نسبیت معرفت دینی از منظر قرآن کریم
محمدحسن موحدی ساوجی
عضو هیأت علمی پژوهشی دانشگاه مفید
چکیده
نسبیت معرفت دینی به معنای همگانی‌بودن فهم دینی است به گونه‌ای که هیچ‌یک از آنها از صفت واقعیت فی‌نفسه و برگزیدگی برخوردار نبوده، بر دیگری حجیت و برتری نداشته باشد. از این منظر متون دینی صامت و خالى از معانى و نیازمند تفسیر و تبیین‌اند، و تفسیر و تبیین آنها توسط بشر انجام مى‌شود؛ و بشر نه با ذهن خالى، بلکه با اندوخته‌ها و آموخته‌هاى برون‌دینی خود که متأثر از علوم و فرهنگ‌هاى مختلف است، دین را تفسیر مى‌کند؛ و در نتیجه زمینه تفاوت و تنوع تفسیر متون دینى و پیدایش نحله‌ها و مذاهب دینى پدید می‌آید؛ نحله‌ها و مذاهبی که نمی‌توان هیچ‌کدام را برتر نسبت به دیگری و حکایت از واقعیت مطلق دانست.
این نوشتار به نقد درون‌دینی این پندار با نگاه به آیات قرآن کریم و استمداد از کلمات معصومین (علیهم‌السلام) پرداخته است.
کلمات کلیدی: نسبیت، تکثر، معرفت دینی ، حقیقت مطلق، متون دینی
فهرست منابع
- بلاغی. عبدالحجت، حجهالتفاسیر و بلاغ الاکسیر، جلد۴، انتشارات حکمت، قم، چاپ اول، ۱۳۴۵٫
- حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد، تفسیر اثنى عشرى، جلد ۱۱، انتشارات میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳٫
- حسینىهمدانى، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، ج ۱۴، تهران، کتابفروشی لطفی، ۱۳۸۰ق
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، ج۴، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۲۵ق.
- سروش، عبدالکریم ، صراط هاى مستقیم، مؤسسه فرهنگى صراط، چاپ چهارم، ۱۳۸۰٫
- شبر، عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، جلد ۱، دارالبلاغه للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ ق.
- الشریف الرضى، محمد بن الحسین، تحقیق الصبحی الصالح، نهجالبلاغه، خطبه ۱۲۵ و ۱۵۸ و۱۳۳، انتشارات انوارالهدی، ۱۳۸۹٫
- الشریف اللاهیجى، بهاءالدینمحمد شیخعلى، تفسیر شریف لاهیجى، ج ۳، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۶۳٫
- صادقی تهرانی، محمّد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، جلدهای ۱۲ و ۱۳، انتشارات فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵٫
- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلدهای ۱، ۲، ۵، ۱۱، ۱۲، ۱۵، ۱۷، ۱۹ دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۷ ق.
- ـــــــــــــــــــــ، ــــــــــــــــــــــــــ، ترجمه موسوی همدانی، جلد ۵، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۴٫
- طبرسی، فضل‌بن الحسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، جلدهای ۱، ۲، ۳، ۴ و ۵ داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۳۷۹ ق.
- ــــــــــــــــــ، مجمع البیان فىالتفسیر القرآن، ترجمه جمعى از نویسندگان، ج ۱۳، ۱۳۶۰٫
- طوسی، محمدبن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق قیصر العاملی، جلدهای ۶ و ۹، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.
- فیض کاشانی، محسن، الصافی فی تفسیر کلام الله، جلد ۳، دارالمرتضی للنشر، چاپ اول، ۱۳۹۹ ق.
- قدردان قراملکى، محمد حسن، کندوکاوى در سویه‌هاى پلورالیزم، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۷۹
- قرشى، على اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج ۹، تهران، واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۳۶۶
- کاشانى، فتح اللّه، منهج الصادقین فى الزام المخالفین، جلدهای ۵ و ۸، کتابفروشى اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۴۴٫
- گلین، ریچاردز، «به سوی یک الهیات ناظر به همه ادیان»، فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره ۱، زمستان ۱۳۷۳
- مجتهد شبسترى، محمد، هرمنوتیک، کتاب و سنّت، تهران، طرح نو، چاپ پنجم، ۱۳۸۱٫
- محمدبن محمدرضا القمى، کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج ۱۱، ص ۲۹۷، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۶، چاپ اول.
- هیک، جان، فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، تهران، انتشارات بین المللی الهدی، ۱۳۷۲٫
- ـــــ، «تعدد ادیان»، کیان، شماره ۱۶، آذر و دی ۱۳۷۲٫
