به گزارش دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، هفتمین نشست نظریه‌پردازی در قلمرو علوم انسانی اسلامی، پنجشنبه ۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ در دفتر قم دبیرخانه‌ی کنگره از ساعت ۱۶ الی ۱۸:۳۰ برگزار شد.
در این نشست حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمداسماعیل توسلی دیدگاه‌های خود را در موضوع «نظریه‌پردازی ماهیت پول در اقتصاد اسلامی» ارائه نمود و پس از آن اعضای حاضر در جلسه به نقد و بررسی این دیدگاه‌ها پرداختند.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید عباس موسویان، آیت‌الله حسن‌آقا نظری، حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدعلی یوسفی و دکتر امیر سیاهپوش از اعضای حاضر در این جلسه بودند.
در ابتدای این جلسه دکتر محمداسماعیل توسلی در تبیین دیدگاه خود تصریح کرد: «هنگامی که از چیستی پول سؤال می‌کنیم مقصود ما چیستی و ماهیت چیزی است که الان وظایف پول را انجام می‌دهد و ازآنجا که تصوّر کامل و جامعی از حقیقت این وجود خارجی که هم اکنون پول است نداریم، لزوم نظریه‌پردازی درباره ماهیت آن آشکار می‌شود.»
وی در ادامه افزود: «در بین اندیشه‌وران غربی دو نظریه اصلی درباره ماهیت پول مطرح است. نظریه فلزی و کالایی پول و دیگری نظریه اعتباری چارتالیزم. در بین اندیشه‌وران اسلامی نیز دو نظریه اصلی را می‌توان از هم تفکیک کرد، نظریه اعتباری قدرت خرید و نظریه ارزش اسمی. گرچه هر یک از این رویکردها به بخش‌هایی از حقایق اشاره دارند امّا از آنجا که اولاً مفروضات اساسی این تحلیل‌ها قابل جرح و تعدیل است و ثانیاً توانایی توضیح تعدادی از حقایق عرفی و شرعی را ندارند، لذا هیچیک از این دیدگاه‌ها جامع نبوده و به تنهایی رضایت‌بخش نیستند. در نتیجه لزوم ارائه تحلیلی جدید درباره ماهیت پول امری اجتناب‌ناپذیر است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در بیان رویکرد اصلی نظریه به عنوان دیدگاه نو در مورد همه‌ی پول‌ها گفت: «پول از هر نوع، چه از نوع کالایی و کاغذی و چه از نوع الکترونیکی و از هر حیث، چه از حیث واحد سنجش ارزش و چه از حیث ذاتی که واسطه مبادله قرار می‌گیرد دارای مراتبی از اعتبار است.»
دکتر توسلی افزود: «فرضیه اساسی تحقیق درباره پول‌های کنونی این است که پول‌های کنونی همه مراتبش اعتباری است. از این رو عنوان این نظریه را «مال اعتباری» در نظر گرفتیم. نظریه ضمن مبرا بودن از اشکالات مبنایی دیگر نظریات، اصول اساسی فقه جواهری را نه تنها نقض نکرده بلکه تقویت می‌کند. از جمله نتایج نظریه مال اعتباری تفکیک ذات مال و وصف مالیت در پول‌های کنونی است. لذا می‌تواند عواملی را که موجب نقص در ذات این مال می‌شوند و همچنین عوامل نقص در مالیت را به خوبی نشان دهد. امکان اخذ زکات از پول‌های کنونی، وقف پول و رفع چالش‌های سیاست‌های پولی از حیث هدف و نهاد تعیین کننده در نظام اسلامی از دیگر نتایج استوار آن است.
در ادامه‌‌ی این جلسه اساتید ناقد نظراتشان را ارائه کردند.
آیت الله حسن‌آقا نظری ایراد اصلی مقاله را در عدم تعریف و تبیین مفهوم اعتبار دانست و گفت: «اعتبارات در نزد علامه طباطبایی بی شمارند و انواع بسیار دارد. آقای توسلی باید مشخص کنند چه نوع اعتباری مدنظرشان است. پول سه کارکرد مهم را در همه‌ی زمان‌ها و به‌طور همزمان انجام داده است. این چه اعتباری است که چنین ماهیتی به پول داده است؟»
از نظر دکتر نظری حل سایر مشکلات مقاله وابسته به حل این مفهوم بنیادین است.
دکتر سید عباس موسویان نیز مشکل اصلی مقاله را در عدم انسجام و نداشتن ساختار مناسب ارزیابی کرد و گفت: «لازم است این مقاله ابتدا طرح مسئله مناسبی داشته باشد و سپس نظریه را اثبات و تفاوت آن با سایر نظرات را مشخص کند و در ادامه به اثبات نظریه و بیان کاربردهای آن بپردازد. در این صورت قابلیت نظریه‌پردازی مقاله مشخص خواهد شد.»
از نظر دکتر احمدعلی یوسفی نیز در مقاله چند موضوع مهم محل بحث است: زوائد و تکرار مطالب پیشین، مسئله‌ی نوآوری نسبت به کارهای قبلی و مطالبی که با هم خلط شده است.
در ادامه دکتر توسلی به برخی از سؤالات و ایرادات پاسخ داد و در نهایت مقرر شد در حد امکان نظرات اساتید ارزیاب اعمال و مقاله تنقیح و تکمیل شود.