به گزارش روابط عمومی دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، اوّلین کرسی ترویجی دبیرخانه دائمی کنگره با ارائه‌ی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسین اژدری‌زاده (عضو گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) و با موضوع «تعین اجتماعی معرفت در قرآن کریم»، یکشنبه ۳۰ دی ماه ۹۷ در سالن جلسات دبیرخانه کنگره در قم برگزار شد.

در این نشست دکتر عبدالرضا علیزاده (عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران) و دکتر عطاءالله رفیعی آتانی (عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران) به عنوان ناقد و دکتر امیر سیاه‌پوش (عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی) به عنوان دبیرجلسه حضور داشتند.

در ابتدای این کرسی دکتر اژدری‌زاده در ارائه‌ی مقاله‌ی خود گفت: مسئله‌ی مقاله «تعین اجتماعی معرفت در قرآن» است و محتوای اصلی این عبارت: پرسش از تأثّر و تشخّصی است که معرفت‌های مختلف از عوامل اجتماعی می‌پذیرد و به‌نظر بنده، در آیات قرآن کریم، به‌گونه‌ای بدان اشاره شده است. روش پژوهش براساس روش‌شناسی بنیادین، تحلیل محتوای کیفی و نظریه زمینه‌ای است.

عضو گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه به عوامل اثرگذار بر معرفت اشاره کرد و گفت این عوامل به ترتیب اولویت طولی عبارتند از:

• خداوند؛
• انسان؛
• عوامل غیبی (فرشتگان و شیطان)؛ و
• طبیعت و اجتماع.

اثرگذاری خداوند متعال بر معرفت، حتمی بوده، اراده تکوینی الهی درخصوص اعمال اختیاری انسان، البته از مسیر اراده انسان می‌گذرد و بنابراین مسئولیت‌اش نیز با انسان است. در درجه دوم، انسان و فطرت انسانی قرار دارد و اراده انسانی در این میان شاخص است. در درجه سوم، باید از اثرگذاری موجودات غیبی، نظیر فرشتگان و شیطان یاد کنیم؛ فرشتگان، در راستای هدایت (معرفت صادق) و شیطان، در راستای ضلالت (معرفت کاذب) انسان می‌کوشند. در درجه چهارم اثرگذاری، عوامل طبیعی و اجتماعی قرار دارد: محیط طبیعی، تأثیر بسزائی در وضع روانی مردم دارد؛ همچنین، عوامل «اجتماعی» اثرگذار بر معرفت (به خصوص معرفت‌های اعتباری) را می‌توان بر محور کنش‌های انسانی و ساختارهای اجتماعی تنظیم کرد: گفتار و کنش‌های انسانی از جمله عوامل اجتماعی است که تعامل غیرقابل انکاری با شناخت‌ها و روحیات وی دارد؛ به علاوه، ضرورت زندگی اجتماعی، انسان‌ها را کنارهم قرارداده، هویت‌های جدید (اجتماعی) بوجود می‌آورد. این هویت‌های جمعی در ایجاد معرفت‌های جمعی نقش بسزائی دارد.

تأثیر همه این عوامل، به شکل علیت ناقص بوده، حتمی نیست و در چارچوب اختیار و فطرت انسان شکل می‌گیرد؛ به علاوه، به دلیل حاکمیت ممتاز فطرت و اختیار در پیامبران و امامان معصوم (صلوات الله علیهم اجمعین) و نیز توفیقات الهی، ایشان از تاثیرات گمراه‌کننده‌ی این عوامل مصون‌اند. همه این اثرگذاری‌ها، البته، با اراده و مشیت حضرت حق، و در پرتو احاطه و حضور باری‌تعالی است: «وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحیط؛ و خدا از هر سو برایشان محیط است»(بروج: ۲۰).

پس از ارائه دکتر اژدری‌زاده، دکتر عبدالرضا علیزاده به عنوان یکی از اساتید ناقد، مهم‌ترین نظرات خود را چنین بیان کرد:

1. چرا تحقیق به این مهمی پیش‌فرض ندارد. خداوند را به عنوان یکی از عوامل نام برده‌اید. آیا خداوند یک مفهوم اجتماعی است یا ارزش اجتماعی؟ آیا فطرت یک مفهوم اجتماعی است یا ارزش اجتماعی؟ و … .

چند صفحه در مورد عوامل اجتماعی معرفت نوشته‌اید و این مجمل است و لازم است که بیشتر مورد تبیین و تحلیل قرار گیرد.

2. بحث روش‌شناسی شما بسیار اندک است و لازم است این قسمت را تقویت کنید.
3. بخشی از این مقاله در خصوص مبانی معرفتی آمده است، این‌ها را باید به عنوان پیش‌فرض می‌گرفتید.
4. لازم است پیش‌فرض‌های قرآن‌پژوهانه تحقیق (مانند: زبان قرآن و…) مطرح و مبنای خود را در این زمینه مشخص کنید.
5. داوری کلی کرده‌اید که معیار درستی معارف، مطابقت با واقع است. پس معارف اعتباری چه می‌شود؟ معیار حق بودن این معارف اعتباری چیست؟
6. شما به عاملیت عوامل الهی اشاره کرده‌اید. درجه‌ی این تعیّن‌ها چقدر است؟ ارتباط این عوامل با یکدیگر چگونه است؟

در ادامه دکتر عطاءالله رفیعی آتانی دیگر استاد ناقد نشست گفت: جهت بهبود این مقاله لازم است این موارد مدّنظر قرار گیرد:

1. با توجه به عنوان، ۷۰- ۸۰ درصد مطالب مقاله، خارج از موضوع است.
2. معرفت چیست؟ این را باید کاملاً تبیین کنید. بایستی ابتدا یک نظریه در مورد معرفت را بپذیرید و سپس وارد اصل مقاله شوید.
3. بحث هستی‌شناسی جامعه را در پیش‌فرض‌ها بیاورید و به صورت دقیق تبیین کنید.
4. پس از تعریف معرفت و جامعه، باید ارتباط این دو مشخص شود.
5. ابتدا فروض پژوهش را به صورت دقیق تبیین و چند نظریه پایه را انتخاب نمائید و سپس وارد مباحث اصلی شوید.
6. نام روش ذکر شده اما روش را پیاده نکرده‌اید.
7. مبادی هستی شناختی درست و کامل تبیین نشده است.
8. سعی نمائید در بحث‌های قرآنی، خودتان هم استنباط داشته باشید نه اینکه فقط حرف مفسران را بیاورید.
9. اشاره‌ای به پیشینه نشده است و بهتر است پیشینه‌ی این کار را ببینید.

در پایان نشست، صاحب‌نظر محترم به توضیحاتی در رابطه با نقدهای اساتید ناقد پرداخت و مقرر گردید پیشنهادات اساتید در اصلاح و تکمیل مقاله مدّنظر قرار گیرد.

گزارش تصویری این کرسی را می توانید از اینجا ملاحظه فرمایید.