«هستی شناسی اجتماعی» در حکمت صدرایی (بررسی «تکوین جامعه» و «هستی اجتماعی انسان» در حکمت متعالیه)
غلام حیدر کوشا
دانش آموخته جامعه المصطفی
دانشجوی دکتری فلسفه علوم اجتماعی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره ، قم، ایران
Gh.koosha@gmail.com
چکیده
«هستی شناسی اجتماعی» به نحوه وجود «موضوعات اجتماعی»، «واقعیت‌های اجتماعی» و «فرایندها و رخدادهای اجتماعی» می‌پردازد و به ایده‌هایی در باب مطالعه ماهیت، ویژگی‌ها، ساختار و عناصر خودآگاه در زندگی اجتماعی توجه می‌کند. اصول هستی‌شناختی صدرایی از جمع افراد، صورت نوعی جامعه را بر محور افق‌های معرفتی و معنوی پدید می‌آورد. انسان در اُفق تعامل دیالکتیکی وجودی با ساختارها و عناصر ساختاری جامعه ارتباط می‌یابد و این‌گونه سوژه و اُبژه بر مدار واحدی گرد هم می‌آیند. جامعه، مانند سایر امور وجودی جهان، حاوی «حرکت جوهری» است. عوامل انسانی و کنش‌های نیتمند آنها کلیت جامعه را به سوی کمال یا انحطاط رهنمون می‌کند. انسان که تلاقی امکان‌ها و فعلیت‌هاست، از خلال عمل صالح و ایمان حقیقی حیث امکانی را عبور می‌دهد و به تجرد عقلی و هویت لاهوتی دست می‌یابد. معرفت، امر وجودی و بخشی از فعلیت‌هایی است که انسان مادی را به هستی لایزال مطلق الهی پیوند می‌زند و از این مسیر سعادت انسانی و حیات طیبه انسانی فرصت بروز می‌یابد. این مقاله درصدد است با بررسی بنیادهای فلسفی حکمت متعالیه، ظهور نظری اندیشه صدرایی را در علوم اجتماعی تحلیل کند. با تحلیل بنیادهای صدرایی علوم اجتماعی، راه بومی‌کردن علوم اجتماعی هموارتر و امید به شکل‌گیری نظریه‌های اجتماعی اسلامی در مقیاس کلان افزون‌تر خواهد شد.
کلیدواژگان: هستی شناسی اجتماعی، نظریه اجتماعی ملاصدرا، فلسفه اجتماعی ملاصدرا، هستی شناسی اجتماعی حکمت صدرایی.
- قرآن کریم.
- آقاسی، محمد (۱۳۹۲). فلسفه اجتماعی هنر در اندیشه دکارت و ملاصدرا. تهران: جهاد دانشگاهی. چاپ اول.
- ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (۱۳۷۹). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام. ج۳، تهران: طرح نو. چاپ اول.
- اعوانی، غلام‌رضا، و بیدهندی، محمد (۱۳۸۲). بررسی و تحلیل هستی‌شناسی تأویلی ملاصدرا. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ۳۴-۳۵، ۱۸-۱٫
- افروغ، عماد (۱۳۹۴). شرحی بر آرای دیالکتیک بسکار. تهران: نشر علم. چاپ اول.
- ایمان، محمدتقی، و کلاته ساداتی، احمد (۱۳۹۲). روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ اول.
- بیدهندی، محمد (۱۳۸۵). بررسی و تحلیل مفهوم «حقیقت» در اندیشه ملاصدرا و هایدگر. خردنامه صدرا. ۴۵، ۳۱-۱۵٫
- پارسانیا، حمید (۱۳۹۲). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا. چاپ دوم.
- جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۵). رحیق مختوم. ج۱٫ قم: اسراء. چاپ اول.
- جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۸). جامعه در قرآن. قم: اسراء. چاپ دوم.
- دورکیم، امیل (۱۳۷۳). قواعد روش جامعه‌شناسی. ترجمه: علی‌محمد کاردان. تهران: دانشگاه تهران. چاپ پنجم.
- دورکیم، امیل (۱۳۸۲). صور ابتدایی حیات مذهبی. ترجمه: نادر سالارزاده. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. چاپ اول.
- ریتزر، جرج، و گودمن، داگلاس جی. (۱۳۹۰). نظریه جامعه‌شناسی مدرن. ترجمه: خلیل میرزایی و عباس لطفی‌زاده. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان. چاپ اول.
