سید سجاد ایزدهی

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. قم. ایران.

sajjadizady@yahoo.com

چکیده

قدرت‌ در ذات خود مستتبع فساد است؛ ازاین‌رو، تاریخ پر از دغدغۀ اندیشمندان نسبت‌به نظارت بر کارگزاران است. بدیهی است هر حکومتی نیز برای دورماندن از مفاسد،‌ مطابق مبانی خود،‌ گونۀ متمایز از نظارت بر کارگزاران را مدنظر قرار داده است. نظام ولایی نیز، به‌مثابه نظام برآمده از آموزه‌های اصیل اسلام،‌ رویکرد بومی از نظارت را متناسب با مبانی خود ارائه کرده است که ضمن تمایز نسبت‌به رویکردهای نظارتی در نظم‌هایی چون سلطنت مشروطه و دموکراسی،‌ از امتیازات فراوانی نسبت‌به آن‌ها برخوردار است. این رویکرد از نظارت (نظارت ولایی) با تحفّظ بر ویژگی‌های ممتاز برای حاکم،‌ نظارت را در راستای کارآمدی حاکم و تحدید قدرت کارگزاران،‌ به‌کار می‌بندد و علاوه‌بر مؤلفه‌های نظارت سنتی در فقه،‌ از این قابلیت برخوردار است که در فرایند بازخوانی مؤلفه‌های مدرن نظارتی،‌ نسخه‌ای مستند به شریعت از آنان ارائه کند. در نظارت ولایی، علاوه‌بر فراگیری نسبت‌به مراحل تأسیس، إعمال، توزیع و گردش قدرت، نظارت تقنینی، ساختاری و قضایی نیز موردعنایت و مشتمل بر نظارت توأمان درونی و بیرونی و نظارت نخبگانی و توده‌وار است. نظارت ولایی علاوه‌بر کاربست در نظام جمهوری اسلامی ایران،‌ از قابلیت ارائۀ رویکرد نظارتی برای سایر نظام‌های سیاسی نیز برخوردار است.

واژگان کلیدی:‌

نظارت، نظارت ولائی، قدرت سیاسی، مردم سالاری دینی، دموکراسی، مشروطه سلطنتی

کتابنامه

نهج‌البلاغه.

امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۷۸ش. صحیفۀ امام. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى.

حسینی زبیدی واسطی، سید محمد مرتضی. ۱۴۱۴ ه‍. ق. تاج العروس. بیروت: دارالفکر. الطبعه الاولى.

دلاوری، رضا. ۱۳۸۱٫ «نظارت بر قدرت از دیدگاه قرآن». فصلنامۀ علوم سیاسی. پاییز ۱۳۸۱٫ شمارۀ ۱۹٫ صص ۱۱۲ـ۱۰۳٫

راغب اصفهانى، ابی القاسم الحسین بن محمد. ۱۴۰۴ق. المفردات فى غریب القرآن. بیروت: دارالمعرفه.

سروش، عبدالکریم. ۱۳۷۶٫ مدارا و مدیریت. تهران: صراط.

فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب. ۱۳۷۱ق. القاموس المحیط. مصر: مطبعه السعاده.

قاضى، ابوالفضل. ۱۳۷۰٫ حقوق اساسى و نهادهاى سیاسى. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

معین، محمد. ۱۳۸۷٫ فرهنگ معین. تهران: انتشارات ساحل.

ملک افضلی اردکانی، محسن. ۱۳۸۲٫ نظارت و نهادهای نظارتی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

نائینى، محمدحسین. ۱۳۶۱٫ تنبیه‏الامه و تنزیه‏المله. تهران: شرکت‏هاى انتشار. چاپ هشتم.