بهزاد عمران‌زاده

دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران، تهران

 omranzadeh@ut.ac.ir

چکیده

شهر اسلامی مفهومی است که با توجه به شرایط فعلی کشور و دغدغه‌های ایجادشده در زمینه نظریه‎پردازی در زمینه الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت در راستای دستیابی به تمدن نوین اسلامی، با داشتن ظرفیت بینرشته‌ای بودن و عینی بودن، می‌تواند محور اندیشهورزی و نظریهپردازی متخصصان علوم اجتماعی و انسانی قرار گیرد. در مقاله حاضر تلاش شده تا با یک روش علمی جدید و با بهرهمندی از منابع اسلامی موجود و در راستای تدوین مبانی نظری شهر اسلامی به عنوان عینیت الگو و تمدن اسلامی، در زمینه یکی از ابعاد این شهر که از اصلی‌ترین و مهم‌ترین چالش‌های شهرهای معاصر نیز می‌باشد، یعنی عدالت اجتماعی و فضایی، به تولید مبانی و نظریه اقدام گردد. عدالت یکی از کلان‌مفاهیمی است که تقریباً در تمامی حوزه‌های معرفتی و کل سطوح حیات بشری (فردی، اجتماعی، مادی، معنوی و…) و در تمامی دوران‌ها مطرح بوده است و اندیشمندان مکاتب مختلف، نظریات متعددی با رویکردهای متنوع درباره آن ارائه کرده‌اند. بر همین اساس و با نظر به اهداف عالیه‌ نظام جمهوری اسلامی ایران در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی، مقاله حاضر بخشی از تلاش علمی است برای دستیابی به یک نظریه بومی مکتبی درباره مفهوم عدالت و اندیشهورزی در محیط آن.

کلیدواژگان: شهر اسلامی، عدالت فضایی، اصول، راهبرد، راهکار، مدل مفهومی.

