محسن فرمهینی فراهانی

دانشیار دانشگاه شاهد، ایران، تهران

farmahinifar@yahoo.com

چکیده

سواد فرهنگی ریشه در میراث فرهنگی و اجتماعی یک کشور دارد و ازآنجاکه کشور ما به‎ویژه پس از ظهور اسلام بافت مذهبی داشته و با اسلام آمیخته است، نمی‌توان میان آنها جدایی قائل شد. سواد فرهنگی حیطه گسترده‌ ای دارد و تمام دامنه‌ های فعالیت‌ های انسانی را از دین و علم گرفته تا ورزش در برمی‌گیرد. هدف مقاله حاضر تبیین مفهوم سواد فرهنگی و اهمیت و نقش آن در تحولات علوم انسانی اسلامی است. در این راستا این پرسش‎ها مطرح است: مفهوم سواد فرهنگی و ضرورت و اهمیت آن چیست؟ ابعاد و مؤلفه‎ های کلیدی‎ اش کدام ‎اند؟ نقش سواد فرهنگی در تحول علوم انسانی اسلامی چیست؟ چه راهکارهایی می‌ توان برای تحقق سواد فرهنگی به ‎ویژه در نظام آموزش و پرورش جهت نقش ‎آفرینی آن در تحول علوم انسانی اسلامی متصور شد؟ تحقیق پیشِ رو از نوع کیفی- تحلیلی است و محقق با بررسی و مطالعه منابع و اسناد مکتوب مرتبط، با استفاده از ابزار فیش‎ برداری در پی پاسخ ‎گویی به پرسش‎ های تحقیق بر می‌ آید. بر اساس یافته‌ های مهم این، سواد فرهنگی آن چیزی است که همه تمام اقشار جامعه به ‎ویژه دانش‎ آموزان باید از آن آگاه باشند و حفاظت از فرهنگ ایرانی ـ اسلامی نیازمند سواد فرهنگی است. سواد فرهنگی، بحثی میان ‎رشته‌ای و دارای قالب پیوستاری است، نه تک‎ مقوله‌ای. این بحث ابعاد متعدد دارد که بررسی آن، هم برای دستیا بی آسان‎تر به اهداف تحول علوم انسانی اسلامی و هم برای درک تحلیلی و انتقادی مسائل اجتماعی و فرهنگی لازم و مؤثر است. مؤلفه‌ های سواد فرهنگی به عمده‌ ترین ابعاد، جنبه‌ ها، ویژگی‌ ها و همچنین بخش‌های کلی مفهوم سواد فرهنگی اطلاق می‌شود که عبارت‎اند از: تاریخ ملی ، تاریخ جهان، ادبیات، مشاهیر، دین و مذهب، هنر و سبک معماری، اقتصاد، سیاست، موسیقی، علوم پایه، پزشکی و سلامت، جغرافیا، جامعه‌ شناسی و روان‎شناسی، رسانه‌ ها و مطبوعات، ضرب‌ المثل‌ها و فناوری. منظور از عناصر سواد فرهنگی، مصادیق و زیرمؤلفه‌ های هر یک از مؤلفه‌ های اصلی است که به بهترین نحو ممکن، کیفیت و وضعیت سواد فرهنگی را در وجوه گوناگون نمایان می‌سازد. به دلیل ماهیت و عمومیت سوادآموزی فرهنگی، باید علاوه بر نگاه تخصصی به آن، این موضوع به «حوزه فرهنگ عمومی» نیز سوق داده شود. به همین دلیل است که سواد فرهنگی را می‌توان پیش‎ نیازی برای تحول در علوم انسانی اسلامی دانست.

کلیدواژگان: سواد فرهنگی، تحول، علوم انسانی، علوم اسلامی.

منابع

1. افضل طوسی، عفت‌ السادات و نوذری، حسینعلی (۱۳۸۹). تأثیر فرهنگ دیداری بر فرهنگ عمومی در بستر فرآیند جهانی شدن، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی.
2. میرزاامینی، محمدرضا، و صفایی، رضا (۱۳۸۸). ارتقای سواد فرهنگی: شالوده توسعه فرهنگی کشور. تهران: اندیشگاه شریف.
3. دانای طوسی، مریم، و کیامنش، علیرضا (۱۳۸۸). رویکردهای زیربنای تعریف سواد: شواهدی از برنامه درسی کشورهای امریکا، کانادا، انگلستان، سنگاپور، سنگال، اندونزی و ایران، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، شماره ۳۱ ،سال هشتم ،۷۵-۱۰۰٫
4. مخملچی محمد (۱۳۹۳). سواد دانشگاهی به مثابه پارادایم بدیل برای سواد فرهنگی هرش. طرح پروپوزال دکترا. دانشگاه تربیت مدرس.
5. جعفری، مصطفی، و رییس‎میرزایی، نرگس. (۱۳۹۳). تأثیر سواد فرهنگی بر توسعه توریسم فرهنگی، مجموعه مقالات دومین همایش ملی مهندسی صنایع و مدیریت پایدار. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد لنجان. ص۲و۳٫
6. رومیانی، فاطمه، و ضیائیان، فاطمه (۱۳۹۳). تأثیر سواد فرهنگی بر روی جامعه مبتنی بر دانایی، نخستین همایش ملی علوم تربیتی و روان‎شناسی. مرودشت. ص۱ و ۲٫
7. خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۶۵). اهمیت هنر، گفت‎وگو با اعضای سومین کنگره‌ی شعر و ادب دانشجویان سراسر کشور- جهاد دانشگاهی. ۲۷ آذر.
8. سرکار آرانی، محمدرضا (۱۳۹۲). فرهنگ آموزش و یادگیری، پژوهشی مردم‌نگارانه با رویکرد تربیتی. تهران: انتشارات مدرسه.
9. شورت، ادموند (۱۳۸۸). روش‌شناسی برنامه درسی. ترجمه محمود مهرمحمدی و همکاران. تهران: سمت.
10. فرمهینی فراهانی، محسن و همکاران (۱۳۹۶). سواد فرهنگی. تهران: انتشارات پارسوا.
11. North Central Regional Educational Laboratory (2000). Retrieved on March 3, 2009 from http: //www.engines4ed.org/hyperbook/nodes/educat or- outline.html#NODE-91.
12. ۱ Graff, H. J. (1989). Critical Literacy Versus Cultural Literacy-Reading signs of the times?, The university of Texas at Dallas. Interchnge .vol 20,No 1 ,pp:46-52
13. ۱ Hirsch, E. D. (2001). The New Dictionary Of Cultural Literacy; What Every American Needs to Know. New York: Houghton Mifflin Company.
14. ۱ Hirsch, E. D. (1983). Cultural Literacy, American Scholar. 52: 159-160.
15. ۱ Hirsch, E. D. (1987). Cultural Literacy: What Every American Needs to Know. New York: Houghton-Mifflin.
16. ۱ Hirsch, E. D. (1988). The Dictionary of Cultural Literacy. New York: Houghton-Mifflin
17. ۱ Schaefer, R,T (2003). Sociology Matters., Publisher: McGraw–Hill Education; 6 edition