نقش واسطه‌گری امید در رابطه دلبستگی به خدا با خود مهارگری
احمد عرفانی
کارشناس ارشد روان‌شناسی اسلامی، مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت، قم، ایران
ahmaderfani@yahoo.com
محمد فرهوش
دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره، مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت، قم، ایران
farhoush.mohammad@gmail.com
امین رحمتی
دانشجوی کارشناسی ارشد روان‌شناسی اسلامی، مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت، قم، ایران
rahmaty2000@gmail.com
چکیده
خودمهارگری یکی از ویژگی‌های انسانی است که فرد را در مواجهه با محرک‌های بیرونی و درونی فعال و منشأ اثر می‌کند و حس رضایت، آسودگی و سلامت روان را برای وی به ارمغان می‌آورد. پژوهش حاضر با هدف بررسی واسطه‌گری امید در رابطه دلبستگی به خدا با خودمهارگری انجام شده است. بدین‌منظور ۳۸۴ شرکت‌کننده (۱۹۹ مرد و ۱۸۵ زن) از افراد متأهل ساکن در شهر قم با روش در دسترس انتخاب شدند و پرسش‌نامه‌های دلبستگی به خدا (کرک‌پاتریک، ۲۰۰۲)، امید (اسنایدر، ۱۹۹۵) و خودمهارگری (تانجنی و دیگران، ۲۰۰۴) را تکمیل کردند. داده‌ها با استفاده از روش آماری همبستگی و تحلیل مسیر، تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها نشان دادند که دلبستگی ایمن به خدا با امید (۱۹/۰) و خودمهارگری (۳۱/۰) و امید نیز با خودمهارگری (۱۴/۰) رابطه مثبت و معنادار دارد. همچنین مشخص شد که امید، رابطه دلبستگی به خدا با خودمهارگری را به طور جزئی واسطه‌گری می‌کند. از نتایج این تحقیق می‌توان برای طراحی بسته‌های آموزشی و مداخله‌ای به منظور ارتقای خودمهارگری افراد، با توجه به دو متغیر دلبستگی به خدا و امید استفاده کرد.
کلیدواژگان: دلبستگی به خدا، امید، خودمهارگری، خودکنترلی، نقش واسطه‌ای.
منابع
قرآن کریم (۱۳۸۸). ترجمه: محمدمهدی فولادوند. تهران: هلیا.
آردن، تیموتی سی. (۱۳۸۷/۲۰۰۵). آمار به زبان ساده در پژوهش‌های آموزشی، روان‌شناسی و علوم اجتماعی، ترجمه: عبدالوهاب خادمی شمامی. تهران: نشر نی.
آرین‌پور، ملیحه، شهابی‌زاده، فاطمه، و بحرینیان، سید عبدالمجید (۱۳۹۴). الگوی پیش‌بینی هوش معنوی بر پایه سبک‌های اسنادی و خودکنترلی. روان‌شناسی و دین. ۸ (۲۹)، ۲۴-۵٫
ابراهیم‌نیا، فاطمه (۱۳۹۳). بررسی رابطه بین باورهای مذهبی با تاب‌آوری و امید به زندگی در زنان سرپرست خانوار بهزیستی شیراز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
امیرخان‌نژاد، امیرعلی، و صباغ، صمد (۱۳۹۴). بررسی رابطه بین بیگانگی اجتماعی، فقر اقتصادی و اعتقادات دینی با امید به آینده دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی مرند. مطالعات جامعه‌شناسی. ۲۶ (۷)، ۱۹-۷٫
ایزدی‌طامه، احمد، حسین‌زاده، مینا، و عزت‌آقاجری، پروانه (۱۳۹۳). رابطه سبک‌های دلبستگی با عزت نفس و امید در دانشجویان پرستاری. فصل‌نامه علمی‌پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زابل (رستمینه). ۶ (۱)، ۲۵-۱۶٫
بهاری، فرشاد (۱۳۹۳). مبانی امید و امیددرمانی. تهران: دانژه.
بیاتی اشکفتکی، سحر، و قاسمی پیربلوطی، محمد (۱۳۹۵). اثربخشی آموزش امیددرمانی گروهی بر ناامیدی و ادراک خودکنترلی دانش‌آموزان سال اول متوسطه منطقه کوهرنگ. چهارمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روان‌شناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی. CIVILICA. (ج۴).
