مقایسه الگوی خلاقیت در اسلام با الگوهای مطرح در روانشناسی
جعفر علیگلی فیروزجائی[۱]
[۱]. دانشجوی دکتری قرآن و روانشناسی دانشگاه المصطفی. قم، ایران.
چکیده
درک روشنتر از عناصر شکلدهندۀ خلاقیت و رابطه آنها با یکدیگر به والدین، مربیان و مدیران یاری میدهد تا هرچه بیشتر تفکر خلاق را رشد دهند و از موانع آن پیشگیری کنند. الگوهای موجود از خلاقیت مدعی تبیین خلاقیت هستند؛ بااینحال، در معرفی برخی مؤلفهها یا زیرعنصرها و نحوۀ ارتباط آنها با یکدیگر اختلاف دارند. هدف از این تحقیق معرفی و مقایسۀ الگوهای خلاقیت است که توسط آمابیل و اربن ارائه شده و همراه بررسی خلاقیت در اسلام و برداشت الگوی پیشنهادی از منابع اسلامی است. این مقاله با جمعآوری اطلاعات به روش توصیفیـتحلیلی و دلفی به این نتیجه میرسد که هر سه الگو با اختلافهایی در جزئیات، دستکم بر پایه اطلاعات عمومی و تخصصی، تجربه، تفکر و انگیزش اتفاق دارند. الگوی برداشتشده از منابع اسلامی علاوهبر این موارد، تسهیل بستر شخصیتی و محیطیِ مبتنیبر ایمان و روحیه تلاش را در پدیدآیی و رشد خلاقیت مؤثر میداند.
کلیدواژهها: خلاقیت، مؤلفههای خلاقیت، الگوی اسلامی خلاقیت.
کتابنامه
ابنابیالحدید، ۱۴۰۴ق شرح نهجالبلاغه، نشر کتابخانه مرعشی نجفی، قم.
ابن اثیر، جزری. ۱۳۶۷٫ النهایه فی غریب الحدیث. قم. نشر اسماعیلیان.
ابن شعبه، حرانی. ۱۳۶۳٫ تحف العقول. تصحیح علی غفاری. قم. نشر جامعه مدرسین قم.
ابن فارس، احمد. ۱۴۰۴ق. معجم مقاییس اللغه. قم. نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. ۱۴۱۴ق. لسان العرب. محقق میردامادی. بیروت. نشر دارالفکر.
اژهای، جواد. ۱۳۸۳٫ ویژگیهای شخصیتی تیزهوشان در پژوهشهای روانشناختی ایران. تهران. نشر سمپاد.
افروز، غلامعلی. ۱۳۷۸٫ روانشناسی و تربیت کودکان و نوجوانان. بیجا. چاپ هشتم. نشر انجمن اولیا ومربیان. تهران.
برنجکار، رضا. ۱۳۷۴٫ «مفهوم حکمت در قرآن و حدیث». صحیفه مبین. شمارۀ ۳٫
بیابانگرد، اسماعیل. ۱۳۸۴٫ روانشناسیتربیتی (روشهای آموزش و یادگیری). تهران. نشر ویرایش.
پارسا، محمد. ۱۳۷۴٫ روانشناسی تربیتی. تهران. نشر علمی.
تقوی، مصطفی. ۱۳۸۷٫ «درآمدی مبنایی و راهبردی بر الگوی اسلامیـایرانی توسعۀ علم و فناوری». مجله حوزه و دانشگاه. شماره ۵۶٫
تمیمى آمدى، عبدالواح، بن محمد. ۱۳۶۶٫ غرر الحکم و درر الکلم. قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
تورنس، ئی پال. ۱۹۷۹٫ استعدادها و مهارتهای خلاقیت و راههای آموزش و پرورش آن. ترجمه حسن قاسم زاده. تهران. نشر دنیای نو.
جانبزرگی، مسعود. ۱۳۸۶٫ «جهتگیری مذهبی و سلامت روان». مجلۀ پژوهش در پزشکی. دورۀ ۳۱٫ شماره۴٫
حائری زاده خیریه، بیگم. ۱۳۸۱٫ تفکر خلاق و حل خلاقانه مسئله. تهران. نشر نی.
حسینی، افضلالسادات. ۱۳۷۸٫ ماهیت خلاقیت و شیوههای پرورش آن، مشهد، بهنشر.
خلیل بن احمد، فراهیدی. ۱۴۰۹ق. العین. قم. نشر هجرت.
خویی. میرزا حبیبالله، ۱۴۰۰ق. منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه. محقق ابراهیم میانجی. تهران. مکتبه الاسلامیه.
