کندوکاوی در چهارچوب نظریه جهانی‌شدن اسلامی و ضرورت بحث از آینده‌پژوهی اسلامی
سید علی‌اکبر عظیمی
دانشجوی دکتری آینده‌پژوهی دانشگاه امام خمینی (ره)
چکیده
نظریه‌های جهانی‌شدن غربی که محوریت آنها بر مفهوم سیاره‌ای‌شدن زمان‌ـ‌مکان در حیات جمعی قرار دارد نتوانسته‌اند فراگیری رویه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را در کنار دیگر واقعیت‌های متکثر فرهنگی و سیاسی جهان کنونی تبیین کنند، این نظریه‌ها با چالش‌های روش‌شناسی، محتوایی و عینی حادی مواجه هستند که منشأ اصلی آنها نفی هستی‌شناسی الهی و نفی عبودیت انسان در پیشگاه الهی است که خود را در روش‌شناسی علمی و عمل اجتماعی آنها بروز داده است. ظرفیت بالقوه دین اسلام و خصوصاً مکتب تشیع در سازماندهی زندگی فردی و جمعی و ازجمله مؤثردیدن اراده‌های جمعی انسان‌ها درطول اراده الهی در روند شکل‌گیری جهان اجتماعی تا رسیدن به وضعیت مطلوب و تشویق به زمینه‌سازی ظهور امام معصوم، ورود به نظریه‌پردازی جهانی‌شدن اسلامی را همراه با آینده‌پژوهی اسلامی ضروری می‌نماید. بنابر یافته‌های این مطالعه، دغدغه‌های نظریه جهانی‌شدن ـ فراتر از تسهیل ارتباطات و آگاهی به حذف مرزهای جغرافیایی و حاکمیت ـ باید متوجه مقولاتی چون بازگشت به فطرت الهی و افزایش آگاهی انسان‌ها به مبدأ هستی و التزام و تعهد به معاد و برابری آنها در پیشگاه الهی باشد. این نظریه فرایند تمرکز اراده‌های انسانی را فارغ از ملیت، زبان، نژاد در مسیر تغییر قراداد‌ها و نظامات اجتماعی موجود و بازسازی آنها معطوف به اراده الهی و تحت حاکمیت سیاسی اسلام دنبال می‌کند. این نظریه باید بتواند به توصیف، تبیین وضعیت گذشته، حال و آینده‌اندیشی ابعادی از تحولات جهانی در حوزه‌های کلان مانند فرهنگ، سیاست جهانی، ارتباطات، اقتصاد، علم و فناوری، پرداخته و مسیر رسیدن به حکومت مهدوی را به مقتضای آموزه‌های دین اسلام، طراحی کند؛ بنابراین، باید بتواند به طراحی ساختارهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، علمی لازم برای پیگیری نظام حاکمیتی جهانی بپردازد. مقدمه این امر آن است که مسائل جهانی در یک دستگاه نظری منسجم توصیف، تبیین، آینده‌اندیشی و هدایت شوند؛ ازاین‌رو، مطالعه علمی جهانی‌شدن وابسته به نظریه‌پردازی تأسیسی علوم انسانی اسلامی و ازجمله آینده‌پژوهی اسلامی به‌عنوان حلقه وصل غایت‌اندیشانه علوم اجتماعی اسلامی است.
کلیدواژه‌ها: نظریه‌پردازی، جهانی‌شدن اسلامی، جهانی‌شدن غربی، آینده‌پژوهی اسلامی.
کتاب‌نامه
افروغ، عماد. ۱۳۸۲٫«جهانی‌شدن با کدام مبانی». اندیشه حوزه. سال هشتم. شماره۸٫
ــــــــــــــــــ. ١٣٨۷٫ اسلام و جهانی شدن ، تهران، کانون اندیشه جوان. ویرایش دوم.
افشارکهن، جواد و برومند شرفی. زمستان۱۳۹۱٫ «انقلاب اسلامی ایران. جهانی‌شدن و جنبش سیاسی نوین در مصر». پژوهشنامه انقلاب اسلامی. سال دوم. شماره۵٫ صص۴۸-۲۵٫
بهروز لک، غلامرضا. ۱۳۸۳٫ «جهانی‌شدن و چشم‌انداز فرج». قبسات. سال نهم.
بدون نام. ۱۳۸۹٫ «نقش صهیونیست در تفکیک سودان». پایگاه تبیان. یکشنبه ۱۹/۱۰/۱۳۸۹٫ آخرین مشاهده: پنج شنبه ۲۷آذر ۱۳۹۳٫ http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=151130.
