نظریۀ مدیریت دانش اسلامی؛ تبیین مبانی و اصول
اصغر باقرزاده (نویسنده مسئول)
دانش‌آموخته دکتری مدیریت راهبردی دانش دانشگاه و پژوهشگاهعالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی و مربی دانشکده دین و رسانه
bagher_110@yahoo.com
علی‌محمد احمدوند
استاد و رئیس دانشگاه ایوان کی
alimohamad.ahmadvand@gmail.com
نبی‌الله دهقان
عضو هیئت علمی دانشگاه مالک اشتر
محمد‌ابراهیم سنجقی
عضو هیئت علمی دانشگاه مالک اشتر
کاظم دهقان ده‌جمالی
عضو هیئت علمی دانشگاه مالک اشتر
چکیده
هدف اصلی این مقاله تبیین مبانی و اصول مدیریت دانش از منظر اسلام با بهره‌گیری از تفسیر تسنیم و کتاب روایی میزان‌الحکمه است. روش پژوهش در این تحقیق روش تحقیق نظریۀ مبنایی است. در این پژوهش ابتدا متون تحقیق با هدف کشف مضمون محوری یعنی دانش و موضوع‌های مرتبط با آن بررسی و کدگذاری اولیه شد. پس از استخراج مفاهیم با بررسی دقیق آن‌ها، مقوله‌ها تدوین و ارتباط آن‌ها با هم بررسی شد. طبقه‌های مختلف حاصل از مفاهیم و مقوله‌ها، مضامین کلی را شکل دادند و در مرحلۀ آخر مضامین از حیث ماهیت و نسبتشان با یکدیگر تحلیل شدند. به کمک پرسش‌های اصلی ارکان نظریه‌ساز یعنی معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و روش‌شناسی دانش و ماهیت آن، ویژگی‌های دانش، مراتب آن و ارزشمندی آن مشخص شد. در بررسی فرایندهای مرتبط با مدیریت دانش در داده‌های تحقیق مشخص شد مقدماتِ کسب دانش، کسب دانش، تحلیل و ارزیابی دانش، به‌کارگیری و ذخیره‌سازی دانش از مهم‌ترین ارکان مدیریت دانش به‌حساب می‌آیند. مشخص‌شدن عوامل مؤثر بر اجرای مدیریت دانش، همچون درنظرگرفتن بستر حاکم بر تولید و به‌کارگیری دانش و نیز هدف از علم‌آموزی و وظایف فراگیران دانش و دانشوران از دیگر دستاوردهای این تحقیق است. نتایج حاصل از بررسی متون تحقیق بیانگر آن است که هدف اصلی خلقت بشر ارتقای دانش و معرفت اوست. انسان برای دستیابی به هدف خلقت به کسب و به‌کارگیری دانش نیازمند است و برای تأمین زندگی دنیا و آخرت خود به دانش توصیۀ اکید شده است. همچنین، دانش در اسلام از سطح پایین آن، که مربوط به عالم دنیاست و نیازمند ابزار مادی است و از آن به دانش تجربی یاد می‌شود، آغاز و به سطوح بالاتری می‌رسد که ابزارها و روش‌های دیگری به‌جز روش‌ها و ابزار مادی دارد و ماندگاری و ارزشمندی بیشتری دارد. دانش پایان‌ناپذیر بوده و برای کسب آن از عوامل معنوی نیز می‌توان کمک گرفت. در بخش نهایی تحقیق بین اصول و مبانی منتج از این تحقیق با اصول و مبانی مدیریت دانش رایج مقایسه‌ای صورت گرفت.
کلیدواژه‌ها:
مدیریت دانش، مبانی و اصول مدیریت دانش، نظریۀ مدیریت دانش، مدیریت دانش در اسلام.
کتابنامه
قرآن کریم. ترجمۀ آیت‌الله مکارم شیرازی.
نهج‌البلاغه. ترجمۀ دکتر سید جعفر شهیدی. ۱۳۷۳٫ تهران: انتشارات انقلاب اسلامی. چاپ پنجم.