خوانساری، جمالالدّین، ۱۳۶۶٫ شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم، تحقیق حسینی ارموی، چاپ چهارم، ۷ جلد، نشر دانشگاه تهران، تهران.
دلاور، علی، ۱۳۸۰٫ مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران. نشر رشد.
دهخدا، علیاکبر. ۱۳۷۳٫ لغت نامه دهخدا. تهران. نشر دانشگاه تهران.
ریشهری محمدی، محمد. ۱۳۷۱٫ میزان الحکمه. قم. نشر اعلام اسلامی.
ریشهری، محمد، نجکار و مسعودی، ۱۳۷۸٫ خردگرایی در قرآن و حدیث. نشردارالحدیث. قم.
سجادی، سیدعلی. ۱۳۸۵٫ «خودکنترلی در نظام کنترل و نظارت اسلامی». معارف اسلامی و حقوق. شماره ۲۳٫
سرمد، زهره. بازرگان عباس. حجازی الهه. ۱۳۸۵٫ روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران. انتشارات آگه.
سلیمانی، افشین. ۱۳۸۱٫ کلاس خلاقیت. تهران. انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
سیدرضى. ۱۴۰۷ق. نهج البلاغه. قم. انتشارات دار الهجره.
سیوطى، جلال الدین. ۱۴۰۴ق. الدر المنثور فى تفسیر المأثور. قم. انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجفی.
شعاری نژاد، علی اکبر. ۱۳۸۰٫ نگاهی نو به روانشناسی آموختن یا روانشناسی تغییر رفتار. تهران. نشر چاپخش.
شهید ثانى. ۱۴۰۹ق. منیه المرید. قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
شریعتمداری، مهدی. ۱۳۸۸٫ تحقیق و پژوهش در علوم رفتاری، تهران، نشر کوهسار.
شهرآری سیدان، فرزاد، «تحلیل خلاقیت در کودکان: معرفی آزمون تفکر خلاق در عمل و حرکت»، فصلنامه روانشناسی و علوم تربیتی، شماره ۶۵، پاییز و زمستان ۱۳۸۱٫
شیخ حر عاملى. ۱۴۰۹ق. وسائل الشیعه. قم. مؤسسه آل البیت علیهمالسلام.
شیخ صدوق. ۱۴۱۳ق. من لا یحضره الفقیه. قم. انتشارات جامعه مدرسین قم.
ـــــــــــ. ۱۳۶۲ش. الأمالی. تهران. نشر دارالکتب الإسلامیه.
صمدآقائی، جلیل. ۱۳۸۰٫ تکنیکهای فردی و گروهی خلاقیت. تهران. نشر آموزش مدیریت دولتی.
طباطبائی، محمد حسین. ۱۳۷۴٫ المیزان. ترجمه موسوى همدانى. قم. نشر جامعه مدرسین قم. چاپ پنجم.
ــــــــــــــــــــــ ۱۳۷۸٫ نهایه الحکمه. تصحیح فیاضی غلامرضا. قم. نشر مؤسسه امام خمینی (ره).
طبرسى، رضىالدین، حسن بن فضل. ۱۴۱۲ق. مکارم الأخلاق. قم. انتشارات شریف رضى.
طبرسى، حسن بن محمد. ۱۳۷۰٫ مکارم الأخلاق. قم. نشر شریف رضی. چاپ چهارم.
طوسی، محمدبن حسن. ۱۴۱۴ق. الامالی. قم. نشر دارالثقافه.
على بن الحسین علیه السلام، ۱۳۷۶، الصحیفه السجادیه، نشر الهادى، قم.
علیگلی، جعفر؛ ساجدی، ابوالفضل. ۱۳۹۴٫ رشد خلاقیت و شاخصهای آن در اسلام و روانشناسی. قم. نشر مؤسسه امامخمینی (ره).
قاسمی، فرشید؛ اقلیدس، طاهره. ۱۳۸۴٫ «بررسی تأثیر آموزش درس “پرورش خلاقیت در کودکان“ بر افزایش خلاقیت دانش آموزان دختر سال سوم کودکیاری». مجله نوآوریهای آموزشی. شماره ۱۳٫
قراملکی، احد. ۱۳۸۳٫ اصول و فنون پژوهش در گستره دین پژوهی. نشر حوزه علمیه، قم.
کفایت، محمد. ۱۳۷۳٫ «بررسی شیوههای فرزندپروی با خلاقیت و ….» پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز. سایت www.irandoc.com.