بدون نام. ۱۳۸۶٫ « عاشورا فرارروی ملل و نحل ». موعود عصر. ۲۶ دی ۱۳۸۶. شماره۷۲٫ http://www.mouod.ir/post/816
بدون نام. ۱۳۸۸٫ «انقلاب اسلامی و چالش‌های جهانی‌شدن. تمدن سازی و آینده». مجله رشد و آموزش تاریخ. تابستان۱۳۸۸٫ دوره ۱۱٫ شماره۲٫
بلیکی، نورمن. ۱۳۸۹٫ استراتژی‌های پژوهش‌های اجتماعی. ترجمه هاشم آقا بیگ پوری. تهران. انتشارات جامعه‌شناسان. چاپ اول.
پوراحمدی، حسین. بهار۱۳۸۹٫ «مبانی معرفت‌‌شناختی انقلاب اسلامی ایران و فرایند جهانی‌شدن«. فصلنامه علمی‌ـ‌پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی. سال هفتم. شماره ۲۰٫
حسنلو، امیرعلی. ۱۳۸۴٫ «تاریخ اسلام ـ گسترش اسلام در ایران». صباح. شماره ۱۵ و ۱۶٫
حسین‌زاده شانه‌چی، حسن. . ۱۳۷۷. «اروپا، تعاملات فرهنگی و نهضت ترجمه علوم اسلامی». مشکوه. شماره۶۰و۶۱. صص۶۳-۳۹٫
حسینی شیرازی، سیدمحمد.۱۳۸۷٫ اسلام و جهانی‌شدن. قم. یاس زهرا.
خضری، احمد رضا.۱۳۹۱٫ «زمینه‌های فروپاشی تمدن اسلامی در آندلس». نشست ماهانه مؤسسه فرهنگی موعود عصر. ۳۱ فروردین۱۳۹۱
دهقانی، رضا. یکشنبه ۲۶ فروردین ۱۳۸۶٫ «اسلام چگونه گسترش یافت؟». ویژه‌نامه پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان تبلیغات اسلامی.
روزنامه کارگزاران. ۳۰ مهر ۱۳۸۷٫ «تصویر زیبیی پیش‌رو نداریم».
رحیم پورازغدی، حسن. ۱۳۸۸٫ عقلانیت ـ بحثی در مبانی جامعه‌شناسی توسعه ـ تهران. طرح فردا. چاپ۵٫ مکرر اول.
رضوی، سید هدایت. پاییز ۱۳۸۸٫ «بررسی زمینه‌های ورود انگلیس به شبه‌قاره هند». سخن تاریخ. شماره ۶٫ صص ۳۲ – ۴۸٫
راست، بروس. ۱۳۸۱٫ سیاست جهانی ـ محدودیت‌ها و فرصت‌های انتخاب. ترجمه علی امیدی. تهران. دفترمطالعات سیاسی و بین‌المللی. وزارت امورخارجه.
رهدار، احمد. «انقلاب اسلامی ایران، چالشی بر تئوری‌های ساخت‌گرا». شرق‌شناسی نوین. مجله آموزه، شماره ۷٫ تاریخ درج در پایگاه اطلاع رسانی حوزه ۱۶/۱۲/۱۳۸۸٫
سجادی، سیدعبدالقیوم. ۱۳۸۳٫ درآمدی بر اسلام و جهانی‌شدن. قم. بوستان کتاب.
سلیمی، حسین. ۱۳۸۴٫ نظریه‌های گوناگون درباره جهانی‌شدن. تهران. سمت.
سید امامی، کاووس. ۱۳۸۷٫ پژوهش در علوم سیاسی. رویکردهای اثباتگرا. تفسیری و انتقادی. تهران. نشر دانشگاه امام صادق (ع) و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ دوم.
شیرودی، مرتضی. بهار۱۳۸۶٫ «انقلاب اسلامی ایران و پروژه جهانی‌شدن غربی». فصلنامه شیعه‌شناسی. سال پنجم. شماره۱۷٫
صمدی، قنبرعلی. بهار و تابستان۱۳۹۱٫ «اندیشه انتظار و جهانی‌شدن». انتظار موعود. شماره ۳۷٫
طوسی. شیخ . الغیبه ، ص۳۴۰؛ تفسیر عیاشی،عیاشی،ج۱ص۱۹۹ح۱۴۶ ؛ الغیبه،نعمانی،ص۲۰۵ح۸ ؛ بحار الانوار،مجلسی،ج۵ص۲۱۶ح۱ ؛ به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر و حفظ آثار آیت الله خامنه ای ، تاریخ آخرین مشاهده: پنج شنبه ۲۷آذر ۱۳۹۳٫ http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1481&npt=8 .