احمدوند، علی‌محمد؛ قاضی‌زاده فرد، سید ضیاء‌الدین؛ نواب اصفهانی، محمدرضا. ۱۳۸۹٫ «مروری بر مدل‌های انتخاب راهبرد و ارائۀ مدل پیشنهادی». نشریۀ مدیریت فردا. سال نهم. شمارۀ ۲۳٫
اخوان، پیمان؛ خادم‌الحسینی، سید پیمان. ۱۳۹۲٫ «تبیین مدیریت دانش از دیدگاه اسلام». دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی مدیریت اسلامی. سال بیست‌ویکم. شمارۀ ۲٫ پاییز و زمستان. صص ۱۲۶-۹۹٫
استراس، آنسلم؛ کوربین، جولیت. ۱۳۸۵٫ اصول روش تحقیق کیفی نظریۀ مبنایی. ترجمۀ بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ اول.
امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۸۲٫ صحیفۀ نور. تهران: دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی (ره). چاپ سوم.
آریان‌پور، منوچهر؛ ۱۳۷۷٫ فرهنگ پیشرو آریان‌پور. جلد ۵٫ تهران: جهان رایانه. چاپ اول.
آسابرگر، آرتور. ۱۳۸۷٫ روش‌های تحلیل رسانه‌ها. ترجمۀ پرویز اجلالی. تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌ها. چاپ سوم.
بازرگان، عباس. ۱۳۸۷٫ مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته. تهران: دیدار. چاپ اول.
باقرزاده، اصغر .۱۳۸۹٫ «بررسی نگرش مدیران آموزشی شهر مشهد درخصوص کاربردی‌بودن شاخص‌های مدیریت در قرآن». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
بهجت‌پور، عبدالکریم. ۱۳۹۲٫ تفسیر تنزیلی (به‌ترتیب نزول) مبانی اصول قواعد و فواید. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
پارسانیا، حمید. ۱۳۸۳٫ «روش‌شناسی و اندیشۀ سیاسی». فصلنامۀ علوم سیاسی. شماره ۲۸٫ ص ۱۰٫
جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۴٫ تفسیر موضوعی هدایت در قرآن. جلد ۱۳٫ قم: نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۵٫ تفسیر انسان به انسان. قم: نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۶٫ رحیق مختوم. قم: نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ حق و تکلیف در اسلام. قم: نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۸٫ زن در آیینۀ جمال و جلال. قم: نشر اسراء. چاپ نوزدهم.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ همتایی قرآن و اهل‌بیت. قم: نشر اسراء. چاپ اول.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی. قم: نشر اسراء. چاپ چهارم.
ــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ تفسیر موضوعی جامعه در قرآن. جلد ۹٫ قم: نشر اسراء. چاپ سوم.
ــــــــــــــــــــ. از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۵٫ تفسیر تسنیم. جلد ۱ تا ۴۳٫ قم: نشر اسراء.
حقیقت، سیدصادق. ۱۳۸۷٫ روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: انتشارات دانشگاه مفید. چاپ دوم.
خامنه‌ای، سید علی. بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان. قابل دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=16912.
خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۹۳٫ علم دینی. تهران: بسیج اساتید و دانشگاه علامه طباطبایی.
داونپورت، تامس اچ؛ پروساک، لارنس. ۱۳۷۹٫ مدیریت دانش. ترجمۀ حسین رحمان‌سرشت. تهران: انتشارات شرکت طراحی مهندسی و تأمین قطعات خودرو ایران (ساپکو). چاپ اول.
ذکایی، محمدسعید. ۱۳۸۱٫ «نظریه و روش در تحقیقات کیفی». فصلنامۀ علوم انسانی. دانشگاه علامه طباطبایی دانشکده علوم اجتماعی. دوره ۹٫ شمارۀ ۱۷٫
رادینگ، آلن. ۱۳۸۳٫ مدیریت دانش. ترجمۀ دکتر محمدحسین لطیفی. تهران: سمت. چاپ اول.
راسل، برتراند. ۱۳۴۷٫ مسائل فلسفه. ترجمۀ منوچهر بزرگمهر. تهران: خوارزمی.
رفرس، پل. ۱۳۹۶٫ روان‌شناسی تجربی. ترجمۀ سیروس ذکا. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. چاپ اول.
سیلورمن، دیوید. ۱۳۷۹٫ روش تحقیق کیفی در جامعه‌شناسی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: تبیان. چاپ اول.