کلینی. ۱۳۶۵٫ الکافی. تهران. نشر دارالکتب الإسلامیه.
ـــــ. ۱۳۷۵٫ اصول کافى. ترجمه کمرهاى. قم. انتشارات اسوه. چاپ سوم.
گایآر، لفرانسوا، ۱۳۸۰، روانشناسی برای معلمان، ترجمهی فرجامی هادی. مشهد. نشر بهنشر.
لیثی واسطی. ۱۳۷۶٫ عیون الحکم والمواعظ. محقق حسنی بیرجندی. قم. نشر دارالحدیث.
مجلسى. ۱۴۰۴ق. بحار الأنوار. لبنان. نشر مؤسسه الوفاء بیروت.
محدث نورى. ۱۴۰۸٫ مستدرک الوسائل. قم. نشر مؤسسه آل البیت علیهم السّلام.
محمدبنبابویه. ۱۴۱۳ق. منلایحضرهالفقیه، ۴ جلد، تصحیح غفاری، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، قم.
مجلسی، محمدباقر. ۱۴۰۴ق. مرآه العقول. محقق محلاتی. تهران. نشر دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی. محمدتقی. ۱۴۰۳ق. بحارالانوار. دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۱۰جلد، بیروت، لبنان.
مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۳٫ به سوی او. قم. انتشارات مؤسسه امام خمینی ره.
مصطفوی، حسن. ۱۳۶۸٫ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران. نشر سازمان ارشاد.
معین، محمد. ۱۳۶۲٫ فرهنگ معین. تهران. نشر امیرکبیر. چاپ پنجم.
نورعلیزاده، مسعود. ۱۳۹۰٫ «رابطه خداآگاهی با خودآگاهی». پایاننامه کارشناسی ارشد. مؤسسه امام خمینی. قم.
نوری، ۱۴۰۸ق. مستدرک الوسائل. قم. نشر آلالبیت.
ورام بن ابى فراس. ۱۳۶۹٫ مجموعه ورام. تهران. دارالکتب الإسلامیه.
Adams, Karlyn, 2005. The Sources of Innovation and Creativity. National Center on Education and the Economy.
Amabile Teresa, Creativity & Innovation in Organizations, Harvard Business school, 1996 January.
___________, ۱۹۹۷٫ Creativity & Innovation in Organizations. Harvard Business School.
___________, ۱۹۹۷٫ Motivating Creativity in organism, California Management review. VOL 4. NO1.
___________. ۱۹۸۳٫ “The social psychology of creativity: A componential conceptualization“. Journal of Personality and Social Psychology. Vol 45(2). P 357-376.
Berammer L .M, Abrego P, Shostrom E.L. 1993. Therapeutic counseling and psychotherapy. 6th edition. Prentice Hall,.
Brown, R. T. 1989. Creativity: What are we to measure? In J. A. Glover, R. R. Ronning & C. R. Reynolds (Eds.). Handbookof creativity. P.3-32. New York: Plenum Press.
___________. ۱۹۸۹٫ Creativity: what we are to measure? In Torrance, E. P., Glover, J.A., Ronning, R.R. and Reynolds, C.R. (Eds.) (1989). Handbook of creativity. Perspectives on individual differences (p. 3-32). New York; London: Plenum.
Cavanagh G, 1999. “Spirituality for managers: context & critique“. Journal of organizational change management. 12(3). p 186-199.
Chan Kuo, 2011. “Toward a Synthesis Framework for the Study of Creativity in Education: An Initial Attempt”. Educate. Vol 11. No1. p. 65-75.
Chan Kuo, Hsu, 2011. “Critical Review toward a Synthesis Framework for the Study of Creativity in Education: An Initial Attempt”. Educate Journal. Vol 11. No 1.
Csikszentmihalyi Mihaly, Feldman. David Henry, Howard Gardner. 1994. Changing the world: a framework for the study of creativity. Praeger.
Csikszentmihalyi, M. 1999. Implications of a systems perspective for the study of creativity. In R. J. Sternberg (Ed.). Handbook of creativity. Cambridge: Cambridge University press. p 313-335
Edwards A., N. Pang, V. Shiu and C. Chan, 2010. “Review: The understanding of spirituality and the potential role of spiritual care in end-of-life and palliative care: a meta-study of qualitative research“. Palliat Med 24: p 753.
Ferrari Anusca, Romina Cachia and Yves Punie, 2009. Innovation and Creativity in Education and Training in the EU Member States: Fostering Creative Learning and Supporting Innovative Teaching Literature review on Innovation and Creativity in E&T in the EU Member States (ICEAC), Technical Note: JRC 52374.
