معنا، مبنا و پیشینه طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی و ایده‌ای برای دست‌یابی به طبقه‌بندی جدید علوم سیاسی
دانش‌آموخته حوزه علمیه و دانشجوی مقطع دکتری رشته علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
این مقاله به‌منظور پاسخ به یک سؤال اصلی و سه سؤال فرعی شکل گرفته است. سؤال اصلی عبارت است از اینکه چگونه می‌توان بر اساس دارایی‌های تمدنی در طبقه‌بندی علوم، مبتنی بر علوم انسانیِ اسلامی به طبقه‌بندی تازه و اولیه‌ای در حوزه دانش سیاسی دست یافت؟ و سه سؤال فرعی نیز عبارت است از اینکه: اولاً: طبقه‌بندی علوم چیست و چه فوائد و آثاری دارد؟ ثانیاً: چه نسبتی میان اوج‌گیری تمدن اسلامی در مقاطعی از تاریخ و طبقه‌بندی علوم وجود دارد و این نسبت در تمدن نوین اسلامی چگونه برقرار خواهد شد؟ ثالثاً: تفاوت طبقه‌بندی علوم در میان متفکران اسلامی و متفکران غربِِ جدید در چیست؟ بر این اساس، این مقاله، ضمن تبیین مفهوم، اهمیت، مختصات و فوائد طبقه‌بندی علوم و نقش و جایگاه آن در اوج‌گیری تمدن اسلامی، به معنای تمدن نوین اسلامی و رابطه آن با تمدن باسابقه اسلامی می‌پردازد. سپس، با مروری گذرا بر معیارهای رایج در طبقه‌بندی علوم، به برترین طبقه‌بندی‌های دانشمندان مسلمان در قرون گذشته نظیر فارابی، ابن‌سینا، صدرالمتألهین و… و هم‌چنین دانشمندان غربی نظیر کونت و بیکن نگاهی می‌اندازد و می‌کوشد مبانی متفاوت طبقه‌بندی در دو تمدن اسلامی و غربی را توضیح دهد. در ادامه، مقاله ضمن ترسیم رابطه کلان علوم انسانیِ اسلامی با طبقه‌بندی علوم، وارد تبیین جایگاه سیاست در طبقه‌بندی علوم می‌شود. در این بخش از مقاله، ابتدا ضمن ارائه تعاریف و کارکردهای فلسفه سیاسی، فلسفه علم سیاسی و دانش سیاسی و تشریح مختصر انواع رویکردهای موجود به آن‌ها، قلمروی دانش سیاسی و نقش آن در طبقه‌بندی دانش سیاسی را توضیح می‌دهد. در پایان، این مقاله با ارائه یک شبه‌طبقه‌بندی برای دانش سیاسی از منظر علوم انسانیِ اسلامی، تلاش می‌کند مزیّت‌‌های طبقه‌بندی سنتی و مدرنِ دانش سیاسی را حفظ نماید.
کلیدواژه‌ها: تمدن اسلامی، تمدن نوین اسلامی، علم، طبقه‌بندی علوم، جهان‌بینی دینی، جهان‌بینی الحادی، علم دینی، علم سکولار، فلسفه سیاسی، دانش سیاسی.
منابع
قرآن مجید.
نهج‌البلاغه.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن، ۱۳۹۰٫ مقدمه ابن‌خلدون (۲ جلد). ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- اشتراوس، لئو. ۱۳۷۳٫ فلسفه سیاسی چیست؟. ترجمه فرهنگ رجایی. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- الهی‌تبار، علی. ۱۳۹۱٫ علل انحطاط مسلمین از دیدگاه شهید مطهری و دکتر شریعتی. قم. دفتر نشر معارف.
- جان احمدی، فاطمه. ۱۳۹۱٫ تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. قم. دفتر نشر معارف.
- جرداق، جرج. ۱۴۱۷٫ روائع نهج‌البلاغه. مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه. چاپ دوم.
- جعفریان، رسول. ۱۳۸۱٫ صفویه از ظهور تا زوال. تهران. مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
- جوادی آملی. عبدالله. ۱۳۸۶٫ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم. مرکز نشر اسراء.
- ـــــــــــــــــ . ۱۳۸۹٫ رحیق مختوم (جلد اول). قم. مرکز نشر اسراء.
- خاکرند، شکرالله. ۱۳۹۲٫ سیر تمدن اسلامی. قم. بوستان کتاب.
- دان، راس ئی و همکاران. ۱۳۸۴٫ تاریخ تمدن و فرهنگ جهان (۴ جلد). تهران. انتشارات طرح نو.
- داوری اردکانی، رضا. ۱۳۹۰٫ ما و تاریخ فلسفه اسلامی. تهران. سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- راسل، برتراند. ۱۳۷۳٫ تاریخ فلسفه غرب (۲ جلد). ترجمه نجف دریابندری. تهران. انتشارات کتاب پرواز.
- زیدان، جرجی. ۱۳۹۲٫ تاریخ تمدن اسلام. ترجمه و نگارش علی جواهرکلام. تهران. انتشارات امیرکبیر.
- سجادی، سیدصادق. ۱۳۶۰٫ طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی. تهران. انتشارات امیرکبیر.
- سجادی، سیدجعفر. ۱۳۷۵٫ فرهنگ علوم فلسفی و کلامی. تهران. انتشارات امیرکبیر.
- طباطبایی، محمدحسین؛ مطهری، مرتضی. ۱۳۵۹٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم. دفتر انتشارات اسلامی.
- عزیزی، عباس. ۱۳۸۶٫ مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه (رهنمودهای امام صادق(ع)).انتشارات صلاه. چاپ چهارم.
- فارابی، ابونصر. ۱۳۸۹٫ احصاء العلوم. ترجمه حسین خدیو جم. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- محمدی، مجید. ۱۳۷۶٫ جامعه مدنی به منزله یک روش. تهران. نشر قطره.
- مطهری، مرتضی. ۱۳۶۹٫ آشنایی با علوم اسلامی (جلد اول). تهران. انتشارات صدرا.
- منز، آدام. ۱۳۸۸٫ تمدن اسلامی در قرن چهارم و پنجم هجری. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران. انتشارات امیرکبیر.
- نجفی، موسی. ۱۳۸۲٫ مراتب ظهور فلسفه سیاست در تمدن اسلامی. تهران. مؤسسه دانش و اندیشه معاصر.
- نصر، سیدحسین و لیمن، الیور. ۱۳۸۹٫ تاریخ فلسفه اسلامی (جلد اول). تهران. انتشارات حکمت.
- نصر، سیدحسین. ۱۳۹۱٫ علم و تمدن در اسلام. ترجمه احمد آرام. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- واعظی، احمد. ۱۳۷۸٫ حکومت دینی؛ تأملی در اندیشه سیاسی اسلام. قم. نشر مرصاد.