- سبزواری، ملاهادی (بی‌تا). شرح منظومه. تهران: انتشارات علامه.
- سیدی فرد، سیدعلی، هستی‌شناسی اجتماعی: درآمدی بر یک نظریه نو، تهران، سدید، اول، ۱۳۹۵٫
- شاکرین، فاطمه (۱۳۹۰). هستی‌شناسی جامعه. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. چاپ اول.
- الصدر، محمدباقر (۱۴۲۴). المدرسه القرآنیه. قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیه للشهید الصدر. الطبعه الثانیه.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۴۰). رساله سه اصل. تهران: چاپ‌خانه دانشگاه.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۰ الف). اسرار الآیات. تعلیق و ترجمه: خواجوی. تهران: مولا. چاپ اول.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۰ ب). شواهد الربوبیه. قم: مطبوعات دینی. چاپ دوم.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۱). العرشیه. تهران: مولا.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۳). مفاتیح الغیب. تصحیح: محمد خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی. چاپ اول.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۸۷). المبدأ والمعاد. تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۹۸۱). اسفار الاربعه العقلیه. ج۳، ۸ و ۹٫ بیروت: دار احـیاء التراث العربی.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، دوم، ۱۳۹۰٫
- عبودیت، عبدالرسول (۱۳۸۹). خطوط کلی حکمت متعالیه. تهران: سمت. چاپ اول.
- عرب مؤمنی، ناصر (۱۳۸۰). درباره اتحاد عالم با معلوم. مطالعات اسلامی. ۵۲-۵۱، ۲۰۸-۱۷۷٫
- فارابی، ابونصر محمد (۱۳۶۱). اندیشه‌های اهل مدینه فاضله. ترجمه: جعفر سجادی. تهران: کتاب‌خانه طهوری. چاپ دوم.
- قربانی، قدرت‌الله (۱۳۹۳). مناسبات انسان کامل و خلافت الهی در اندیشه ملاصدرا. حکمت اسراء. ۲۰، ۴۴-۱۹٫
- کاتینگم، جان (۱۳۹۲). دکارت، ترجمه: سید مصطفی شهرآیینی. تهران: نشر نی. چاپ اول.
- کریمی، محمدکاظم، و خان‌محمدی، کریم (۱۳۹۳). رویکردهای سیاسی‌اجتماعی در فلسفه صدرا. سیاست متعالیه. ۵، ۱۰۲-۸۳٫٫
- کوزر، لوییس (۱۳۸۵). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی. چاپ دوازدهم.
- کوشا، غلام‌حیدر (۱۳۹۲). بررسی انتقادی مبانی جامعه‌شناسان در مطالعه دین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. قم.
- لک‌زایی، شریف (۱۳۹۲). فرد و جامعه در حکمت سیاسی متعالیه. سیاست متعالیه. ۱ (۳)، ۴۲-۲۵٫
- مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۷۲). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی. چاپ دوم.
- مطهری، مرتضی (۱۳۶۲). مجموعه آثار (۶): اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا. چاپ هشتم.
- مطهری، مرتضی (۱۳۸۷ الف). مجموعه آثار (۵): شرح منظومه. تهران: صدرا. چاپ پنجم.
- مطهری، مرتضی (۱۳۸۷ ب). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (۵): جامعه و تاریخ. تهران: صدرا.
- موسوی، هادی، و علی‌پور، مهدی (۱۳۸۸). واژه‌شناسی «جسمانیت» در نظریه جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس. معرفت فلسفی. ۲۵، ۱۵۲-۱۳۱٫
- نری، آلن (۱۳۹۴). دیالکتیک و تفاوت؛ رئالیسم انتقادی دیالکتیکی و بنیان‌های عدالت. ترجمه: عماد افروغ. تهران: نشر علم. چاپ اول.
- نصری، عبدالله (۱۳۹۴). صدر اندیشه: سیری در زندگی و آرا و اندیشه‌های سید محمدباقر صدر. تهران: دفتر نشر اسلامی. چاپ اول.
- Gerth, H. H., & Mills, C. Wright (1964). From Max Weber: Essays in Sociology. New York: Oxford University Press.
- Parkin, Frank (1990). Max Weber. New York & London: Routledge.
- Searle, John R. (2006). Social Ontology: Some Basic Principles in Anthropological Theory. Vol. 6. London and New Delhi: SAGE Publications.