Feist. Gregory J. 1998. “A meta-analysis of personality in scientific and artistic creativity”, personality and social psychology review perssocpsychol rev , vol. 2, no. 4, pp. 290 309,.
Ginsburg, Golda S. Bronstein Phyllis, 2008. “Family Factors Related to Children’s Intrinsic/Extrinsic Motivational Orientation and Academic Performance”. Child Development. 64(5). p1461 – ۱۴۷۴٫
Gruber, H.E. 1988. “The Evolving System Approach to Creative Work. Creativity”. Research Journal. V1. p 27-51.
Hayes, J. R. 1989. Cognitive processes in creativity. In J. A. Glover, R. R. Ronning & C. R. Reynolds (Eds.), Handbook of creativity (pp. 135-145). New York: Plenum Press.
Kennedy J.E. and H. Kanthamani, 1995. “Association between Anomalous Experience and Artistic Creativity and Spirituality”. The Journal of the American Society for Psychical Research. Volume 89. p 333-343.
Karlyn Adams, 2006. The Sources of Innovation and Creativity. National Center on Education and the Economy.
Mayer, R. E. 1999. “Fifty years of Creativity Research”. In R.J. Sternberg (ed.) Handbook of Creativity, p. 449-460. London: Cambridge University Press.
Pike Robert W, 2002. Creative Training Techniques Handbook Third Edition. HRD Press Inc, Amherst, Massachusetts.
Politis, J. D. 2004. “Transformational and Transactional Leadership Predictors of the ‘Stimulant’ Determinants to Creativity in Organizational Work Environments the Electronic”. Journal of Knowledge Management Volume 2 Issue 2. p 23-34,
Root-Bernstein, R. & Root-Bernstein, M. 1999. Sparks of Genius: The Thirteen Thinking Tools of the World’s Most Creative People. Houghton Mifflin: New York.
Sarogloua Vassilis, Coralie Buxanta & Jonathan Tilquina. 2008. “Positive emotions as leading to religion and spirituality“. The Journal of Positive Psychology. Volume 3. Issue 3.
Spooner. Marc, 2004. “Generating integration and complex understanding: exploring the use of creative thinking tools within interdisciplinary studies“. Issues in integrative studies. vol 22.
Sternberg, R. J. and Lubart, T. I. 1991. “An investment theory of creativity and its development”. Human Development, 34, 1-32.
Sternberg, R. J., & Lubart, T. I. 1996. “Investing in creativity“. American Psychologist, 51(7). p 677–۶۸۸٫
Sternberg, Robert & Todd Lubart. 1991. “An Investment Theory of Creativity and its Development”. Human Development. V34. p 1-32.
Sternberg, Robert J, 1999. Handbook of Creativity. Cambridge CB2 2ru uk.
Sternberg, R. J., & Lubart, T. I. (1995). Defying the crowd. New York: Free Press.
Tanawat hirunyawipada. 2007. How componential factors and constraint enhance creativity in .the development of new product ideas, dissertation prepared for the degree of doctor of philosophy. University of north texas.
Thomas B. Ward. 2006. Creativity – A Handbook for Teachers. World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.
Urban, K.K. 1991. “On the development of creativity in children”. Creativity Research Journal. 4 (2). P 177-191.
______________. ۲۰۰۱ “The international handbook of giftedness and talent”. Authors:K. A. Heller, F. J. Mönks, R. SubotnikRobert J. Ste,USA, Pergamon, p 490.
________________ ۲۰۰۳٫ Assessing Creativity: A Componential Model. Creativity: A Handbook for Teachers. AI – Girl TANT. Singapore Scientific Publishing.
_____________ ۲۰۱۱ http://klaus. urban. phil. unihannover. de/imperia/md/content/de/unihannover/phil/klaus_urban/
Ward, Thomas B. 2007. “Creative cognition as a window on creativity, Department of Psychology”. Methods. 42. p28–۳۷٫
Weisberg, R. W. 1999. Creativityand knowledge: A challenge to theories. In R. J. Sternberg (Ed.), Handbook of creativity. P 226-250. Cambridge: Cambridge University press.
Wink, Paul; Dillon, Michele, 2008. “Religiousness, spirituality, and psychosocial functioning in late adulthood“. Psychology of Religion and Spirituality. Vol S, 1. P 102-115.
Yasha aggarwal & neha bhatia, 2011. “Creativity and innovation in management“. International Journal of Multidisciplinary Research. Vol.1 Issue 5. ISSN 2231 5780.