فرج‌الله هدایت‌نیا،

عضو هیئت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

از زمان صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر و تأکید آن بر اصل مساوات حقوقی میان زنان و مردان، برخی فعالان حقوق بشر و گروهی از مدافعان حقوق زن به نظریه «عدالت استحقاقی» و تفاوت‌های موجود در نظام حقوقی اسلام، به‌ویژه در حوزه حقوق خانواده، انتقاد کرده و آن را ناعادلانه می‌شمارند. برخی نواندیشان دینی مسلمان نیز با آنان همراهی کرده و خواستار بازنگری در حقوق زن با هدف تحقق عدالت حقوقی به معنای «عدالت مساواتی» شده‌اند. این نوشتار می‌کوشد مبانی نظریه عدالت استحقاقی را تبیین کرده و نسبت میان عدالت و تفاوت‌های حقوقی در حوزه مسائل زنان را بررسی و ادعای ناعادلانه‌بودن آنها را ارزیابی کند.

کلیدواژه‌ها: عدالت، حقوق، عدالت حقوقی، استحقاق، مساوات، حقوق زنان.

کتاب‌نامه

قرآن کریم.

ابن بابویه قمی‌(شیخ صدوق)، علی بن الحسین. ۱۴۱۳٫ من لا یحضره الفقیه. قم. انتشارات جامعه مدرسین.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌. بی‌تا. علل الشرائع. قم‏. انتشارات مکتبهًْ الداورى.

ارسطو. ۱۳۷۱٫ سیاست. ترجمه حمید عنایت. انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. چاپ سوم.

افلاطون. ۱۳۵۳٫ جمهوریت. ترجمه محمد حسن لطفی. تهران. نشر ابن سینا.

بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم. ۱۴۰۵٫ الحدائق الناضرهًْ فی أحکام العترهًْ الطاهرهًْ. قم. دفتر انتشارات اسلامى. چاپ اول.

حلّى(محقق)، جعفر بن حسن. ۱۴۰۸٫ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم. مؤسسه اسماعیلیان. چاپ دوم.

جوادی آملی، عبد الله. ۱۳۷۵٫ زن در آینه جلال و جمال. قم. مرکز نشر اسراء. چاپ اول.

ــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۸٫ تفسیر تسنیم. قم. مرکز نشر اسراء. چاپ اول.

حرّ عاملی، محمد بن الحسن. ۱۴۰۹٫ وسائل الشیعه. قم. آل‌البیت.

سیوطی، جلال الدین. ۱۴۰۴٫ الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم. کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد. ۱۴۱۲٫ مفردات ألفاظ القرآن. لبنان ـ سوریه. دار العلم ـ الدار الشامیه. چاپ اول.

صدر، حسن. ۱۳۴۸٫ حقوق زن در اسلام و اروپا. تهران. کتاب‌های پرستو. چاپ چهارم.

طباطبایی، سیدمحمدحسین. ۱۴۱۷٫ المیزان. قم. دفتر انتشارات اسلامی. چاپ پنجم.

طبرسی، فضل بن حسن. ۱۳۷۲٫ مجمع‌البیان. تهران. انتشارات ناصر خسرو. چاپ سوم.

طوسی، محمد بن الحسن. بی‌تا. التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت. دار احیاء التراث العربى.

عاملى(شهید اول)، محمد بن مکى. ۱۴۱۰٫ اللمعهًْ الدمشقیهًْ فی فقه الإمامیهًْ. بیروت. دار التراث ـ الدار الإسلامیه. چاپ اول.

علم الهدی، سیدرضی. بی‌تا. نهج‌البلاغه. قم. دار‌الهدی للنشر.

علی، جواد.۱۳۸۰٫ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. انتشارات الشریف الرضی. چاپ اول.

علیدوست، ابوالقاسم. ۱۳۸۴٫ «فقه و مقاصد شریعت». مجله فقه اهل بیت علیهم‌السلام. بهار. ش ‌۴۱٫

فیض کاشانی، ملامحسن. ۱۴۱۵‌. تفسیر الصافی. تهران. انتشارات الصدر. چاپ دوم.

کدیور، محسن. پایگاه اطلاع‌رسانی به نشانی: http://www.kadivar.com.

مجتهد شبستری، محمد.۱۳۸۱٫ نقدی بر قرائت رسمی از دین. تهران. طرح نو. چاپ اول.

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۴٫ مجموعه آثار. انتشارات صدرا. چاپ ششم.

منتظری نجف‌آبادى، حسین على. ۱۴۲۹٫ حکومت دینى و حقوق انسان. قم. ارغوان دانش. چاپ اول.

موسوی خمینى، سید روح اللّه.۱۴۲۲٫ استفتائات. قم. دفتر انتشارات اسلامى. چاپ پنجم.

ــــــــــــــــــــــــــــ. بی‌تا. ‏تحریر‌الوسیله. قم. مؤسسه دار‌العلم‏. چاپ اول.

نجفی، محمد حسن. ۱۳۷۴٫ جواهر الکلام. تهران. المکتبه الاسلامیه. چاپ چهارم.

نوری، یحیی. ۱۳۴۷٫ حقوق زن در اسلام و جهان. تهران. انتشارات فراهانی.

وست چرچمن، چارلز. ۱۳۷۵٫ نظریه سیستم‌ها. ترجمه رشید اصلانی. تهران. مرکز آموزش مدیریت دولتی.

همپتن، جین.۱۳۸۰٫ فلسفه سیاسی. ترجمه خشایار دیهیمی. طرح نو. چاپ اول.