فوزی، یحیی. ۱۳۸۶٫ «جهانی‌شدن و ارزش‌های جهانی اسلام با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی». پژوهشنامه متین. شماره۲۳٫ صص۱۲۸-۱۱۹٫
عیوضی، محمدرحیم. ۱۳۸۸٫ جهانی‌سازی و همگرایی کشورهای اسلامی(موانع و چالش‌ها). تهران. دانشگاه عالی دفاع ملی.
ــــــــــــــــــ. ۱۳۹۰٫ تقریرات کلاسی در فرایندهای جهانی‌شدن. دانشگاه امام خمینی(ره).
کثیری ، حمید. خرداد ۱۳۸۸٫ «دین آینده و آینده دین». موعود. شماره۱۰۰٫ صص۱۲۲-۱۱۶٫ http://mouood.org/ .
کچویان، حسین. ۱۳۸۷٫ نظریه‌های جهانی‌شدن و دین. مطالعه‌ای انتقادی. تهران. نشر نی.
ـــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ نظریه‌های جهانی‌شدن. پیامد چالش‌های فرهنگ و دین. تهران. نشرنی.
گل محمدی، احمد. بهار۱۳۸۱٫ «نگاهی به مفهوم و نظریه‌های جهانی‌شدن». فصلنامه مطالعات ملی. سال سوم. شماره ۱۱٫
لطیفی، علی. ۱۳۸۵٫ تبیینی از چیستی نظریه و چگونگی نظریه‌پردازی تربیتی و نقد آن براساس واقع‌گرایی صدرایی. رساله دانشگاهی. دانشگاه تربیت مدرس.
مجلسی، علامه. بحار الانوار. ج ۵۲: ص ۳۳۶٫
محمدی، منوچهر. ۱۳۸۵٫ بازتاب جهانی انقلاب اسلامی. تهران. پژوهشگاه فرهنگ اندیشه اسلامی. سازمان انتشارات.
محمدی ری شهری. محمد. ۱۳۸۰٫ تلخیص: سیدحمید حسینی. گزیده میزان‌الحکمه. قم: دارالحدیث،۱۳۸۰٫
معرفت، محمد هادی. پاییز ۱۳۸۳٫ «جهانی‌شدن. زمینه جهانی‌سازی یا در انتظار یوم موعود». قبسات. شماره ۳۳٫ صص۶۰- ۳۷٫
موحدیان، عطار. ۱۳۸۷٫ گونه‌شناسی موعود در ادیان. پژوهشکده انتظار نور.
میرباقری ، محمدمهدی. اسفند۱۳۸۲٫ «انسان و جهان آینده». موعود. شماره ۴۲٫ صص۷-۵٫
میرطاهر، سیدرضا. بهار ۱۳۸۱٫ «تارخچه شکل‌گیری اسرائیل». حضور. شماره ۴۰٫
نودهی، علیرضا. ۱۳۸۴٫ نظریه اختیاری‌بودن ظهور. تهران. موعودعصر.
واعظی، احمد. بهار۱۳۸۷٫ «علم دینی ازمنظر آیت الله جوادی آملی». روش‌شناسی علوم انسانی. صص ۲۳-۹٫
هافمن، ویلفیرید مراد.۱۷مرداد۱۳۸۰٫ «جهانی شدن و آینده جهان اسلام». فصلنامه بازتاب اندیشه. شماره۸٫
یاری، سیاوش و نورالدین نعمتی. بهار۱۳۸۸٫ «گسترش نفوذ اسلام در شبه قاره هند از قرن اول تا پنجم هجری قمری». پژوهش‌های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دوره جدید. شماره۱٫ صص۱۴۲-۱۲۹٫
Anup Shah. 2007. Public Protests Around The World. http://www.globalissues.org/article/45/public-protests-around-the-world. November 2007.
Bell, Wendell. 2003. Foundations of Futures Studies – History, Purposes and Knowledge: Human Science for a New Era. Volume 1. New Brunswick & London. Transaction Publishers.
Inayatullah, soheil. 1990. Deconstructing and reconstructing the future: predictive, cultural and critical epistemologies. Futures. 22 (2).
Masini E. B. 2001. New Challenges for futures Studies. Futures. 33- 637-647.
SlaghterR. A. 2002. Futures Studies as a Civilizational Catalyst .Futures 34. pp 349-363.
Smith Linda T. 1999. Decolonizing methodologies: research & indigenous people. New Zealand, University of Otago Press.
Vidich A., J & Lyman S,. M 2000. Qualitative methods: Their history in sociology & antroplogy. Canada. Sage Publications.