پریچت، پرایس (۲۰۰۴/۱۳۸۸). خوش‌بینی پایدار: پرورش توانایی‌های عمیق برای مدیریت عدم اطمینان، فرصت، گرفتاری و تغییر. ترجمه: مهربانو عنقایی. تهران: به‌تدبیر.
حجتی، حمید، و حکمتی‌پور، نفیسه (۱۳۹۵). مقایسه دو روش آوای دعا و ذکر بر امید به زندگی بیماران بستری در بخش سی‌سی‌یو بیمارستان‌های تأمین اجتماعی استان گلستان سال ۱۳۹۳٫ مجله طب مکمل دانشکده پرستاری – مامایی اراک. ۶ (۱)، ۱۳۹۴-۱۳۸۴٫
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۳۷۶). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه. ج۱۵٫ قم: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
حسین‌خان‌زاده، عباس‌علی، همتی علمدارلو، قربان، آقابابایی، حسین، مرادی، اعظم، و رضایی، صدیقه (۱۳۹۰). پیش‌بینی ظرفیت خودمهارگری از طریق انواع جهت‌گیری‌های مذهبی و نقش آن در کاهش بزهکاری. پژوهش‌نامه حقوق کیفری. ۱ (۲)، ۳۶-۱۹٫
دلاور، علی (۱۳۹۳). روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی. ویراست چهارم. تهران: ویرایش.
رفیعی هنر، حمید (۱۳۹۵). روان‌شناسی مهار خویشتن با نگرش اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
رفیعی هنر، حمید، جان‌بزرگی، مسعود، پسندیده، عباس، و رسول‌زاده طباطبایی، سید کاظم (۱۳۹۳). تبیین سازه خودمهارگری بر اساس اندیشه اسلامی. روان‌شناسی و دین. ۳ (۲۷)، ۲۶-۵٫
رفیعی هنر، حمید، و جان‌بزرگی، مسعود (۱۳۸۹). رابطه جهت‌گیری مذهبی و خودمهارگری. روان‌شناسی و دین. ۱ (۳)، ۴۲-۳۱٫
سبقتی، علیرضا (۱۳۹۳). نقش واسطه‌ای خودکنترلی در رابطه سبک‌های دلبستگی والدینی و راهبردهای مقابله‌ای نوجوانان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
سپاه‌منصور، مژگان، شهابی‌زاده، فاطمه، و خوش‌نویس، الهه (۱۳۸۷). ادراک دلبستگی کودکی، دلبستگی بزرگسال و دلبستگی به خدا. روان‌شناسی تحولی (روان‌شناسان ایرانی). ۴ (۱۵)، ۲۶۵-۲۵۳٫
سرافراز، مهدی‌رضا، قربانی، نیما، و جواهری، عابدین (۱۳۹۲). خودمهارگری: ظرفیتی واحد یا دووجهی؟ تمایز بین وجوه بازدارندگی و برانگیزندگی در دانشجویان دانشگاه‌های تهران. فصل‌نامه پژوهش در سلامت روان‌شناختی. ۶ (۴)، ۷۵-۶۹٫
سرمد، زهره (۱۳۷۸). متغیرهای تعدیل‌کننده و واسطه‌ای: تمایزات مفهومی و راهبردی. پژوهش‌های روان‌شناختی. ۳ (۵)، ۸۱-۶۳٫
شجاعی زند، حسین، و شجاعی زند، علیرضا (۱۳۹۵). بررسی روایی در پیمایش‌های سنجش دینداری در ایران. جامعه‌شناسی کاربردی. ۲۷ (۳)، ۱۹۶-۱۶۸٫
شیرین‌زاده دستگیری، صمد، و میرجعفری، سید احمد (۱۳۸۵). بررسی رابطه بین امیدواری با راهبردهای مقابله با استرس در بین دانشجویان دانشگاه شیراز. سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان. (۳)، ۲۴۹-۲۴۵٫
طاهری، محمد، پورمحمدرضای تجریشی، معصومه، و سلطانی بهرام، سعید (۱۳۹۱). رابطه سبک دلبستگی و امید به زندگی در مادران دارای فرزند پسر کم‌توان ذهنی آموزش‌پذیر. اصول بهداشت روانی. ۱۴ (۵۳)، ۳۵-۲۴٫
عرفانی، احمد (۱۳۹۶). نقش واسطه‌ای خودمهارگری در رابطه دلبستگی به خدا با کارکرد خانواده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت. قم.