منابع

• اشتراوس، آ.، کوربین، ج. (۱۳۹۰). اصول روش تحقیق کیفی نظریه مبنایی رویه‌ها و روش‌ها، ب. محمدی، (مترجم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• اصغری، ع. (۱۳۸۶). اصول تربیت. تهران: انجمن اولیاء و مربیان.
• باقری، خ. (۱۳۸۲). هویت علم دینی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• بهروان، ح. (۱۳۸۵). آمایش فرهنگی و عدالت شهری در مناطق دوازده گانه شهرداری مشهد. مجموعه مقالات کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
• پورجعفر، م.، پورجعفر، ع. صفدری، س. (۱۳۹۴). انواع شهر اسلامی و اشاراتی به نحوه شاخص‎سازی در راستای شهری آرمانی- اسلامی. فصلنامه پژوهش‎های معماری اسلامی، سال سوم ۳-۱۹٫٫
• جوان، ج.، و عبداللهی، ع. (۱۳۸۷). عدالت فضایی در فضاهای دوگانه شهری (تبیین ژئوپلیتیکی الگوهای نابرابری در حاشیه کلانشهر مشهد). فصلنامه ژئوپلیتیک ۱۳۱-۱۵۶٫٫
• حکیم، ب. س. (۱۳۸۱). شهرهای عربی– اسلامی: اصول شهرسازی و ساختمانی. م. ح. ملک احمدی، و ع. اقوامی مقدم، (مترجم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• خاکپور، ب. (۱۳۸۵). سنجش سطح برخورداری مناطق شهر مشهد از نظر امکانات و خدمات فرهنگی با استفاده از مدل موریس. مجموعه مقالات کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری (pp. 585-602). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
• خاکی، غ. (۱۳۷۸). روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
• داداش پور، ه.، و رستمی، ف. (۱۳۹۰). سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج. مطالعات و پژوهش‎های شهری و منطقه‌ای، ۱۰، ۱-۲۲٫
• دانایی فرد، ح.، و مؤمنی، ن. (۱۳۸۷). تئوری رهبری اثربخش از دیدگاه امام علی(ع) استراتژی تئوری داده بنیاد متنی. فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال چهارم ۷۵-۱۱۰٫٫
• رهنما، م.، و ذبیحی، ج. (۱۳۹۰). تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد. جغرافیا و توسعه ۵-۲۶٫٫
• شکرانی، ر. (۱۳۸۷). مهندسی فرهنگ اسلامی در مؤلفه‌ها و ویژگی‌های شهر اسلامی. مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان شهر اسلامی (pp. 237-262). اصفهان: دانشگاه اصفهان.
• ضرابی، ا.، و موسوی، م. (۱۳۸۹). تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری یزد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ۲۷-۴۶٫٫
• عمرانزاده، ب.، & زیاری، ک. (۱۳۹۴). تبیین شرایط و مقدمات تحقق شهر اسلامی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی معماری ایرانی اسلامی (سیمای دیروز- چشم انداز فردا) (pp. 1037-1046). شیراز: شهرداری شیراز.
• عمرانزاده، ب.، زیاری، ک.، پوراحمد، ا.، & حاتمی نژاد، ح. (۱۳۹۳). بررسی آسیب‎شناسانه ایرادات حاکم بر مطالعات شهر اسلامی. فصلنامه جغرافیا، سال دوازده ۷-۲۴٫٫
• عمرانزاده، ب.، زیاری، ک.، پوراحمد، ا.، & حاتمینژاد، ح. (۱۳۹۳). بررسی و تحلیل رویکردهای حاکم بر مطالعات شهر اسلامی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۷۱-۷۰٫٫
• فرامرز قراملکی، ا. (۱۳۸۵). روش‎شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
• فلیک، ا. (۱۳۹۰). درآمدی بر روش تحقیق کیفی. ه. جلیلی، (مترجم). تهران: نشر نی.
• کامران، ح.، پریزادی، ط.، و حسینی امینی، ح. (۱۳۸۹). سطح‎بندی خدمات شهری در مناطق کلالانشهر تهران. فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای، سال اول ۱۴۷-۱۶۴٫٫
• مرصوصی، ن. (۱۳۸۲). تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در شهر تهران (مطالعه موردی شهرداری تهران). پایان‌نامه دوره دکتری جغرافیا گرایش برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
• منصوریان، ی. (۱۳۸۶). گراندد تئوری چیست و چه کاربردی دارد؟. ویژه نامه همایش علم اطلاعات و جامعه اطلاعاتی.
• نقره کار، ع.، مظفر، ف.، و نقره کار، س. (۱۳۸۹). مدلسازی، روشی مفید برای پژوهش‎های میان رشته‌ای. نشریه علمی–پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره یک ۱۲۹-۱۳۸٫٫
• نقرهکار، ع. (۱۳۹۵). نسبت اسلام با فرایندهای انسانی فرا نظریه سلام. فصلنامه پژوهش‎های معماری اسلامی، سال چهارم ۱-۲۱٫٫
• نقیزاده، م. (۱۳۹۴). آموزه‌های قرآنی و شهر آرمانی اسلام. فصلنامه پژوهش‎های معماری اسلامی، سال سوم ۴۶-۶۴٫٫
• وارثی، ح.، قائدرحمتی، ص.، و باستانی فر، ا. (۱۳۸۶). بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت، مطالعه موردی: شهر اصفهان. جغرافیا و توسعه ۹۱-۱۰۶٫٫

• Le Tourneau،, & Paye, L. (1935). La corporation des tanneurs et l’industrie de la tannerie à Fès,. Hespéris 21.
• Abu-Lughod, J. (1987). The Islamic City-Historic Myth, Islamic Essence, and Contemporary Relevance. International Journal of Middle East Studies, 19, 155-176.
• Brunschvig, R. (1947). Urbanisme médiéval et droit musulman. Revue des Etudes Islamiques, 127-155.
• Lapidus, I. (1967). Muslim Cities in the Later Middle Ages. Cambridge: University of Cambridge.
• Lapidus, I. (1973). The Evolution of Muslim Urban Society. comparative studies in society and mstory, 15, 21-50.
• Marçais, G. (1937). Tunis et Kairouan.
• Marçais, W. (1928). L’Islamisme et la vie urbaine. Comptes rendus de L’Académie des Inscriptions et Belles Lettres, 86-100.
• Massignon, L. (1920). Les corps de métiers et la cité islamique. Revue Internationale de Sociologie .
• Raymond, A. (2008). THE SPATIAL ORGANIZATION OF THE CITY. In s. k. Jayyusi, R. Holod, A. Petruccioli, & A. Raymond, The City in the Islamic World (pp. 47-70). Leiden: Brill.