ممنوعیت فقهی استفاده از سلاح هسته‌ای در شرایط اضطرار جنگی
احمد احسانیفر
دکترای حقوق خصوصی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ایران، قم.
ehsanifarahmad@gmail.com
چکیده
سلاح هسته‌ای هراس‌انگیزترین و پرمخاطره‌ترین ابزار موجود در دست بشر به شمار میآید. از طرفی کارایی بالای این سلاح در پایان‌بخشیدن آنی جنگ، برخی کشورها را به تولید و حتی استفاده از آن واداشته، و از طرف دیگر پیامدهای اسفناکی که حاصل تولید و استفاده از این سلاح است، بستر گسترده‌ای را برای مباحث حقوقی و اخلاقی گشوده است. همچنین می‌توان جایگاه این مباحث را در دانش فقه بر اساس ادله نقلی و عقلی به دست آورد و موضع روشنی را بر اساس نظام حقوقی اسلام در این حوزه عرضه کرد. در مقاله پیشِ رو، استفاده از سلاح هسته‌ای در حالت اضطرار جنگی که بقا و عدم شکست در جنگ نیازمند بهکارگیری این سلاح است، بررسی میشود. در این تحقیق با رویکرد فقهی و با محور قرار دادن ادله نقلی و عقلی، تلاش میشود تا حکم تکلیفی استفاده از این سلاح در وضعیت اضطرار جنگی به دست آید. با بازخوانی مجدد قاعده اضطرار در فقه شیعه و منابع استنباط حکم، می‌توان ضابطه «ضرر اقلّ» را به عنوان یکی از ضوابط اجرایی این قاعده مطرح کرد. با درک مفاد این ضابطه و با درک پیامدهای خسارت‌بار ناشی از سلاح هسته‌ای می‌توان به حکم حرمت استفاده از این سلاح در شرایط اضطرار جنگی دست یافت.
کلیدواژگان: سلاح هسته‌ای، اضطرار، التحام، بیضه اسلام، حکومت اسلامی.
منابع
- انصاری، محمدعلی (۱۴۱۵ق). الموسوعه الفقهیه المیسره. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- ابن‌ادریس حلی، محمد (۱۴۱۰ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم.
- ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد (بی‌تا). المحلی. بیروت: دارالفکر.
- ابن‌رجب، زینالدین عبدالرحمن‌بن‌احمد (۱۴۱۹ق). تقریر القواعد و تحریر الفوائد. عربستان: دار ابن‌عفان.
- ابنسعید حلی، یحیی (۱۴۰۵ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسه سیدالشهداء العلمیه.
- ابن‌عاشور، محمدبن‌طاهر (بی‌تا). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسه التاریخ.
- ابن‌قدامه، عبدالله. (بی‌تا). المغنی. بیروت: دار الکتاب العربی.
- بحرالعلوم، سیدمهدی (۱۴۰۵ق). الفوائد الرجالیه. تهران: مکتبه الصادق.
- تبریزی، جواد (۱۴۲۶ق). تنقیح مبانی الاحکام- کتاب القصاص. قم: دار الصدیقه الشهیده. چاپ دوم.
- تبریزی، جواد. (بی‌تا). استفتاءات جدید. قم: بی‌نا.
- جعفری، محمدتقی (۱۴۱۹ق). رسائل فقهی. تهران: مؤسسه منشورات کرامت.
- حر عاملی، محمدبن‌حسن (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آلالبیت.
- حسینی روحانی، سیدصادق (۱۴۱۲ق). فقه الصادق. قم: دار الکتاب.
- حسینی شیرازی، سیدمحمد (بی‌تا). الفقه- کتاب الجهاد، الامر بالمعروف و النهی عن المنکر. قم: دار القرآن الحکیم.
- حسینی شیرازی، سیدمحمد (۱۴۱۳ق). الفقه- القواعد الفقهیه. قم: بی‌نا.
- حکمت‌نیا، محمود (۱۳۹۲). سلاح‌های کشتارجمعی و مبانی فقهی و حقوقی ممنوعیت استفاده از آنها، مجله حقوق اسلامی. ۳۸:
- حلبی، تقی‌الدین ابوالصلاح (۱۴۰۳ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین۷٫
- حلی، حسن‌بن‌یوسف (۱۴۲۰ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: مؤسسه امام صادق.
- حلی، حسن‌بن‌یوسف (۱۴۱۴ق). تذکره الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت.
- حلی، حسن‌بن‌یوسف (۱۴۱۳ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی،
- حلی، حسن‌بن‌یوسف (۱۴۱۲ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
- خوئی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۶ق). صراط النجاه. قم: مکتب نشر المنتخب.
