نگاه مقایسه‌ای به معرفتشناسی ساختارگرا و تکاملگرا در تحول علوم انسانی و تأثیر آن در مهندسی تمدن نوین اسلامی
ابراهیم صادقی
عضو گروه پژوهشی فرهنگستان علوم اسلامی ایران، قم،
sadeghi8208@gmail.com
محمدرضا خاکی قراملکی
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی (مسئول علمی)، ایران، قم،
mrkhkai54@gmail.com
چکیده
اساساً مهندسی یک تمدن و توسعه اجتماعی بدون مجهز شدن به ابزار و علوم امکانپذیر نیست. شبکه هماهنگ علوم و دانش نیز ارزشهای مکتبی را در عینیت اجتماعی در قالب تمدن تحقق می‌بخشد. در این میان علوم انسانی در شبکه دانش از جایگاه و منزلت ویژه‌ای برخوردار است و مبانی معرفتشناسی آن، مؤلفه کلیدی در تحول علوم میباشد. بنابراین دستگاههای معرفتشناختی نیز نسبت به واقعیت فهم و محتوای دانش اختلاف دارند، و این اختلاف، منشأ اختلاف در چگونگی و چیستی تحول علوم و مهندسی تمدن می‌گردد؛ یعنی اختلاف پارادایم‌های معرفتی، در معیار صحت دانش، تحلیل دانش به مثابه امر مادی یا امری انتزاعی، یا به مثابه ابزار تصرف، روش تحقیق و نقش اراده در فهم، منجر به اختلاف در تحلیل الگوی فهم و تبعاً محتوای علم می‌گردد. در این مجال به تحلیل و مقایسه دو پارادایم معرفتشناختی می‌پردازیم که یکی در برخورد با واقع با رویکرد انتزاعی و ذاتگرایانه، رابطه انکشافی و تطابقی با واقعیت را منشأ علم می‌داند و دیگری با رویکرد ارادهمحور و روش کلگرایانه، رابطه و تناسب فاعلیتی با واقعیت را مبدأ علم می‌داند که به تکامل کمّی و کیفی در دانش باور دارد و دانش را ابزار تصرف و تغییر واقع به شمار میآورد. لذا این دو پارادایم معرفتی، نقشآفرینی متفاوتی در تحول علوم انسانی، و به دنبال آن، در مهندسی تمدن اسلامی خواهند داشت.
کلیدواژگان: ذاتانگاری، تکاملپذیری، مهندسی تمدن، فاعل شناسا، واقعگرایی، معیار صحت، کلگرایی، نظامسازی.
منابع
- پایا، علی و دیگران (۱۳۹۳). علم دینی؛ دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها (امتناع و عدم مطلوبیت علم دینی). قم: حکمت اسلامی.
- پیروزمند، علیرضا (۱۳۹۰). روش تولید تعاریف کاربردی (نشرداخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی. چاپ سوم.
- جمعی از پژوهشگران (۱۳۸۶). بانک توسعه اسلامی اطلاعات (نشر داخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی.
- حسینی الهاشمی، منیرالدین (۱۳۶۵). فلسفه اصول روش تنظیم (نشر داخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی.
- حسینی الهاشمی، منیرالدین (۱۳۷۴). اسلامی شدن مهندسی توسعه نظام اجتماعی. کد پژوهش: ۲۵۳٫ جلد ۲۸٫ قم: فرهنگستان علوم اسلامی.
- حسینی الهاشمی، منیرالدین (۱۳۷۹). اسلامی شدن مهندسی توسعه نظام اجتماعی. کد پژوهش: ۴۵۷٫ جلسه ۱۴٫ قم: فرهنگستان علوم اسلامی.
- حسینی الهاشمی، منیرالدین (۱۳۸۵). روش تولید معادلات کاربردی (نشر داخلی). جلد ۱٫ قم: فرهنگستان علوم اسلامی. چاپ چهارم.