طباطبایی، محمدحسین. ۱۳۹۲٫ تفسیرالمیزان. ترجمۀ محمدباقر موسوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
فیاضی، غلامرضا. ۱۳۷۵٫ علم‌النفس فلسفی. قم: مؤسسۀ امام خمینی.
قرائتی، محسن. ۱۳۷۵٫ تفسیر نور. ده جلد. تهران: انتشارات درس‌هایی از قرآن.
کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۳۸۱٫ اصول کافی. ترجمۀ محمدباقر کمره‌ای. قم: انتشارات اسوه. چاپ پنجم.
مارشال، کاترین؛ راس من، گرچن. ۱۳۷۷٫ روش تحقیق کیفی. ترجمۀ سید محمد اعرابی. تهران: پژوهش‌های فرهنگی. چاپ اول.
محمدی ری شهری، محمد. ۱۳۷۷٫ میزان‌الحکمه. ترجمۀ حمیدرضا شیخی. تهران: مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحدیث سازمان چاپ و نشر.
موسی‌خانی، محمد؛ مانیان، امیر؛ اخگر، بابک؛ جوادی آملی، مرتضی؛ نعمتی شمس‌آباد، حسنعلی. ۱۳۹۲. «مدیریت دانش دینی (دین‌بنیان)؛ طرح مسأله «مدیریت دانش» در «تمدن دینی»». دوفصلنامۀ علمی‌ـ‌تخصصی اسلام و مدیریت. سال دوم. شمارۀ ۳٫
منطقی، محسن؛ اکبری، ظاهر. ۱۳۹۲. « مدیریت دانش با الهام از منابع اسلامی». دوفصلنامه علمی ترویجی اسلام و پژوهش‌های مدیریتی. سال سوم. شمارۀ ۷.
نقی‌پورفر، ولی‌الله. ۱۳۸۵٫ اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی. چاپ بیست‌و‌پنجم.
های، کالین. ۱۳۸۵٫ درآمدی انتقادی بر تحلیل سیاسی. ترجمۀ احمد گل‌محمدی. تهران: نی. چاپ اول.
نعمتی شمس‌آباد، حسنعلی؛ موسی‌خانی، محمد؛ مانیان، امیر. ۱۳۹۳. «از نظریۀ دانش (معرفت‌شناسی) تا مدیریت دانش؛ ارائۀ مدل مفهومی تأثیرپذیری مدیریت دانش از معرفت‌شناسی». فصلنامۀ علوم مدیریت ایران. دوره ۹٫ شمارۀ ۳۵٫
یزدان‌پناه، احمدعلی. ۱۳۸۶٫ «فراز و نشیب در تعریف استراتژی (بررسی تطبیقی)». دومین اجلاس بین‌المللی مدیریت راهبردی. تهران: گروه ناب، مؤسسۀ مدیریت و توسعه.
Alazmi, M. & Zairi, M. 2003. “knowledge management critical success factors”. Total quality management. Vol. 14. No. 2. p 203.
Balthazard, p. & Cooke, R. 2004. “Organizational culture and knowledge management success: Assessing the behavior- performance continuum”. proceeding of 37th Hawaii International Conference on system sciences. p 4.
Desouza, k.c. and Awazu, Y. 2003. “Human resource management systems can help track and distribute information throughout the organization”. Human resource magazine. p 108.
McAdam,R,and Mc Creedy, S. 1999. Acritical review of knowhedge management models , the learnig organization. Vol. 6. NO. 3. pp. 91-100.
Milner, E.M. 2000. Managing Information and knowledge in the public sector. Routledge. p 64.
Misra, D.C. Hariharan, R. and khaneja, M. 2003. “E-KM framework for government organization”. Information systems management. pp. 43-45.
Okunoye, A. 2003 و a. Where the global needs the local: Variation in enablers in the knowledge management process. university of Turku. Finland. pp. 16-17.
Sharp, D. 2003. “KM Today: challenges and opportunities”. Information systems management. p 33.
Thomas, J.C. and Kellogg, W.A. and Erickson, T. 2001. “The knowledge management puzzle: Human and social factors in knowledge management”. IBM systems journal. vol. 40. No. 4. p 1.
