دکتر شهلا باقری

دانشیار دانشگاه خوارزمی

رضا نظریان

کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی

چکیده

در این مقاله آرای دو نماینده رئالیسم انتقادی[Critical realism](باسکار[R.Bhaskar]و آرچر[۳M.archer])با دو نماینده رئالیسم اسلامی(علامه طباطبایی و استاد مطهری)، ازمنظر جامعه‌شناختی مقایسه شده است. ازآنجاکه رئالیسم وجه‌ مشترک هر دو مکتب است، این وجه مشترک در سه حوزه هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی، هویت ویژه‌ای به آنها بخشیده است که آنها را به‌وضوح از مکاتب غیررئالیست(اثبات‌گرا، تأویل‌گرا، تجربه‌گرا) متمایز می‌کند؛ ازطرف‌دیگر، هریک از این دو نوع رئالیسم، تمایزاتی در هر سه حوزه دارند. بر این اساس، این مقاله با استفاده از روش تطبیقی درپی دستیابی به دو هدف است: ۱٫ بر آن است تا هویت ویژه رویکرد رئالیستی را در سه حوزه هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی ازمنظر جامعه‌شناختی نشان دهد؛ ۲٫ با توجه به موارد تمایز بین دو نوع رئالیسم، امکان داوری درباره آنها را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها: رئالیسم، فرد، جامعه، اعتباری و حقیقی.

کتاب‌نامه

افروغ، عماد. ۱۳۷۴٫ «فلسفی‌اندیشی فضایی». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره ۳۹٫

برت، پاتریک. ۱۳۸۹٫ نظریه‌های جامعه‌شناسی در قرن بیستم. ترجمه محمد خانی. تهران. نشر رخداد نو.

بلیکی، نورمن. ۱۳۸۴٫ طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان. تهران. نشر نی.

بنتون، تد و یان کرایب. ۱۳۸۴٫ فلسفه علوم اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی پرست و محمود متحد. تهران. انتشارات آگاه.

پارسانیا، حمید. ۱۳۸۵٫ «روش رئالیستی و حکمت صدرایی». مقدمه کتاب روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی. تهران. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ـــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم. کتاب فردا.

پارکر، جان. ۱۳۸۳٫ ساختاربندی. ترجمه امیرعباس سعیدی پور. تهران. انتشارات اشیان.

تریگ، راجر. ۱۳۸۴٫ فهم علم اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی پرست. تهران. نشر نی.

چالمرز، آلن. ۱۳۷۸٫ چیستی علم. ترجمه سعید زیبا کلام. تهران. انتشارات سمت.

چلبی، مسعود. ۱۳۷۴٫ «رئالیسم روش‌شناختی در جامعه‌شناسی». پژوهشنامه علوم انسانی. مجله شناخت. شماره ۱۷٫

درستی، احمد. ۱۳۷۹٫ «دیدگاه‌های مختلف جامعه‌شناختی درباره مسئله کارگزار و عاملیت». نشریه علوم سیاسی. سال سوم. شماره دوازدهم.

زاهد زاهدانی، سید سعید. ۱۳۶۹٫ «رابطه فرد و جامعه: مقایسه دو دیدگاه». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره پنجم. شماره دوم.

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۰٫ «مبانی روان‌شناختی و جامعه‌شناسی معروف و منکر بر پایه قرآن و نبوت». ناقدان: دکتر شهلا باقری و دکتر محسن جاجرمی زاده. روزنامه رسالت. شماره ۷۳۴۰٫

سایر، آندرو. ۱۳۸۵٫ روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی. ترجمه دکتر عماد افروغ. تهران. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شریفخانی،حسن. ۱۳۶۲٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم به‌صورت پرسش و پاسخ. مشهد. حزب جمهوری اسلامی.

طباطبایی، محمد حسین. ۱۳۳۹٫ قرآن و قانون تنازع بقا و انتخاب اصلح. قم. انتشارات اهل بیت.

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۵۹٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. جلد اول، دوم، سوم. قم. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۱٫ تفسیرالمیزان. ترجمه صالحی کرمانی. جلد هفتم. قم. انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۳٫ تفسیرالمیزان. ترجمه محمد باقر موسوی همدانی. جلد دوم. قم. انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۹٫ انسان ازاغاز تا انجام. تهران. انتشارات الزهرا.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۶٫ اسلام و انسان معاصر. قم. دفتر انتشارات اسلامی.

ــــــــــــــــــــــ. بی‌تا الف. اصول فلسفه و روش رئالیسم. جلد دوم. قم. انتشارات صدرا.

ــــــــــــــــــــــ. بی‌تا ب. شیعه. قم. مؤسسه انتشارات رسالت.

ــــــــــــــــــــــ. بی‌تا ج. تفسیر‌المیزان. ترجمه محمد باقر موسوی همدانی. جلد سوم. قم. انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

قائمی‌نیا، علیرضا. ۱۳۸۲٫ «دو نوع رئالیسم: خام و انتقادی». مجله ذهن. شماره ۱۴٫

لازی، جان. ۱۳۷۷٫ درآمدی تاریخی به فلسفه علم. ترجمه علی پایا. تهران. انتشارات سمت.

محمدپور، احمد. ۱۳۸۹٫ روش در روش: درباره ساخت معرفت در علوم انسانی. تهران. انتشارات جامعه‌شناسان.

مطهری، مرتضی. ۱۳۵۹٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. جلد اول، دوم، سوم. قم. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ـــــــــــــــ. بی‌تا. جامعه و تاریخ. تهران. انتشارات صدرا.

Craib. Ian. 1992. Anthony giddens. Routledge . London.