- الدسوقی، محمد (بی‌تا). حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر. بیروت: دار احیاء الکتب العربیه.
- الرملی، شمسالدین (۱۴۱۲ق). نهایه المحتاج الی شرح المنهاج. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- زمخشری، جارالله محمودبن‌عمر (۱۴۱۷ق). الفائق فی غریب الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- سبزواری، سیدعبدالاعلی (۱۴۱۳ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسسه المنار. چاپ چهارم.
- سبزواری، علی مؤمن (۱۴۲۱ق). جامع الخلاف و الوفاق. قم: زمینه‌سازان ظهور.
- السبکی، تاج الدین عبدالوهاب (۱۴۱۱ق). الاشباه و النظائر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- السرخسی، شمسالدین (۱۴۰۶ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفه.
- السید خطاب، حسن (۱۴۳۰ق). الضرورات تبیح المحظورات وتطبیقاتها المعاصره فی الفقه الاسلامی. مجله الاصول و النوازل. ۲٫
- سیستانی، سیدعلی (۱۴۱۴ق). قاعده لا ضرر و لا ضرار. قم: مکتب سماحه آیتالله العظمی السید السیستانی.
- السیوطی، عبدالرحمن (۱۳۹۹ق). الأشباه و النظائر. مکه: دار الباز.
- الشافعی، محمدبن‌ادریس (۱۴۰۰ق). الام. بیروت: دار الفکر.
- الشربینی الخطیب، محمد (۱۳۷۷ق). مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- الشوکانی، محمدبن‌علی (۱۹۷۳). نیل الاوطار من احادیث سیدالاخیار شرح منتقی الاخبار. بیروت: دارالجیل.
- صادقی تهرانی، محمد (بی‌تا). اصول الإستنباط بین الکتاب والسنه. قم: انتشارات شکرانه.
- صدر، سیدمحمد (۱۴۲۰ق). ماوراء الفقه. بیروت: دار الاضواء.
- صدقی، محمدبن‌احمد آل بورنو ابوحارث الغزی (۱۴۱۶ق). الوجیز فی ایضاح قواعد الفقه الکلیه. بیروت: مؤسسه الرساله. چاپ چهارم.
- صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (۱۳۸۶ق). علل الشرائع. قم: کتابفروشی داوری.
- طباطبائی، سیدعلی (۱۴۱۸ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: مؤسسه آلالبیت.
- طباطبائی حکیم، سیدمحمدسعید (۱۴۲۲ق). مرشد المغترب. نجف: دفتر آیتالله محمدسعید حکیم.
- طرابلسی، قاضی عبدالعزیز ابنبراج (۱۴۱۱ق). جواهر الفقه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- طوسی، محمدبن‌حسن (۱۴۰۷ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- طوسی، محمدبن‌حسن (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه. چاپ سوم.
- طوسی، محمدبن‌حسن (۱۴۰۰ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی. چاپ دوم.
- عاملی (شهید ثانی)، زینالدین (۱۴۱۰ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری.
- عاملی (شهید ثانی)، زینالدین (۱۴۱۳ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- عاملی (شهید اول)، محمدبن‌مکی (۱۴۱۷ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم.
- عراقی، ضیاءالدین (۱۴۱۴ق). شرح تبصره المتعلمین. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۹۰). فقه و مصلحت. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ دوم.
- عمید زنجانی، عباس‌علی (۱۳۸۳). فقه سیاسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- قمی گیلانی، ابوالقاسم (۱۴۱۳ق). جامع الشتات فی اجوبه السؤالات. تهران: مؤسسه کیهان.
- الکاسانی، علاءالدین (۱۴۰۹ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. پاکستان: المکتبه الحبیبیه.
- کاشف الغطاء، جعفر (بی‌تا). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- کاشف الغطاء، محمدحسین (۱۳۵۹ق). تحریر المجله. نجف. المکتبه المرتضویه.
- کلینی، محمدبن‌یعقوب (۱۴۲۹ق). الکافی. قم: دار الحدیث.
- محقق حلی، نجمالدین (۱۴۰۸ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان. چاپ دوم.
- مصطفوی، حسن (۱۴۰۲ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب.
- مغنیه، محمدجواد (۱۹۸۱). التفسیر الکاشف. بیروت: دار العلم.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۱ق). الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. قم: مدرسه امام علی‌بن‌ابی‌طالب.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۵ق). انوار الفقاهه- کتاب البیع. قم: مدرسه الامام علی‌بن‌ابی‌طالب.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (۱۳۸۹). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ پنجم.
- نجفی، محمدحسن (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ هفتم.
- نراقی، احمد (۱۴۱۵ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت.
- النووی، محییالدین (بی‌تا). المجموع شرح المهذب. بیروت: دار الفکر.