عسگری، پرویز، صفرزاده، سحر، و مظاهری، محمدمهدی (۱۳۹۲). رابطه باورهای دینی و امید به زندگی با سلامت معنوی. مطالعات میان‌فرهنگی. ۱۸ (۷)، ۱۵۸-۱۳۵٫
فلاح، راحله، گلزاری، محمود، داستانی، محبوبه، ظهیرالدین، علیرضا، موسوی، سید مهدی، و اکبری، محمداسماعیل (۱۳۹۰). اثربخشی مداخله معنوی به شیوه گروهی بر ارتقای امید و سلامت روان در زنان مبتلا به سرطان پستان. اندیشه و رفتار (روان‌شناسی کاربردی). ۵ (۱۹)، ۷۶-۶۵٫
کرک‌پاتریک، لی. آ. (۲۰۰۵/۱۳۹۳). دلبستگی، تکامل و روان‌شناسی دین. ترجمه: غلامرضا محمودی. تهران: وانیا.
محمدی مصیری، فرهاد، شفیعی‌فرد، یعقوب، داوری، مژده، و بشارت، محمدعلی (۱۳۹۱). نقش خودمهارگری، کیفیت رابطه با والدین و محیط مدرسه در سلامت روانی و رفتارهای ضداجتماعی نوجوانان. روان‌شناسی تحولی (روان‌شناسان ایرانی). ۸ (۳۲)، ۴۰۴-۳۹۷٫
موسوی مقدم، سید رحمت‌الله، هوری، سهیلا، امیدی، عباس، و ظهیری‌خواه، ندا (۱۳۹۴). بررسی رابطه هوش معنوی با خودکنترلی و مکانیسم‌های دفاعی در دانش‌آموزان دختر سال سوم متوسطه. فصل‌نامه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران. ۲۵ (۱)، ۶۴-۵۹٫
ناروئی، رحیم، صالحی، علی‌محمد، و جندقی، غلامرضا (۱۳۹۲). اثربخشی یاد خدا بر خودمهارگری بر اساس منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین. ۲ (۲۲)، ۳۰-۱۹٫
نصیری، حبیب‌الله، و جوکار، بهرام (۱۳۸۷). معناداری زندگی، امید، رضایت از زندگی و سلامت روان در زنان (گروهی از زنان شاغل فرهنگی). زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان). ۶ (۲)، ۱۷۶-۱۵۷٫
همت‌پور، منوچهر (۱۳۹۴). بررسی رابطه بین معنویت با میزان خودکنترلی در دانش‌آموزان سال سوم دبیرستان‌های شهر کوهدشت در سال تحصیلی ۹۳-۹۲٫ پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه پیام نور استان تهران.
یوسفی، آرزو، رفیعی‌نیا، پروین، و صباحی، پرویز (۱۳۹۵). اثربخشی امیددرمانی بر کیفیت زندگی همسران جانبازان دچار اختلال استرس پس از سانحه. روان‌شناسی بالینی. ۸ (۲۹)، ۱۰-۱٫
Alvarez-Rivera, L. L. (2006). Effects of Parental Attachment on Self-control: A Look at Attachments among Puertorican High School Students. University of Florida.
Aziz, S. & Rehman, G. (1996). Self Control and Tolerance among Low and High Religious Groups. Journal of Personality and Clinical Studies, 12(1-2), 83-85.
Baron, R. M. & Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
Baumeister, R., Schmeichel, B. & Vohs, K. (2007). Self-regulation and the Executive Function: The Self as Controlling Agent, In Social Psychology: Handbook of Basic Principles, ed. A. W. Kruglanski, E. T. Higgins. New York: Guilford Press.
Can, Sendil (2009). The Effects of Science Student Teachers’ Academic Achievements, Their Grade Levels, Gender and Type of Education They Are Exposed to on Their 4mat Learning Styles (Case of Muğla University, Turkey). Procedia – Social and Behavioral Sciences. 1 (1), 1853-57.
Carter, E. C. & McCullough, M. E. (2014). Publication Bias and the Limited Strength Model of Self-control: Has the Evidence for Ego Depletion Been Overestimated? Personality and Social Psychology, 5, 823.
