مقاله تلاش ما بر این است تا مکانیسم یا سازوکار رشد فردی را در جریان جامعه پذیری بیان کنیم و تعارضات و هماهنگی های معروف و منکر فردی یا فطری و اجتماعی را بیان داشته نحوه تعامل میان آنان را بیان داریم.

کلیدواژه: علوم انسانی اسلامی، معروف و منکر، اجتماعی شدن، روانشناسی معروف و منکر

منابع و مآخذ

1. قرآن کریم.
2. زاهد زاهدانی، سید سعید (۱۳۷۰) مبانی روش تفکر اجتماعی دراسلام، تهران: انتشارات بهینه.
3. زاهد، سعید (۱۳۸۴) در باب توسعه ی فرهنگی در ایران، راهبرد یاس، تهران: فصلنامه ی پژوهشی مؤسسه یاس، صص. ۹۲-۸۱٫
4. زاهد، سعید (۱۳۸۶) مهندسی فرهنگی در ایران، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مهندسی فرهنگی، جلد سوم، تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۲۰ و ۲۱ دیماه ۱۳۸۵، صص. ۲۹۵- ۳۰۶٫
5. زاهد، سید سعید (۱۳۹۰) پژوهشنامه، مطالعات تطبیقی فرهنگ اسلام و ایران، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان، صص. ۸۶-۶۹٫
6. علامه طباطبائی، سید محمد حسین (بی تا)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
7. مطهری، مرتضی (۱۳۵۸) آشنائی با علوم اسلامی منطق ، فلسفه، قم: انتشارات صدرا.
8. مطهری، مرتضی (۱۳۶۱) شناخت در قرآن، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
9. مطهری، مرتضی (۱۳۸۹) آشنائی با قرآن (۱) شناخت قرآن، قم: انتشارات صدرا.