به گزارش روابط عمومی دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، دومین کرسی ترویجی دبیرخانه دائمی کنگره با ارائه‌ی دکتر محمدمنان رئیسی (عضو هیئت علمی گروه معماری دانشگاه قم) و با موضوع «نظریه معناشناسی لایه‌ای متن/ معماری با استناد به آموزه‌های اسلامی»، شنبه ۲۷ بهمن ماه ۹۷ در سالن جلسات دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه قم برگزار شد.

در این نشست مهندس عبدالحمید نقره‌کار (عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران) و دکتر مسعود ناری قمی (مدرس دانشگاه) به عنوان ناقد و دکتر امیر سیاه‌پوش (عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی) به عنوان دبیرجلسه حضور داشتند.

در ابتدای این کرسی دکتر رئیسی مقاله خود را ارائه داد و گفت: هنر معاصر شاهد طرح مباحث جدیدی است که بسیاری از آنها ریشه در بسترهای فلسفی دارد. در حوزه دانش معماری، مواردی مانند چیستی معنای آثار معماری، ابعاد و وجوه تقسیمات آن، تعیّن و عدم تعیّن آن و نیز خاستگاه و منبع شکل‌گیری معنای آثار، از جمله مسائلی هستند که همگی ریشه در تأملات فلسفی دارند.

بر این اساس، پرسش اصلی این تحقیق عبارت است از اینکه آیا می‌توان به تعّین معنایی در آثار معماری قائل بود یا خیر؟ به بیان دیگر آیا می‌توان برای آثار معماری، دامنه معناییِ مشخص و متعیّنی را تعریف نمود و یا بالعکس، هر معنایی (اعم از معانی صریح یا ضمنی) بر هر اثری قابل حمل است؟

وی در ادامه به شالوده نظری خود و قلمرو معرفت دینی بر پایه این شالوده اشاره کرد و گفت: نظریه مورد استناد در این پژوهش برای اعتبارسنجیِ معارف به دست آمده (از بُعد تطبیق با آموزه‌های اسلامی)، نظریه علم دینی آیت‌الله جوادی آملی می‌باشد. براساس این نظریه، کاشف قول و کتاب تشریع او دلیل نقلی است وکاشف فعل و کتاب تکوین او دلیل عقلی است.

در ادامه عضو هیئت علمی دانشگاه قم به رویکردهای مختلف خوانش معنای آثار (فلسفی، نشانه‌شناختی و غیر کلامی) اشاره و جریان‌های مؤلف محور و مخاطب محور را مورد نقد و بررسی قرار داد و گفت: نظریه مختار بنده متفاوت با این رویکردهاست و براساس نظریه مختار مؤلفه‌های مؤثر بر معنای آثار معماری از منظر اسلامی عبارتند از:

• رابطه معنای اثر و معمار (مؤلف)
• رابطه معنای اثر و مخاطب
• رابطه معنای اثر و کالبد اثر
• رابطه معنای اثر و زمینه (محیط)

دکتر رئیسی افزود: با توجه به مؤلفه‌های چهارگانه مؤثر بر خوانش معنا (شامل معمار، مخاطب، کالبد و زمینه)، این کالبد و متنِ اثر است که حلقه اتصال سایر مؤلفه‌ها در فرایند تأویل است زیرا اصولاً اگر کالبدی در میان نباشد گفتمانی بین سایر مؤلفه‌ها شکل نخواهد گرفت. بنابراین از منظر اسلامی، معنا در مقام تأویل، متن محور است. از منظر اسلامی، معنای اثر در مقام تأویل، حقیقتی است دست یافتنی؛ اما این حقیقت امری واحد نیست و دارای سلسله مراتبی طولی است؛ به این ترتیب که معنای اثر ضمن آنکه دارای تجلّیِ واحدی نیست، تجلّیاتِ مختلف معناییِ اثر، وحدت‌گرا هستند و در رابطه‌ای طولی قرار می‌گیرند و نه عرضی (عرضی به مفهوم آنچه طی دیدگاه مخاطب محور ادّعا می‌شود). این در حالی است که معنای اثر در دیدگاه مخاطب محور، متغیری است دست نیافتنی و کاملاً متکثر و در دیدگاه مؤلف محور نیز، معنا امری ثابت و قطعی، واحد و دست یافتنی است که حاصل نیت و مقصود معمار/مؤلف است.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم در انتها افزود: از منظر اسلامی، بسته نبودنِ دامنه معناییِ اثر، به معنای مقبول بودن هر معنایی برای اثر نیست و معانیِ اثر به صورتی مضبوط و در چارچوبی مشخص ادراک می‌شوند. بستر اصلیِ این چارچوب، مؤلفه فطرت الهی انسان است که به عنوان فصل مشترکِ همه انسان‌ها، ضامن تفاهم و تعامل فکری و هنری آنان است.

پس از ارائه دکتر رئیسی، دکتر مسعود ناری قمی مدرس دانشگاه به عنوان یکی از اساتید ناقد، مهمترین نظرات خود را چنین بیان کرد:

1. پیشینه‌ی فلسفی موضوع نیاز به تجدید نظر دارد.
2. بحث هنجاری تئوری نیاز به تدقیق دارد.
3. وجوه کامل و منفی پیش‌داشته‌های نظری نیز در نظریه مورد توجه قرار گیرد.

در ادامه مهندس عبدالحمید نقره‌کار عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران دیگر استاد ناقد نشست گفت: جهت بهبود این مقاله لازم است این موارد مدّنظر قرار گیرد:

1. بهتر است در ابتدای مقاله تکلیف خودتان را با رویکرد غربی مشخص کنید؛ یعنی هم رویکرد غربی و هم رویکرد اسلامی را به صورت کامل تبیین کنید.
2. در جدول ۱ (صص ۳ و۴) مقاله، دیدگاه اسلامی را هم در کنار دیگر دیدگاه‌ها بیان کنید.
3. در شالوده نظری، عقل ابزار است و فکر محصول کار و این یک مرحله است نه دو مرحله. بحث عواطف نیز در قسمت انگیزه است.
4. گفتید که رویکرد فلسفی را برای نظریه‌پردازی انتخاب کرده‌اید. بنظرمی‌رسد این ساختار، فقط با رویکرد فلسفی نیست بلکه شامل احکام و اعتقادات هم می‌شود. البته در عمل این کار را انجام داده‌اید ولی در نظر، باید اصلاح کنید.
5. در نظریه مختار خود، ۴ مؤلفه مؤثر را نام برده‌اید، به نظر می‌رسد باید ادراک اثر را هم اضافه کنید و گفته شود که این ۴ مؤلفه با ادراک اثر ارتباط دارد.

دکتر امیر سیاه‌پوش عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی و دبیر جلسه نیز از زحمات صاحب‌نظر و اساتید ناقد تشکر کرد و گفت: دکتر رئیسی این موضوع را خیلی خوب ارائه دادند و لازم است بحث‌های نظری را در مصادیق نیز پیاده کنند تا گروه معماری بیشتر بتواند از مباحث اسلامی استفاده نماید.

در پایان نشست، دکتر رئیسی به توضیحاتی در رابطه با نقدهای اساتید ناقد پرداخت و مقرر گردید پیشنهادات اساتید در اصلاح و تکمیل مقاله مدّنظر قرار گیرد.