Chang, Chiu-chi Angela (2009). Restoring Hope and Enhancing Self-regulation. ACR North American Advances, (36), 843-844.
Dull, V. T. & Skokan, L. A. (1995). A Cognitive Model of Religion’s Influence on Health. Journal of Social Issues, 51 (2), 49–۶۴٫
Ferrari, J. R., Stevens, E. B., Legler, R. & Jason, L. A. (2012). Hope, Self-esteem, and Self-regulation: Positive Characteristics among Men and Women in Recovery. Journal of Community Psychology, 40 (3), 292–۳۰۰٫
Granqvist, P., Mikulincer, M. & Shaver, P. R. (2010). Religion as Attachment: Normative Processes and Individual Differences. Personality and Social Psychology Review, 14 (1), 49–۵۹٫
Jerusalem, M. & Klein-Hessling, J. (2009). Mental Health Promotion in Schools by Strengthening Self‐efficacy. Health Education, 109 (4), 329–۳۴۱٫
Kerret, D., Orkibi, H. & Ronen, T. (2016). Testing a Model Linking Environmental Hope and Self-control with Students’ Positive Emotions and Environmental Behavior. The Journal of Environmental Education, 47 (4), 307–۳۱۷٫
Kirkpatrick, L. A. & Hazan, C. (1994). Attachment Styles and Close Relationships: A Four-year Prospective Study. Personal Relationships, 1 (2), 123–۱۴۲٫
Kirkpatrick, L. A. & Shaver, P. R. (1992). An Attachment-theoretical Approach to Romantic Love and Religious Belief. Personality and Social Psychology Bulletin, 18 (3), 266–۲۷۵٫
Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining Sample Size for Research Activities. Educational and psychological Measurement, 30 (3), 607-610.
Magen, E. & Gross, J. J. (2010). Getting Our Act Together: Toward a General Model of Self-control, In Self-Control In Society, Mind And Brain, 335–۳۵۳٫ Oxford University Press.
McCullough, M. E. & Willoughby, B. L. (2009). Religion, Self-regulation, and Self-control: Associations, Explanations, and Implications. Psychological Bulletin, 135 (1), 69-93.
Mead, N. L., Alquist, J. L. & Baumeister, R. F. (2010). Ego Depletion and the Limited Resource Model of Self-control, In Self-Control In Society, Mind, And Brain, 375–۳۸۸٫ Oxford University Press.
Rowatt, W. & Kirkpatrick, L. A. (2002). Two Dimensions of Attachment to God and Their Relation to Affect, Religiosity, and Personality Constructs. Journal for the Scientific Study of Religion, 41(4), 637-651.
Sim, T. N. & Loh, B. S. M. (2003). Attachment to God: Measurement and Dynamics. Journal of Social and Personal Relationships, 20 (3), 373–۳۸۹٫
Snyder, C. R, & Lopez, S. G. (2007). Positive Psychology, New York Published by Oxford University Press, Inc.
Snyder, C. R. (1995). Conceptualizing, Measuring, and Nurturing Hope. Journal of Counseling & Development, 73(3), 355-360.
Snyder, C. R. (2000). Handbook of Hope: Theory, Measures, and Applications. Academic Press.
Snyder, C., Cheavens, J. & Sympson, S. C. (1997). Hope: An Individual Motive for Social Commerce. Group Dynamics: Theory, Research, and Practice, 1 (2), 107–۱۱۸٫
Snyder, C., Lehman, K. A., Kluck, B. & Monsson, Y. (2006). Hope for Rehabilitation and Vice Versa. Rehabilitation Psychology, 51 (2), 89–۱۱۲٫
Tangney, J. P., Baumeister, R. F. & Boone, A. L. (2004). High Self-control Predicts Good Adjustment, Less Pathology, Better Grades, and Interpersonal Success. Journal of Personality, 72 (2), 271–۳۲۴٫
Vohs, K. D. & Baumeister, R. F. (2004). Understanding Self-regulation: An Introduction. In Handbook of Self-regulation: Research, Theory, and Applications, 1–۹٫ New York: Guilford Press
Winterich, K. & Haws, K. (2010). Helpful Hopefulness: The Positive Impact of Hope on Self-control. NA – Advances in Consumer Research, Vol. 37.
Zika, S. & Chamberlain, K. (1992). On the Relation between Meaning in Life and Psychological Well-being. British Journal of Psychology, 83 (1), 133–۱۴۵٫