- حسینی الهاشمی، منیرالدین (۱۳۸۷). فلسفه اصول نظام ولایت (نشر داخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی، چاپ چهارم.
- حسینی الهاشمی، منیرالدین (۱۳۸۷الف). موضوعشناسی (نشر داخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی، چاپ چهارم.
- حسینی الهاشمی، منیرالدین (۱۳۸۷ب). معرفی فرهنگستان از زبان استاد (نشر داخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی، چاپ سوم.
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی،.بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامى (۸/۱۰/۱۳۹۴). سایت رسمی حضرت آیتالله خامنه‌ای. به آدرس: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=31770
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی،بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۹/۹/۱۳۹۲).سایت رسمی حضرت آیتالله خامنه‌ای. به آدرس: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=24721
- حقیقت، صادق (۱۳۸۶). از ساختارگرایی تا پساساختارگرایی، روششناسی علوم اسلامی. ۵۱: ۹۱-۱۱۰٫
- خاکی قراملکی، محمدرضا (۱۳۸۹). تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن. قم: نشر فردا.
- خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۹۲). تحول در علوم انسانی، مجموعه مصاحبه‌ها و دیدارها. قم: دفتر فرهنگستان علوم اسلامی.
- خسروپناه، عبدالحسین و همکاران (۱۳۹۲). تحول در علوم انسانی. جلد اول (مجموعه مصاحبه و دیدارها). قم: کتاب فردا.
- رضایی، عبدالعلی (۱۳۸۹). الگوی طراحی سازمان مدیریت شبکه‌ای تحقیقات (نشر داخلی). قم: دفتر فرهنگستان علوم اسلامی.
- رضایی، عبدالعلی (۱۳۹۲). تبیین و ترسیم چرخه مدیریت تولید علوم انسانی اسلامی با رویکرد الگوی مدیریت شبکه‌ای، دومین کنگره بینالمللی علوم انسانی اسلامی صدرا.
- رضوی، مهدی (۱۳۹۲). درآمدی بر مفهوم تحقیق (نشر داخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی.
- زیباکلام، سعید (۱۳۸۹). معرفتشناسی اجتماعی، تهران: انتشارات سمت. چاپ دوم.
- شیرازی، صدرالدین محمد (۱۳۶۰).الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. با حواشی حاج ملاهادی سبزواری. تعلیق و تصحیح و مقدمه سیدجلال‌الدین آشتیانی. مشهد: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۸۵). اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد دوم، قم: انتشارات صدرا.
- عسگری سلیمانی، امیری (۱۳۹۳). منطق و شناختشناسی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
- علم‌الهدی، علی (۱۳۹۱). نسبیتگرایی در فلسفه ملاصدرا، پژوهشهای فلسفی – کلامی. ۵۱: ۱۴۱-۱۶۶٫
- کورنفورت، م. (۱۳۵۷). نظریه شناخت. ترجمه فرهاد نعمانی و منوچهر سناجیان، تهران: شرکت سهامی، چاپ سوم.
- مرعشی، جعفر (۱۳۸۸). تفکر سیستمی و ارزیابی کارآمدی آن در مدیریت جامعه. تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی. چاپ دوم.
- منصوری، علیرضا (۱۳۹۴). مشکل رئالیست با معرفتشناسی تکاملی، روششناسی علوم انسانی. ۸۱: ۱۷۱-۱۹۳٫
- مهدیزاده، حسین (۱۳۸۸). کلیاتی پیرامون فلسفه روش (نشر داخلی). قم: فرهنگستان علوم اسلامی. چاپ دوم.
- میرباقری، محمدمهدی (۱۳۹۳). بینش تمدنی. قم: نشر تمدن نوین اسلامی.
- میرباقری، محمدمهدی (۱۳۹۴). اندیشه تمدن نوین اسلامی. قم: نشر تمدن نوین اسلامی.
